زخم ‌بستر در قرآن، اقیانوس بیکران علوم‌ پزشکی

چکیده

قرآن ‌کریم آخرین سروش‌ آسمانی است که جهانیان را به سوی نور وکمال هدایت می‌کند. قرآن دریای بیکرانی از انواع علوم است که یک چشمه‌ شگفت ‌انگیز آن راجع ‌به علوم‌ پزشکی است. یکی از جنبه‌های اعجاز علمی‌ پزشکی که در آیه‌ 18 این سوره کهف (وَ تَحْسَبُهُمْ أَيْقاظاً وَ هُمْ رُقُودٌ وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْيَمينِ وَ ذاتَ الشِّمالِ) به آن اشاره شده است، حکمت برگرداندن اصحاب ‌کهف به راست و چپ است که شاید یکی از حکمت‌های خداوند از انجام این کار حکیمانه موضوع زخم ‌بستر و پیشگیری از آن باشد.‌ علاوه براین در این مقاله سعی شده است دیگر روش‌های پیشگیری و درمانی که در مقالات و کتب مختلف به اثبات علم پزشکی رسیده و به طور کلی در قرآن به آن اشاره شده است، جمع آوری شده و سند قرآنی آن ذکر شود. از جمله این روش‌ها می‌توان به تاثیر روغن زیتون بر پیشگیری و تاثیر عسل و کدو بر درمان زخم بستر اشاره نمود. در مورد این روش‌ها و اثرات شفابخش آنها در قسمت پیشگیری و درمان توضیحاتی داده خواهد شد. زخم‌بستر (Bed sore) یا زخم‌فشاری (Pressure sore) ضایعه‌ای است که در پوست و بافت‌های زیر‌پوستی به علت فشرده ‌شدن ممتد پوست بین برجستگی استخوانی زیرین از یک‌ طرف و سطح بستر از طرف‌ دیگر ایجاد می‌شود که در اثر این فشار، ‌مویرگ‌های تغذیه‌کننده پوست مسدود شده و خون‌رسانی کافی انجام نمی‌شود.‌ امروزه در علم ‌پزشکی، ‌مهم‌ترین روش پیشگیری از زخم ‌بستر،‌ تغییر وضعیت صحیح بیمار در تخت است.‌ طبق آیه 18 ‌سوره‌ کهف ‌قرآن‌کریم 1400 سال پیش به این موضوع اشاره نموده است.‌‌ پس میتوان گفت قرآن کتاب جامع وکاملی است که با گذشت 14 قرن از نزول آن،‌ هنوز اسرار‌ پنهان بسیاری از آیاتش کشف نشده و معنای ‌باطنی و نامحدود بسیاری از آیات آن در عقل محدود بشر نمی‌گنجد.

واژگان كليدي

قرآن، اصحاب‌کهف، زخم ‌بستر، زخم ‌فشاری، عسل، زیتون.

1- مقدمه

قرآن کریم عصاره‌ی همه‌ی کتاب‌های آسمانی است؛کتابی که منشور‌ جاوید الهی به شمار رفته و دستورات نورانی آن ‌مسیر زندگی انسانها را در تاریکیهای دنیا روشن و منور می‌سازد. قرآن ‌دریای بی‌کران معرفت است که هرکس به قدر وسع خود و به میزان تشنگی و نیازش می‌تواند از آن بهره گیرد که این خود نیز از معجزات این کتا‌ب‌آسمانی است که به زبان خاکیان سخن می‌گوید و ‌هدایت‌گر تمامی اقشار و توده‌های مردم است و مختص به یک قشر یا یک حرفه‌ی خاص نیست. خدا را سپاس که به ما علم آموخت تا بتوانیم روح خود را عطرآگین به علوم و معارف‌الهی گردانیم و قطره‌ی وجودمان را به اقیانوس پر‌گهرقرآن متصل نموده تا از این سرچشمه‌ی زلال وحی، کمال استفاده را بنماییم. به راستی که قرآن اقیانوس بی‌کران از معارف الهی است که معجزه‌ی جاویدان پیامبر گرامی اسلام می‌باشد و همین مقدار از اعجاز قرآن کفایت میکند که و لا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین . چشیدن قطره‌ای از این معارف الهی میتواند جرقه‌ای برای شعله‌ور شدن روح انسان باشد تا به تحقیق و تفحص در آیات نورانی قرآن کریم بپردازد و به مطالب علمی جدید دست یابد که به فرموده‌ی خداوند متعال در قرآن کریم (89/نحل) در مورد هر چیزی به تفصیل سخن گفته و فقط بازکردن چشم و گوش دل را می‌طلبد. طبق آیه‌ی شریفه‌ی ((هل یستوی الّذین یعلمون والّذین لا یعلمون)) بزرگ‌ترین فضیلت آدمی علم است و همچنین آیه‌ی شریفه‌ی ((افلا یتدبرون القرآن))‌ همواره در گوش طالبان حقیقت نغمه سرائی می‌کند که هرکس طالب حقیقت علم است باید در آیات آن تدبر نماید چرا که لحظه‌ای درنگ و تامل در آیات نورانی قرآن کریم بال علم و آگاهی را جلا داده و انسان را آماده‌ی پرواز به سوی حقیقت می‌کند. قرآن‌ حکیم هدفی جز تعالی و رشد معنوی و مادی انسان‌ها ندارد که با هربار قرائت این کتاب آسمانی و تأمل در آیات نورانی آن افق جدیدی از معارف الهی به روی انسان گشوده می‌شود. اعجازهای علمی شگفت‌انگیز فراوانی در زمینه‌ی علم پزشکی در کلام آسمانی بیان شده است. آیه‌ی 18 سوره‌ی کهف از موارد اعجاز علمی قرآن کریم محسوب می‌گردد،‌زیرا در زمان پیامبر‌اکرم(ص) ودر عصر نزول قرآن، مردم در مورد این اصل پزشکی(زخم بستر) و روش پیشگیری از آن اطلاعی نداشته‌اند. امروزه بسیاری از دانشمندان بزرگ در آمریکا و اروپا با مشاهده‌ی این آیات بسیار با‌عظمت مسلمان می‌شوند. ولی متاسفانه ما آیات قرآنی را بسیار سطحی نگاه می‌کنیم و تنها آن‌ها را قرائت می‌کنیم. چنانچه خداوند متعال در (105/یوسف) می‌فرمایند:((چه بسیار نشانه‌هایی از خدا،در آسمان و زمین که آنان از کنارش می‌گذرند و از آن روی‌گردانند)). با اندکی تامل در آیات الهی حیرت ما از این کتاب‌آسمانی افزایش می‌یابد چرا که قرآن‌کریم افق‌های گسترده ای از علوم مختلف از جمله علوم پزشکی، پیشگیری، درمان و چگونگی بیماری‌ها را بیان می‌کند. امید است که ما با تدبر در آیات الهی و انس با این کلام آسمانی از علوم و معارف این کلام‌نور بهره‌مند شویم و طبق آیه‌ی126 سوره‌ی طه از جمله افرادی نباشیم که در دنیا آیات الهی را فراموش کرده‌اند و در روز قیامت مورد فراموشی خدا قرار می‌گیرند. مقاله‌ی حاضر با هدف گردآوری مطالبی است که در مورد زخم بستر در مقالات و کتب مختلف وجود دارد، ‌ولی به سند قرآنی آن اشاره نشده است.‌ در ابتدای این مقاله سعی شده که توضیحات پزشکی کاملی در مورد کلیات زخم بستر داده شود تا حتی کسانی که با این بیماری آشنایی ندارند، با این موضوع آشنا شوند.‌ در ادامه و در قسمت پیشگیری و درمان علاوه بر مطالب پزشکی،‌ سعی بر این بوده است که تا حد امکان با استفاده از مقالات،‌کتب و منابع موجود،‌ پیشگیری و درمان‌هایی که سند قرآنی دارد جمع‌آوری و ذکر شود. امیدواریم با مطالعه‌ی این مقاله با مطالب علمی و پزشکی در مورد زخم بستر آشنا شویم و همچنین قطره‌ای از دریای بی‌کران علوم الهی را بچشیم و تلنگری باشد برای کسانی که در پی شبهه‌افکنی در قرآن هستند. اللهم نور قلوبنا بالقرآن-‌الهی آمین.

