کنشهای گفتاری تعهدی سور جمعه و منافقون براساس نظریه کارگفت سرل واکاوی (چکیده)
پژوهش حاضر تلاش¬دارد تا با تکیه بر یکی از نظریه¬های مطرح در تحلیل¬گفتمان، یعنی نظریه کارگفت سِرل (1975) که جایگاه ویژهای در فهم و دستیابی به لایه¬های عمیق¬تر معنایی متون مقدس ایفا¬می¬کند، به بررسی نقش کارگفت تعهّدی در سور جمعه و منافقون بپردازد. ماهیت کارگفت تعهّدی، الزام به انجام کاری در آینده و همچنین میزان التزام به آن را شامل¬می¬شود و قصد گوینده از به¬کارگیری آن، بازتاب گزاره¬ای در محیط پیرامون است. به منظور انجام این پژوهش، ابتدا با درنظرگرفتن معیارهای نحوی، واژگانی و معنایی، مواردی که دارای کنش تعهّدی بود، استخراج و سپس برای هر مورد، ویژگی ¬های مختلفی از جمله قالب گفتمانی کنش، صریح یا غیرصریح بودن آن، طرف متعهّدشونده و مضمون تعهّد (با بهره¬گیری از تفسیر المیزان و نمونه) تعیین شد. تحليل داده¬ها و بررسي کمّی آن¬ها نشان¬می¬دهد که در سوره جمعه از مجموع نُه مورد کنش تعهدی که هفت مورد آن به صورت صریح و بقیه به صورت غیرصریح به¬کاررفته و در همگی آنها خداوند متعهّد به انجام عملی شدهاست، هفت مورد در قالب تهدید و دو مورد به صورت وعده بیان-شدهاست. با توجه به مضمون این تعهدات (سزای اعمال، رحمت و هدایت الهی، معاد و علم مطلق خدا) می¬توان¬گفت که انتخاب نوع این کارگفت¬ها با هدف سوره که برحذرداشتن مؤمنان از دنیا و تشویق آنها به انجام عمل نیک است، تناسب¬دارد. همچنین، از مجموع پنج مورد کنش تعهّدی سوره منافقون که همگی به صورت صریح بیان¬شده و مباحثی چون سزای اعمال، هدایت الهی و آزار مؤمنان را دربرمی¬گیرند، چهار مورد به شیوه تهدید از جانب خداوند و یک مورد به شکل سوگند خوردن منافقان آمدهاست. تهدید شیوه غالب این نوع کارگفت در این سوره است که با محتوای کلّی آن¬ که افشای ماهیّت منافقان و عوامل حفظ ایمان از نفاق است، مطابقت دارد.
کلیدواژهها: نظریه کارگفت، کارگفت تعهّدی، قرآن، سوره جمعه، سوره منافقون.