2-چند نکته تفسیری از آیه‌ی 18 سوره کهف

1. برای اینکه بر اثر گذشت سالیان دراز از این خواب طولانی، اندام آن‌ها نپوسد ما آن‌ها را به سمت راست و چپ می‌گرداندیم تا خون بدنشان در یک‌جا متمرکز نشود و فشار و سنگینی در یک زمان طولانی روی عضلاتی که بر زمین قرار داشتند، اثر زیان‌بار نگذارد(تفسیر نمونه، جلد12، صفحه405). 2. یکی از نعمت‌های خداوند متعال، غلتیدن انسان در خواب است(تفسیر نور، جلد5، صفحه151). 3. در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر(ع) فرمودند: مراد از (وَ تَحْسَبُهُمْ أَيْقاظاً وَ هُمْ رُقُودٌ) این است که می‌گوید: می‌بینی که چشمانشان باز است (وَ هُمْ رُقُودٌ) یعنی در حالی که خواب هستند. (وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْيَمينِ وَ ذاتَ الشِّمالِ) یعنی آن‌ها را به پهلوی راست و چپ می‌گرداندیم تا زمین آ‌ن‌ها را نخورد{دچار زخم بستر نشوند}(تفسیر روایی اهل بیت، جلد8، صفحه440).

2-1-بررسی بیماری زخم بستر در علم پزشکی

زخم بستر یکی از مسائل مهم و چالش برانگیز در پزشکی و پرستاری و از شاخص‌های مراقبت سلامت محسوب می‌شود (1) که در آیه‌ی 18 سوره‌ی کهف به صورت غیر مستقیم به آن اشاره شده است. آن‌چه که در سال‌های اخیر در مراکز درمانی دنیا جزء نگرانی‌های مهم کادر درمانی به خصوص گروه پرستاری شده، مسئله‌ی زخم فشاری است که مددجو به هرعلت مجبور به اقامت طولانی مدت در مراکز درمانی یا منزل به ویژه در وضعیت‌های بی حرکتی کامل، بیهوشی و کاهش سطح هوشیاری در بستر می‌باشد (2). زخم فشاری با واژه‌های متعددی به کار رفته که معمول‌ترین آن‌ها دکوبیتوس اولسر و زخم بستر است. واژه‌ی دکوبیتوس که از یک کلمه‌ی لاتین به معنای دراز‌ کشیدن مشتق شده است،‌ به همراه واژه‌ی زخم بستر دلالت بر این دارد که این زخم‌ها بر اثر خوابیدن طولانی مدت ایجاد می‌شوند. با توجه به تعاریف چون عامل اصلی ایجاد زخم،فشار است، واژه‌ی زخم فشاری صحیح‌ترین واژه برای توصیف این‌گونه زخم‌ها محسوب می‌شود (3). هرگونه فشاری که سبب کاهش جریان خون شریان‌ها و مویرگ‌های یک بافت شود،‌ باعث کاهش اکسیژن‌رسانی و خونرسانی سلول‌های آن بافت است که این قانون شامل بافت پوست هم می‌شود. اگر فشار وارد شده به مویرگ‌های پوستی بیش از 32 میلی‌متر جیوه در یک شخص سالم باشد، سبب قطع خونرسانی، کاهش اکسیژن رسانی به سلول و ایجاد زخم فشاری می‌شود. پس می‌توان گفت زخم فشاری زخمی است که در اثر آسیب یا نکروز قسمتی از پوست بدن یا بافت زیر آن بوجود آمده و معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که بافت نرم بدن بین یک قسمت برجسته استخوانی و یک سطح خارجی برای مدت زمان زیاد تحت فشار قرار گیرد(4). این زخم‌‌ها می‌توانند در هر قسمتی از بدن که تحت فشار زیاد قرار گرفته است ایجاد شوند. با این وجود وقوع این‌گونه زخم‌ها در برخی از نواحی بدن شایع‌تر از نقاط دیگر بدن است. (شکل 1) از جمله‌ی این نقاط در بدن می‌توان به ناحیه‌ی ساکروم، پشت سر، کتف،‌ باسن،‌ پاشنه‌ی پا،‌ پشت بازو، ‌آرنج‌ها، ‌قسمت داخلی زانوها،‌ عضلات ساق پا و پشت گوش اشاره کرد (4). زخم فشاری یک تشخیص و نیاز مراقبتی مهم پرستاری در بیماران بستری در بخش‌های مراقبت ویژه بوده که علاوه بر به تعویق انداختن بهبودی، هزینه‌های زیادی را به بیمار و خانواده‌ی وی تحمیل می‌کند (5). علی‌رغم پیشرفت‌ها در تکنولوژی پزشکی و استفاده از برنامه‌های پیشگیری میزان ایجاد زخم فشاری در طول بستری در حال افزایش است.‌ در کشور ایران آمار زخم‌های فشاری در بخش‌های عمومی ۵ درصد و در بخش‌های ویژ ه 1/10تا ۲۱ درصد گزارش شده است (6). با توجه به وقت و هزینه‌ی زیادی که برای این مسئله در نظر گرفته می‌شود، در صورتی که بتوان در مدیریت این زخم‌ها از درمان مناسبی استفاده نمود، می‌توان مشکلات زیادی از جمله این‌که طول مدت بستری و هزینه‌ای که بر بیمار تحمیل می‌شود را کاهش داد (2).

2-2- آناتومی و فیزیولوژی لایه‌های پوست

با کشف حقایق جدید در علم جنین‌شناسی، انسان در برابر اعجاز نهفته در قرآن کریم که به مراحل آفرینش جنین اشاره نموده سر فرود آورده است.کلام نور درآیه‌ی 14 سوره مؤمنون اشاره به مراحل آفرینش انسان دارد. آخرین مرحله‌ی آفرینش انسان از تحولات اساسی فیزیکی و جسمی ساختمان بدن این است که استخوان‌های برهنه، ‌پوشیده از گوشت، عصب و رگ‌های بزرگ و کوچک می‌شود و برای حفاظت از گوشت بدن، پوستی زیبا به عنوان لباس براندام آن کشیده می‌شود (7). واژه‌ی (کَسَونا) که در این آیه‌ی شریفه به کار برده شده فقط برای پوشیدن لباس به کار می رود، ولی خداوند این تشبیه زیبا را برای گوشت و پوستی که ما را می‌پوشاند، استفاده کرده است. شاید وجه آن،‌ نقش حفاظتی بافت‌های گوشتی بدن باشد که همچون لایه‌ی محافظتی، بدن را از سرما،‌ گرما،‌ صدمات و ضربات وارد شده به بدن که منجر به جراحت آن‌ها می‌شود، ‌در امان نگاه می‌دارد (7). پیش از این‌که مراحل مختلف زخم بستر توضیح داده شود لازم است که با آناتومی و فیزیولوژی لایه‌های مختلف پوست آشنا شویم؛‌ چرا که در هر مرحله از زخم بستر، ‌لایه‌های مختلفی از پوست آسیب می‌بیند. پوست از سه لایه درم، اپیدرم و لایه‌ی زیر جلدی تشکیل شده است. اپیدرم خارجی ترین لایه‌ی پوست می‌باشد که ضخامت آن در جاهای مختلف بدن متفاوت می‌باشد. به طور مثال در پشت پلک چشم‌ها ضخامت کم و در کف دست و پاها ضخامت بیشتری دارد. (3 و 4). درم بزرگ‌ترین قسمت پوست بوده که ساختار و قوام پوست را تعیین می‌کند. عروق خونی، عروق لنفاوی،‌ غدد عرق و چربی، ریشه موها و اعصاب نیز در ناحیه درم پوست قرار دارند و همین باعث شده تا این ناحيه از پوست به عنوان پوست واقعی شناخته شود (3 و 4). بافت زیر جلدی که از آن به عنوان هایپودرم نیز یاد می‌شود عمدتاً از بافت چربی تشکیل شده و داخلی‌ترین لایه‌ی پوست است(3 و 4).

2-3- مراحل مختلف زخم بستر

مرحله‌ی اول: در این مرحله پوست سالم است، ولی معمولاً یک قرمزی ساده در سطح پوست (شکل 2) به خصوص در نواحی استخوانی پوست دیده می‌شود که با فشار انگشت تغییر رنگ نداده و سفید نمی‌شوند. ‌این قرمزی حتی30 دقیقه بعد از برداشتن فشار به وضعیت نرمال بر نمی‌گردد. در این مرحله ‌زخم مانند آفتاب سوختگی به نظر می‌رسد و ‌ممکن است به اشتباه با قرمزی‌های ساده در سطح پوست بیمار اشتباه گرفته شده و اقدامی جهت بهبود آن انجام نشود که همین موضوع باعث توسعه‌ی سریع زخم به بافت‌های زیرین می‌شود. ‌پوست فرد مبتلا در این مرحله در مقایسه با نواحی سالم اطراف آن ممکن است حساس و دردناک بوده و احساس خارش داشته باشد و در هنگام لمس ‌گرم، ‌اسفنجی و یا سفت باشد. مرحله‌ی اول در زخم‌های فشاری یک اخطار سریع نسبت به یک مشکل بوده و علامتی برای انجام اقدامات پیشگیرانه می‌باشد. درمان زخم فشاری در این مرحله و جلوگیری از پیشرفت آن بسیار آسان و کم هزینه خواهد بود. اقدامات: مهم‌ترین اقدام در این مرحله ‌برطرف کردن فشار از محل تحت فشار می‌باشد. رعایت بهداشت، ‌تمیز‌کردن ملایم ناحیه‌ی مورد نظر با آب و صابون،‌ خشک نگه‌داشتن آن، ‌اصلاح تغذیه‌ی بیمار (دریافت مقدار کافی پروتئین، کالری، ویتامین A و ‌C، آهن و روی) و بررسی دقیق وضعیت زخم از اقدامات اساسی این مرحله است.‌ در این مرحله هرگز نباید منطقه‌ی مبتلا را به شدت مالش و ماساژ داد، ‌چرا که پوست ضخامت لازم را ندارد و باعث تشدید زخم می‌شود(4 و 8 و 9). مرحله‌ی دوم: در این مرحله، ‌اپیدرم و بخشی از ناحیه‌ی درم پوست نیز درگیر شده اند (شکل 2). زخم ‌مانند یک خراشیدگی یا یک تاول (باز یا بسته) یا یک گودال کم عمق به نظر می‌رسد و ‌لایه‌ی خارجی پوست از هم گسیخته، قرمز و دردناک است. در‌مناطق اطراف زخم ممکن است مقداری التهاب و ترشح چرکی نیز وجود داشته باشد. ‌در این مرحله ‌زخم ‌دیگر سطحی نبوده،‌ باز شده و به صورت زخمی تلقی می‌شود که هنوز تمام لایه‌های پوست را درگیر نکرده است. ‌درمان زخم‌های فشاری درجه‌ی دو به مراتب ‌مشکل‌تر از زخم‌های فشاری درجه‌ی یک ‌خواهد بود، ولی معمولاً به صورت موفقیت‌آمیزی درمان می‌شوند و با مراقبت‌های دقیق،‌ زخم ‌به سرعت بهبود می‌یابد. اقدامات:‌ علاوه بر اقدامات مرحله‌ی اول،‌ضروری است که زخم با محلول نرمال سالین شست و شو، به دقت خشک و تمیز و سپس محل مورد نظر را پانسمان کرد. ‌می‌توان محل را با پانسمان هیدروکلوئید یا پانسمان عسل و یا گاز آغشته به نرمال‌ سالین پوشاند(4 و 8 و 9). مرحله‌ی سوم: در این مرحله پوست ‌کاملاً گسیخته شده و تخریب می‌شود و تمام لایه‌های پوست (اپیدرم،‌ درم و بافت زیر‌جلد) را درگیر می‌کند (شکل 2)، ولی عضلات،‌ تاندون‌ها و استخوان‌ها درگیر نشده و استخوان‌ها و تاندون‌های زیر ناحیه‌ی درگیر قابل مشاهده نیستند.‌ زخم ‌در این مرحله به گودالی تبدیل شده و حاوی بافت‌های آسیب دیده‌ی مرده می‌باشد که عمیق شده و بهبودی آن مشکل است. این‌گونه زخم‌ها اولین منبع ایجاد عفونت‌های خطرناکند و ‌در صورتی که در این مرحله به زخم‌ها بی‌توجهی شود ‌به سرعت پیشرفت می‌کنند. اقدامات:‌ علاوه بر اقدامات مرحله‌ی یک و دو ‌این مرحله ‌مراقبت‌های ویژه‌ای را نیاز دارد که شامل برش، برداشت یا حذف یک بخش از بافت مرده، عفونی شده یا صدمه دیده از بدن بیمار به منظور تسریع روند جایگزینی یا ترمیم طبیعی در بافت سالم اطراف آن و بهبود در آن قسمت، استفاده از پانسمان‌ها و تشک‌های مخصوص است (4 و 8 و 9). مرحله‌ی چهارم:در این مرحله ‌تمام لایه‌های پوست از بین رفته و عضلات، تاندون‌ها و استخوان‌های درگیر نیز قابل مشاهده هستند (شکل 2). ‌این نوع زخم‌ها ممکن است به عضلات، تاندون‌ها، ‌فاشیا و کپسول‌ مفاصل نیز گسترش یافته و حتی عفونت استخوان ایجاد نماید.‌ درمان زخم‌های مرحله‌ی4 بسیار مشکل،‌ پرهزینه و طولانی بوده و به مراقبت‌های تخصصی پزشکی نیاز دارد. اقدامات:‌تمامی اقدامات ذکر شده برای این مرحله هم نیاز است، ‌اما به خاطر عمق زخم،‌ مراقبت‌های ویژه‌ای می‌طلبند.‌ وجود تب، ‌ترشحات سبز و زرد و گرمی محل زخم، دلیل بر پیشرفت و گسترش عفونت می‌باشد که در این حالات،‌ احتمال عفونت خون بالاست و حتی می‌تواند منجر به مرگ شود. ‌گاهی در این مرحله نیاز است بیمار ‌چند هفته در بیمارستان بستری شود(4 و 8 و 9).

2 -4- شكل‌ها و جدول¬ه

شکل 1- نقاط در معرض خطر زخم فشاری(4) شکل2- مراحل زخم بستر(4)

2-5- علائم عفونت زخم بستر

از آنجایی که پوست از هم‌گسیخته شده نخستین هدف باکتری‌ها است زخم‌های فشاری به شدت در معرض عفونت قرار دارند. این امر وقتی که بیمار مبتلا به بی اختیاری بوده و زخم با ادرار و مدفوع هم تماس داشته باشد به شدت خطرناک است. علائم عفونت در زخم شامل موارد زیر هستند:(8) -چرکی که از زخم خارج می شود. -بوی نامطبوع زخم و تب - افزایش حساسیت، گرمی و قرمزی پوست اطراف زخم

2-6- عوامل اثرگذار در ایجاد زخم‌فشاری

دانستن عوامل ایجادکننده زخم‌های فشاری به اعضای تیم درمانی و مراقبتی کمک می‌کند تا بیمارانی را که در خطر بالاتری از ایجاد این‌گونه زخم‌ها قرار دارند را شناسایی نموده و اقدامات پیشگیرانه را برای آن‌ها انجام دهند. عوامل متعددی در ایجاد زخم‌های فشاری دخیل هستند که از آن جمله می‌‌توان به موارد زیر اشاره نمود:(4 و 10) عدم تحرک کامل و بستری شدن کامل بیمار بر روی تخت، کم آبی بدن، بیماری دیابت، تعذیه ناکافی و بخصوص سوء تغذیه، فشار بیش از حد به پوست بدن، اصطکاک، رطوبت و خشکی بیش از اندازه پوست، فشار خون پایین، استفاده از وسایل و تجهیزات پزشکی به صورت غیر صحیح، مصرف سیگار، سن(بیش از 60 سال)، وزن کمتر از حد طبیعی و همچنین چاقی، بی ‌اختیاری در دفع(بی اختیاری ادرار و مدفوع یک عامل خطر برای ایجاد زخم فشاری می‌باشد. بیماران دارای بی اختیاری 20 برابر بیشتر از بیمارانی که این مشکل را ندارند در خطرزخم فشاری می‌باشند(11). بی اختیاری مدفوع نسبت به بی‌اختیاری ادراری عامل خطر مهم‌تری است و خطر آن4 برابر بی اختیاری ادرار است (12).

2-7- ابزارهای پیشگویی‌کننده زخم فشاری

به منظور تعیین خطر ایجاد زخم فشاری در یک بیمار از ابزارهای پیشگویی‌کننده زخم فشاری مانند ابزار پیشگویی زخم فشاری برادن، ابزار پیشگویی زخم فشاری نورتون و ابزار پیشگویی زخم‌فشاری واترلو استفاده می‌شود. نتایج مطالعات نشان داده است که استفاده از این ابزارها در بالین، حساسیت پرستاران به موضوع زخم فشاری و پیشگیری از آن را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد. در قسمت زیر ابزارهای برادن، برادنQ ، نورتن و واترلو به اختصار شرح داده می‌شوند. معیار پیشگویی‌کننده زخم فشاری برادن: معیار برادن که به صورت یک جدول طراحی شده است شامل شش قسمت است که به صورت منظم و در یک ستون ردیف شده‌اند و در سمت مقابل هر قسمت توضیحات مربوطه قرار گرفته و نمره‌ی مربوطه به آن نیز قرار گرفته است و در قسمت انتهایی نیز نمره‌ی مجموع که از جمع نمرات کسب شده توسط بیمار در هر قسمت به دست آمده قرار دارد. شش قسمت این معیار عبارتند از: - درک حسی بیمار از فشار وارد شده به پوست (کاملاً از بین رفته است = ۱، نسبتاً از بین رفته است = ۲، تاحدودی از بین رفته است = ۳، طبیعی است = ۴). -وضعیت رطوبت پوست بیمار در اثر بی‌اختیاری و تعریق (پوست بیمار همیشه مرطوب است = ۱، پوست بیمار بیشتر اوقات مرطوب است = ۲، پوست بیمار گاهی اوقات مرطوب است=3 ، پوست بیمار طبیعی است =۴). -وضعیت حرکتی بیمار و توانایی راه رفتن (کاملاً بستری در تخت=1، از تخت پایین می‌آید، ولی وابسته به ویلچر است =2، گاهی اوقات راه می‌رود = ۳، راه رفتن بیمار کاملاً طبیعی است = ۴). -وضعیت فعالیتی بیمار در بستر (بیمار قادر به تغییر وضعیت در تخت نیست = 1، بیمار کمی می‌تواند در تخت وضعیت خود را تغییر دهد = ۲، بیمار تا حدودی می‌تواند در تخت جا به جا شود =3، حرکت بیمار در تخت و تغییر پوزیشن به صورت کامل انجام می‌شود = ۴). -وضعیت تغذیه‌ی بیمار (تغذیه‌ بیمار بسیار ضعیف است = ۱، تغذیه بیمار اندکی از میزان مورد نیاز کمتر است = ۲، تغدیه بیمار کافی است= 3، تغذیه بیمار بسیار خوب است = ۴). -نیروی کشش و اصطکاکی که به پوست بیمار وارد می‌شود (وضعیت بیمار به گونه‌ای است که جا به جا کردن بیمار در تخت سبب ایجاد کشش و اصطکاک بسیار زیاد در پوست او می‌شود = ۱، حرکت دادن بیمار در تخت تا حدودی امکان‌پذیر است و در حین حرکت‌دادن بیمار نیروی اصطکاک و کشش زیادی در پوست بدن بیمار ایجاد نمی‌شود=2، بیمار برای جابه جایی در تخت و صندلی نیاز به کمک ندارد=3). در معیار برادن حداقل نمره کل دریافتی توسط بیمار6 و حداکثر نمره نیز۲۳ می‌باشد. بر اساس این معیار هرچه که نمره کسب شده توسط بیمار عدد بالاتری باشد خطر وقوع زخم فشاری در بیمار کمتر می‌باشد . بیمارانی که از این معیار نمره ۱۹ تا ۲۳ را کسب کنند خطری از وقوع زخم فشاری آن‌ها را تهدید نمی‌کند. نمره بین 15 تا 18 خطر اندکی آن‌ها را تهدید می کند، توسط آنها را تهدید می کند، نمره 13و 14 خطر متوسط آنها را تهدید می‌کند، نمره 10 تا 12 خطر بالا آن‌ها را تهدید می‌کند و بیماران با نمره9 و کمتر در خطر بسیار بالایی از ابتلا به زخم فشاری قرار دارند(3و4و13). معیار نورتون : این معیار از ۵ زیر مقیاس تشکیل شده است که این زیر مقیاس‌ها عباتند از: وضعیت فیزیکی بدن بیمار (۱ تا ۴ نمره)، وضعیت هوشیاری بیمار(۱ تا ۴ نمره)، وضعیت حرکتی بیمار(۱ تا ۴ نمره)، وضعیت فعالیتی بیمار در بستر(۱ تا ۴ نمره) و بی اختیاری ادراری (۱ تا ۴ نمره). نمره کل از این معیار بین ۵ تا ۲۰ می‌باشد. هرچه نمره بیمار از این معیار کمتر باشد در خطر بیشتری از بروز زخم فشاری قرار دارد. نمره کمتر از ۱۴ در این معیار نشان‌دهنده خطر بالا از ایجاد زخم فشاری باشد(3و4و13). معیار واترلو: این معیار از ۱۰ قسمت تشکیل شده است که عباتند از : وزن بدن (متوسط =0، کمی بیشتر از متوسط = ۱، چاق = ۲، بسیار لاغر =3) وضعیت بی اختیاری ( بیمار سوند فولی دارد =۰، بیمارگاهی بی‌اختیاری ادراری دارد = ۱، بیمار سوند فولی دارد، ولی بی اختیاری مدفوع دارد = ۲، بیمار بی اختیاری ادراری و مدفوع با هم دارد = ۳) نوع پوست بیمار (پوست بدن بیمار سالم است=پوست بدن بیمار پوست پوست شده = ۱، پوست بدن بیمار خشک است = ۱، پوست بدن بیمار ادماتوز است = ۱، پوست بدن بیمار رنگ‌پریده = ۲، پوست بدن بیمار شکسته شده=3) وضعیت حرکتی (بیمار کامل می‌تواند حرکت کند=بیمار بیقرار است =1، بیمار بی‌تفاوت و بی روح است = ۲، حرکت بیمار محدود است = ۳، بیمار بی‌حرکت است= ۴، بیمار کاملا روی صندلی و تخت بی‌حرکت است = ۵) جنس(مرد=1، زن = ۲) سن (۱۴ تا ۴۹ سال =۱، ۴۹ تا ۶۵ سال = ۲، ۶۵ تا ۷۴ سال = ۳، ۷۵ تا ۸۰ سال = ۴، ۸۱ به بالا = ۵) اشتها (متوسط=0، ضعیف = ۱، فقط مایعات و یا تغذیه با لوله بینی معدی = ۲) مشکلات خاص(سوء تغذیه بسیار شدید = ۸، نارسایی قلبی = ۵، بیماری‌های عروق محیطی = ۵، آنمی = ۲، سیگار کشیدن = ۱) نقص در سیستم عصبی (بیماری ام اس، سکته های مغزی، فلجی اندام‌ها = 4 - 6 ) جراحی‌های بزرگ و تروماها (جراحی‌های ارتوپدی و نخاع = ۵، بیش از ۲ ساعت روی تخت جراحی بودن = ۵) مصرف برخی از داروها مانند استروئیدها، ضد التهاب ها = ۴ نمره دهی کلی این معیار به این صورت انجام می پذیرد که : نمره بالاتر از ۱۰ نشان دهنده خطر نسبی، نمره بالاتر از ۱۵ نشان دهنده خطر بالا و نمره بالاتر از ۲۰ نشان دهنده خطر بسیار بالای ایجاد زخم فشاری می باشد(3و4و13). مقیاس برادن Q: برای پیش بینی زخم فشاری کودکان به طور گسترده ای استفاده می‌شود. مقیاس برادنQ متشکل از هفت زیر مجموعه تحرک، فعالیت، ادراک حسی، رطوبت، سایش، تغذیه و پرفیوژن بافتی/اکسیژنی تشکیل شده است، شش مورد اول مستقیما از مقیاس برادن بر گرفته شده است. هر مورد از ۱ تا ۴ نمره داده می‌شود که کم‌ترین نمره نشان‌دهنده بالاترین خطر است. امتیاز از ۷ تا ۲۸ است که کودک در امتیاز 7 در بیشترین خطر و در امتیاز28 خطر زخم فشاری وجود ندارد(3و4و13).

2-8- پیشگیری

یکی از مهم‌ترین نکات در بحث زخم‌های فشاری اقدامات پیشگیرانه است که ضمن ساده‌تر و اثر بخش‌تر بودن با هزینه‌های بسیار کم‌تر می‌توان بیمار را درمان کرد، اما در صورت بروز زخم خصوصاً مرحله‌ی سوم و چهارم ضمن اینکه شاید نتیجه مطلوب حاصل نشود، بلکه ممکن است بیمار هزینه‌های بسیار سرسام‌آوری را متحمل شود (9). با دسترسی به تاریخچه و معاینه‌ی بیمار و همچنین معیارهای پیشگویی‌کننده زخم‌فشاری که توضیح داده شد می‌توان عوامل ایجادکننده و مستعد کننده‌ی زخم بستر را تعیین کرد و سپس اقدامات تخصصی را انجام داد (14). ‌عوامل مؤثر در پیشگیری از ایجاد زخم‌های فشاری عبارتند از: 1-کاهش فشار: کاهش فشار مهم‌ترین عامل در جلوگیری از ایجاد زخم‌های فشاری می‌باشد که اساسی ترین اقدام برای کاهش فشار، ‌تغییر وضعیت بیماران طبق یک برنامه‌ی منظم است (9). در آیه‌ی 18 سوره‌ی کهف به طور غیر مستقیم به این مطلب اشاره شده است (7). اصحاب کهف، به امر خداوند 309 سال در غاری آرمیدند، خداوند در آیه‌ی مذکور می‌فرماید:‌ ما آن‌ها را به سمت راست و چپ می‌گرداندیم. پس می‌توان گفت یکی از حکمت‌های خداوند از انجام این عمل، سالم ماندن بدن آنان و پیشگیری از زخم بستر می باشد، چرا که اگر فردی بیشتر از 12 ساعت به یک حالت ثابت بخوابد زخم‌های مرحله‌ی 1 ایجاد می‌شوند(7). اگر ثابت ماندن فرد، همچنان ادامه پیدا کند مراحل بعدی زخم بستر ایجاد می‌شوند که درمان آن‌ها بسیار مشکل است.‌ یکی از وظایف پرستاران در بخش‌های بستری برای بیمارانی که روی تخت در یک وضعیت ثابت قرار دارند،تغییر وضعیت آن‌ها،‌ حداقل هر دو ساعت یکبار می‌باشد و بیماران روی صندلی حداقل هر یک‌ ساعت یکبار باید جا‌به‌جا شوند (9). همچنین استفاده از وسایل دینامیک مانند تشک اسفنجی و تشک مواج به منظور تنظیم و توزیع دوباره فشار بر بدن می‌تواند مؤثر باشد (9). 2-رعایت بهداشت فردی: یکی دیگر از عواملی که در پیشگیری از زخم بستر در بیمارانی که روی تخت بدون حرکت هستند، ‌رعایت بهداشت فردی و پاکیزگی لباس و ملحفه‌ها از هرگونه آلودگی و رطوبت خصوصاً در افرادی که بی‌اختیاری ادرار و مدفوع دارند،‌ می‌باشد (15). این موضوع نقش بسزایی در پیشگیری از زخم بستر دارد. مسئله‌ی بهداشت و سلامت موضوعی است که خداوند در آیاتی مثل(108/توبه) بر آن تأکید دارد. آیاتی نیز در قرآن وجود دارد که درباره‌ی بهداشت و پاکیزگی جامه و لباس سخن گفته و به اهمیت آن پرداخته است (41/مدثر). 3-ماساژ ملایم با روغن زیتون: یکی دیگر از روش‌های پیشگیری از زخم بستر برای کسانی که در معرض زخم بستر هستند، ‌ماساژ ملایم قسمت‌های در معرض خطر می‌باشد (16). یکی از بهترین ماساژها که در مقالات هم به آن اشاره شده ماساژ با روغن زیتون است. در پژوهشی که بر روی دو گروه مداخله و کنترل که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند صورت گرفت،‌ نتیجه بر آن شد که استفاده از روغن زیتون موضعی می‌تواند در پیشگیری از زخم بستر مؤثر باشد و این روش می‌تواند به طور معمول به عنوان روش مؤثر و آسان جهت کاهش بروز زخم بستر در راستای مراقبت از بیمارانی که در معرض بروز این آسیب می‌باشند ‌به کار گرفته شود(17). واژه‌ی زیتون 6 مرتبه در قرآن به کار رفته است و یک‌بار هم در (10/مومنون) به‌طور غیر‌مستقیم از آن به عنوان درختی که دارای روغن است و در کوه سینا یافت می‌شود، یاد شده است (18). زیتون یکی از معدود گیاهانی است که در تعالیم دینی جایگاه ویژه‌ای دارد و قرآن بارها به صراحت از آن یاد کرده و در (35/نور) از آن به نام درخت مبارک یاد شده است. ‌جالب است که در میان انواع میوه‌های ذکر شده در قرآن،‌فقط از درخت زیتون با این صفت یاد شده است. صفت (مبارکه) در این آیه ‌بلافاصله بعد از (شجره) آورده شده و به این معناست که تمام اجزای درخت زیتون؛ از برگ و میوه و چوب و روغنی که از میوه‌ی آن به دست می‌آید همگی پر ‌برکت هستند (19). همچنین در روایت متعددی مصرف آن،‌مورد تأکید قرار گرفته است از جمله: پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:روغن زیتون را بخورید و آن را به بدن بمالید که آن شجره‌ی مبارکه است و هفتاد مرض را می‌بخشد (20). همچنین فرمودند: ای علی ‌با روغن زیتون بدنت را روغن مالی کن زیرا هرکه روغن زیتون به تن بمالد تا چهل شب شیطان به او نزد یک نشود(20). احتمالاً در این حدیث مراد از شیطان عوامل بیماری‌زا از قبیل میکروب می‌باشد (21). زیتون کبد را با‌نشاط و دستگاه گوارش را تقویت می‌کند،‌ پوست را لطیف می‌سازد، ‌ضد سموم بدن و تسکین دردهای شکم است و برای تقویت مو و برای امراض پوستی و تقویت اعصاب و تقویت نور چشم مفید است (22). روغن زیتون موارد مصرف گوناگونی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها استفاده به صورت موضعی برای بهره‌مندی از خواص روغن زیتون برای مو و پوست است (23). این روغن ‌ویتامین‌های زیادی از جمله ویتامین A و E و D و Kبه همراه میزان زیادی آنتی اکسیدان دارد (18). آنتی اکسیدان موجود در این روغن از پوست در برابر رادیکال‌های آزاد سرطان‌زا محافظت خواهد کرد. همچنین روغن زیتون خاصیت آنتی باکتریال دارد و نرم کننده‌ی پوست می‌باشد (21). به‌ دلیل وجود اسکوآلن در ترکیبات این روغن است که آن از بقیه‌ی روغن‌ها متمایز و خواص روغن زیتون برای پوست را بیشتر می‌کند (21).

2-9- درمان

درمان زخم‌های فشاری به صورت تیمی است. این تیم ممکن است شامل پزشک،‌ پرستار،‌ متخصص تغذیه،‌ داروساز،‌ فیزیوتراپیست و... باشد (9). در درمان زخم‌ها زمانی موفق هستیم که عامل ایجاد کننده را برطرف ساخته و همزمان به درمان عوارض ایجاد شده بپردازیم (24). درمان و بهبودی زخم‌های فشاری بر اساس سه اصل مهم زیر می‌باشد: 1-حذف فشار: در درمان زخم‌های فشاری ابتدا باید فشار بر بافت که مهم‌ترین عامل ایجاد زخم می‌باشد را از بین برد که در قسمت پیشگیری توضیح داده شده است. 2-تغذیه‌ی مناسب: بدون تغذیه و آب ‌رسانی کافی بیمار در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به زخم بستر بوده و درمان آن نیز، بسیار مشکل‌تر است (8). رژیم غذایی مناسب در پیشگیری از تخریب پوست و درمان سریع‌تر زخم‌ها بسیار مؤثر است. استفاده از یک رژیم غذایی غنی با مقدار کالری و پروتئین کافی و نیز ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم به خصوص ویتامین C و روی (Zn) و یا سایر مکمل‌ها ‌می‌توانند در بهبودی بیمار ‌نقش عمده‌ای ایفا کنند. تغذیه‌‌ی خوب ‌باعث استحکام پوست شده و از هم‌گسیختگی آن جلوگیری می‌کند(8). خداوند در آیه‌ی 139 تا 146 سوره‌ی صافات به داستان حضرت یونس(ع) و بلعیده شدن او توسط نهنگ اشاره می‌فرماید؛‌ یونس در دریا غرق می‌شود و پس از آن در معده‌ی نهنگ حبس می‌شود. در این آیات ‌خداوند به بیمار شدن یونس اشاره و در کنار آن می‌فرماید: ‌در سرزمینی خشک و خالی از گیاه ‌برای او بوته‌ی کدو رویاندیم. سوال اینجاست که چرا بین همه‌ی گیاهان ‌خداوند بوته‌ی کدو را برای حضرت یونس می‌رویاند؟ طبیعتاَ حضرت یونس پس از آن‌که در معده‌ی نهنگ حبس می‌شود با مشکلات تنفسی ناشی از کمبود اکسیژن و ضعف جسمانی و مشکلات پوستی و عضلانی رو‌ به رو می‌شود (25). در (145/صافات) می‌بینیم که خداوند به صراحت به بیمار بودن حضرت یونس اشاره دارد. مسلماً ‌دارو برای یک بیمار در اولویت نیازهای وی می‌باشد و خداوند از بین تمامی گیاهان بوته‌ی کدو را برای او می‌رویاند. پوست و موی بدن حضرت یونس در مجاورت اسید معده‌ی نهنگ به شدت آسیب می‌بیند. همان‌طور که امام باقر(ع) در روایتی می‌فرمایند: موهای یونس همه ریخته بود و پوستش نازک شده بود (تقسیر قمی،‌ جلد 1،‌ صفحه‌ی 320). امروزه متخصصان پوست تأکید می‌کنند ‌کدو در زمینه‌ی مراقبت از پوست قدرتمند و بی‌نظیر است (25). این گیاه حاوی آنتی اکسیدان‌ها و اسیدهای قوی آنتی هیدروکسی می‌باشد که سلول‌های مرده‌ی پوست را برطرف کرده و پوست را درخشان می‌کند. کدو ‌حاوی ویتامین A است که به تولید سلول‌های پوستی جدید و نرم ‌ترمیم زخم و جوان تر شدن بافت پوست کمک می‌کند (25). همچنین تخم کدو ‌یک منبع غنی از روی است (25) که سرعت ترمیم زخم بستر را زیاد می‌کند و از بروز آن جلوگیری می‌کند(8). دکتر کامینسکی می‌گوید: در صورت کمبود روی دوره‌ی درمان زخم‌ها 50 درصد افزایش می‌یابد. روی،‌علی رغم نگهداری و تولید سلول‌های پوست ‌باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و انسان را در مقابل عفونت‌ها مقاوم می‌کند. این عنصر با تولید کلاژن و بافت همبند به ترمیم زخم‌ها کمک می‌کند (8). 3- مراقبت از زخم: الف) تمیز کردن زخم (Cleaning): ترمیم و بهبودی در زخم‌های تمیز بهتر صورت می‌گیرد. زخم‌ها باید از بافت‌های مرده و ترشح زیاد زخم پاک شوند در غیر این صورت ترمیم و بهبودی زخم آهسته بوده، و ممکن است عفونت نیز ایجاد شود(9). ب) برطرف کردن بافت‌های مرده (Debridement): وجود بافت‌های مرده در زخم‌های فشاری باعث تأخیر در ترمیم و منجر به عفونت زخم خواهد شد(9). ج) پانسمان زخم (Dressing): پانسمان جایگزین بافت پوششی پوست می‌شود که در اثر آسیب‌ از بین رفته است. هدف از به کار بردن پانسمان،حمایت از زخم در مقابل آلودگی میکروبی، ‌حمایت از محل زخم، ‌عایق دما و مرطوب نگه داشتن زخم می‌باشد(2). بهتر است از پانسمان‌هایی استفاده شود که زخم‌ها را به طور دائم مرطوب نگه دارد. یعنی پانسمان‌هایی که قابلیت جذب ترشحات را داشته و در عین حال رطوبت را نیز در جهت بهبود زخم حفظ می‌نمایند (2). وینتر ‌صاحب نظریه‌ی پانسمان‌های مرطوب عقیده دارد که تشکیل دَلَمه، سبب دهیدراته و خشک شدن زخم می‌شود و بهبود زخم را به تاُخیر می‌اندازد. بهتر است پانسمان به گونه‌ای باشد که رطوبت لازم را برای زخم فراهم کند. پانسمان‌های سنتی و خشک در مقایسه با پانسمان‌های مدرن و مرطوب که اجازه‌ی رشد و حرکت را به سلول‌های پوششی پوست می‌دهند، ‌بهبودی زخم‌های عمیق و عفونی را به تعویق می‌اندازند.(2). انواع پانسمان‌هایی که برای زخم بستر مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: ۱- آلژینات: ترکیب شیمیایی موجود در گونه‌ای جلبک قهوه‌ای با قدرت جذب بسیار بالا می‌باشد که به شکل فیبرهایی برای زخم‌های با ترشح متوسط تا زیاد استفاده می‌شود. ۲- هیدروکلویید: که با ایجاد یک محیط مرطوب و جذب مقدار زیادی از ترشحات به بهبود زخم کمک می‌کند. ۳- هیدروژل: پانسمانی پیشرفته با ژل آب‌دوست جهت ایجاد محیطی مرطوب برای بستر زخم می‌باشد. ۴- هیدروفیبر: یک محیط مرطوب را فراهم کرده و آسیبی به محل ضایعه و زخم، در هنگام برداشتن پانسمان ایجاد نمی‌کند(2). یکی از پانسمان‌های مورد استفاده برای زخم بستر پانسمان عسل است. عسل از جمله محصولات پاکیزه و با ارزش طبیعی می باشد که حاصل زحمات زنبوران عسل بوده که با نشستن برگل‌های رنگارنگ و مکیدن شیرۀ آن‌ها و بعد از ایجاد تغییراتی در شیره مکیده شده، به صورت عسل در شهر عجیب کندو آماده می‌شود(26). در قرآن کریم از عسل به عنوان (فيه شفاء للناس) یاد شده و پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین نیز در زمان حیات خویش از آن استفاده می‌نمودند و در بیانات خود خواص شفابخش آن در درمان انواع بیماری ها یادآور شده‌اند (7). ‌ازجمله حضرت علی (ع) فرمودند: عسل شفای هر بیماری است و هیچ بیماری هم در آن نیست (20). واژه‌ی ((شفاء)) در قرآن، درباره‌ی خوردنی‌ها به کار نرفته است، مگر برای عسل (69/نحل) و نام سوره‌ای از قرآن کریم نیز، اختصاص به زنبور عسل دارد و تمام این مطالب حاکی از اهمیت فراوان عسل می‌باشد که با توجه به (15/محمد) پاداش بهشتیان خواهد بود (7). ماده اصلی عسل شهد گل‌ها و گیاهان معطر و شفابخش است که توسط زنبورعسل پس از مکیدن، تغلیظ و تغییر شکل داده و به عنوان یک غذای کامل در دسترس انسان قرار می‌گیرد. عسل با توجه به رنگ و خواص گل مصرف شده توسط زنبور عسل، به رنگ‌های مختلف در می‌آید. در ابتدا ۸۰ درصد عسلی که زنبور در شکم خود درست می‌کند و در خانه‌های کندو می‌ریزد به صورت نوشیدنی است و سپس کارکنان کندو با انفعالاتی بر روی عسل درصد آب آن را به ۱۸ درصد رسانده و آن را تغلیظ می‌کنند. این نکات در آیه مذکور به ظرافت خاصی بیان شده و اخیرا علم روز به آنها دست یافته است. این شربت رنگارنگ پس از هضم و جذب توسط بدن، شفابخش انسان از بیماری‌ها می‌شود (7). مواد قندی، معدنی، آنزیم‌ها، مواد میکروب کش و خیلی چیزهایی که احتمالاً هنوز کشف نشده است، مجموعا عسل را به یک غذای شفابخش تبدیل کرده که در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها مؤثر و مفید است (26). مواد مهم تشکیل دهنده عسل شامل مواد قندی: هر ۱۰۰ گرم عسل حاوی ۸۵-۷۸گرم قند است که تاکنون ۱۵ نوع قند آن کشف شده است. ۷۵-۷۰ درصد از قند عسل را قندهای ساده، فروکتوز یا قند میوه (۴۰ درصد) و گلوکز یا قند انگور (۳۰ درصد) تشکیل می‌دهد. عسل چون فروکتوز دارد هیچ وقت خشک نمی شود (26). عسل به علت داشتن گلوکز و فروکتوز باعث تولید انرژی سریع (توسط سوختن گلوکز) و تولید انرژی طولانی (توسط سوختن فروکتوز) می‌شود. این قندها بدون هضم اولیه جذب و از طریق عروق خونی که دیواره روده‌ها را پوشانده‌اند وارد جریان خون می‌شود. سپس از طریق ورید وارد کبد و در آنجا به گلیکوژن تبدیل می‌شوند. گلیکوژن توسط بدن برای تولید انرژی به کار می‌رود و عامل اصلی مبارزه با سموم و باکتری‌هاست. عسل مانند برخی از آنتی بیوتیک‌ها دارای خاصیت باکتریواستاتیک است (7). آنزیم‌های تشکیل دهنده‌ی عسل در هضم و جذب مواد غذایی نقش بسزا و مؤثری دارد و جالب است بدانید که عسل در بین خوراکی‌ها از این نظر بالاترین مرتبه را دارد (26). عسل به دلیل داشتن انواع ویتامین‌ها و عناصر مختلف مانند آهن، منگنز، کلسیم، ویتامین‌های D ،K ، B ، A و ... در درمان بیماری‌های قلبی، بیماری‌های دستگاه گوارش و روده، درمان عفونت‌ها، ناتوانی سیستم اعصاب مرکزی، سر درد، بیماری‌های کبدی، کلیوی و ریوی، چشمی، خونی، مشکلات و پوسیدگی‌های استخوانی و همچنین در درمان زخم‌ها و ناراحتی‌های پوستی بسیار مؤثر بوده و خواص ضد عفونی کنندگی نیز دارد (7). بسیاری از محققین تأکید دارند که عسل دارای عوامل قوی ضد میکروب است. دانشمندان معتقدندکه میکروب‌هایی که عامل بیماری انسان‌ها هستند قادر به ادامه حیات در عسل نیستند و عملاً عسل آن‌ها را از بین خواهد برد. برای این خاصیت عسل نظریات بسیاری ارائه شده که از جمله‌ی آن‌ها موارد زیر را می‌توان نام برد:‌ 1- وجود اسید فورمیک در عسل که یک ماده‌ی ضد میکروب است. 2- بالا بودن میزان مواد قندی موجود در عسل که ۸۰ درصد از ترکیب آن را در بر می‌گیرد. خرما نیز به دلیل داشتن ترکیبات قندی بالا، همین خاصیت را دارد و میکروب در آن رشد نمی‌کند. 3- وجود موادی که مانع از رشد میکروب می‌شوند (Eritibihni lieretcabitna) این مواد توسط زنبور ساخته می‌شود و در عسل‌های مصنوعی وجود ندارد. این نظریه نسبت به سایر نظریه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. 4- وجود آب اکسیژنه در عسل که ماده‌ای است میکروب کش (27). در علم پزشکی ثابت شده است که عسل،این ماده‌ی شفابخش و نعمت ارزشمند الهی،به دلیل رطوبت پایین، فشار اسمزی بالا و اسیدی بودن سبب توقف رشد عوامل عفونت‌زا می‌شود و پوشش استریلی روی زخم‌ها ایجاد می‌کند (28). در پژوهشی که برای بررسی مقایسه‌ی تاثیر پانسمان عسل با پانسمان هیدروکلوئید (که یکی از پانسمان‌های نوین است)، بر زخم فشاری انجام شد ‌به این نتیجه رسیدند که اختلاف بارزی در بهبود زخم فشاری بین این دو نوع پانسمان وجود ندارد، اما بیماران از پانسمان عسل رضایت بیشتری ابراز کردند. لذا مزایایی مثل راحتی تهیه مقرون به صرفه بودن، عدم آلرژی، کاهش درد و از همه مهم‌تر، اثر مشابه آن با هیدروکلوئید،عوامل مهمی است که از پانسمان عسل ‌می‌توان به عنوان گزینه‌ی مناسب و برتر در ترمیم زخم‌های فشاری نام برد. لذا می‌توان تأکید کرد که پانسمان عسل یک درمان موضعی مؤثر برای ترمیم زخم‌های فشاری است(5).

3- نتيجه گیری

پرستاری در نزد خداوند متعال، ارزشمند است و پرستاران محبوب و مقدسند. پرستاری حرفه‌ی مقدسی است که باید در بستر فرهنگی و اسلامی،‌ بر اساس رعایت موازین اخلاقی،‌ توانمندی بالا و با ارائه مراقبت‌های ایمن انجام شود. از اهمیت این حرفه‌ی مقدس همین بس که پرستاری می‌تواند یکی از راه‌های قرب به خداوند و دست‌یابی به کمال انسانی باشد. همان طور که علامه طباطبایی فرمودند: حاضرم ثواب 70 سال نماز شبم را با یک شب پرستاری و مراقبت از بیمار ‌عوض کنم. لذا پرستاران باید در مراقب از بیماران متعهد باشند و رضای خدا را در نظر بگیرند تا بیماران دچار عوارض ثانوی مثل زخم بستر، ‌علاوه بر بیماری که به خاطر آن بستری شده اند، نشوند. از جمله وظایف پرستاران در بیمارستان‌ها برای پیشگیری از زخم بستر بیمارانی که به مدت طولانی و ثابت در تخت می‌باشند،‌تغییر وضعیت بیمار ‌در ساعات معین می‌باشد. اگر به این موضوع به طور جدی اهمیت داده شود،‌آمار ابتلا به زخم بستر به طور چشم‌گیری ‌کاهش پیدا می‌کند. خداوند درآیه‌ی 18 سوره‌ی کهف به طور غیر مستقیم به موضوع زخم بستر و چگونگی مراقبت از فردی که به مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار دارد، ‌اشاره فرموده است.‌پس می‌توان نتیجه گرفت که در آیات قرآن کریم ‌به تمام مسائل حیاتی از جمله مسئله‌ی بهداشت و سلامت توجه خاصی شده است و استناد و استفاده از رهنمودهای قرآنی نقش مؤثری در پیشرفت فرهنگ ‌سلامت و بهداشت جامعه دارد.

پانویس و منابع

1. نجفی قزلچه، طاهره، دانش و نگرش پرستاران مراقبت‌های ویژه در مورد پیشگیری از زخم فشاری، نشریه پرستاری ایران، دوره31، شماره116، اسفندماه1397

2. زکی زاده، مریم، مقایسه تاثیر پانسمان اکتی کوت و پانسمان با کرم فنی توئین بر روند بهبودی زخم فشاری در بیماران بستری در بیمارستان شهید دکتر مصطفی شهیدزاده بهبهان، 1395

3. سنمار،مجتبی، زخم فشاری با رویکرد پرستاری، مشهد، پرستاران جوان، 1396

4. رفیعی، حسین، زخم فشاری،پیشگیری،درمان و مراقبت‌های پرستاری، تهران، جامعه نگر، 1394

5. حسینی، محمدعلی،بررسی مقایسۀ تاثیر پانسمان عسل با پانسمان هیدروکلوئید بر ترمیم زخم فشاری بیماران بستری در بخش‌های ویژه، مدیریت ارتقای سلامت، دوره1، شماره3، تابستان1391

6. Cox J. Predictors of pressure ulcer development in adult critical care patients: RutgersUniversity-Graduate School-Newark; 2010.

7. واسعی، محمدجواد، لحظه‌ای درنگ، اصفهان، بنی هاشم، 1392

8. خوشاب، هادی، زخم فشاری/زخم بستر، مشهد، پرستاران جوان، 1394

9. خراسانی، بیژن، زخم فشار و راه‌های پیشگیری و درمان، توانبخشی، دوره5، شماره3، پاییز1383

10. یکه فلاح، لیلی، شناخت عوامل ایجاد کننده و راه‌های پیشگیری و درمان زخم فشاری، مجله علمی ادراک، سال12، شماره47، پاییز1396

11. Shahin ES, Dassen T, Halfens RJ. Incidence, prevention and treatment of pressure ulcers in intensive care patients: a longitudinal study. International journal of nursing studies. 2009;46(4):413-21.

12. Pressure Ulcers – Prevention and Treatment. A Coloplast Quick Guide. 2012:1 – 27

13. Papanikolaou P, Lyne P, Anthony D. Risk assessment scales for pressure ulcers: a methodological review. International journal of nursing studies. 2007;44(2):285- 296

14. Shekelle, PG, Ortiz, E, Rhodes,S. et al. Validity of the Agency for Healthcare Research and Quality clinical practice guidelines:how quickly do guidelines become outdated? JAMA 2001;286:1461.

15. استفن برن، مراقبت پزشکی از افراد با ضایعه نخاعی، ترجمه رویا حبیبی، تهران، کتاب ارجمند، 1392

16. Duimel-Peeters IG, JG Halfens R, Ambergen AW, Houwing RH, PF Berger M, Snoeckx LH. The effectiveness of massage with and without dimethyl sulfoxide in preventing pressure ulcers: A randomized, double-blind cross-over trial in patients prone to pressure ulcers. International journal of nursing studies. 2007;44(8):1285-95.

17. مقدم، محمدبهنام، تاثیر روغن زیتون موضعی بر پیشگیری از زخم بستر بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژ‌ۀ بیمارستان شهید بهشتی یاسوج، فصلنامه علمی پژوهشی بیهوشی و درد، دورۀ6، شمارۀ3، زمستان1395

18. راشدی، لطیف، طب جامع امام باقر(ع)، تهران، پورصائب، 1390

19. http://quranica.sbu.ac.ir/?q=node/205

20. محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه احادیث پزشکی، جلد2، ترجمه حسین صابری، قم، دارالحدیث، 1385

21. رفیعی، علیرضا، زیتون و راز تاکید قرآن و روایات بر مصرف آن، مجلۀ دین و سلامت، دورۀ اول، شمارۀ1، 1392

22. محمد محمود عبدالله، الطب فی القرآن و السنه بین تشخیص الداء و معرفه الدواء، بیروت، دارالجیل

23. Al-Razi MIZ. Al-Hawi book. Translated by Soleiman Afsharipour. Iranian Academy of Medical Sciences. Tehran. 2005:329-30.

24. محمدیان، مژگان و همکاران، کلیات مدیریت زخم، مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکرد، پائیز1397

25. قائمی پناهیان، فاطمه، مقاله اعجاز پزشکی داستان یونس(ع) در آیات قرآن، نسخه1، گروه باور باران،1395

26. نوری شادکام، محمود، قرآن و طب نوین، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1378

27. رضایی اصفهانی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، رشت، کتاب مبین، 1381

28. چنگیزی آشتیانی، سعید، عسل در قرآن و علم پزشکی، مجلۀ پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک، سال13، شماره4، ویژه نامه2، زمستان1389