تبیین علمی اشارات قرآن کریم به انواع، مقدار، سازوکار و سودمندی های باران

چکیده

در قرآن كريم اشارات علمی گوناگون از جمله در قلمرو آب‌وهوا وجود دارد. هدف از این تحقیق استخراج و رده بندی آنها بر پایه سنجه هاي زماني شامل رخداد در گذشته، مستمر و آینده و سنجه‌هاي مكاني شامل سرزمینی، جهانی و فراگیر و سپس تبیین آنها به عنوان اشارات آشکار و نهان مرتبط با علوم جو بوده است. در مرحله نخست انجام این تحقیق، استخراج اشارات جوي از محيط «پارس قرآن» به جهت سه ويژگي پاسخ دهي سريع، روزآمدي ترجمه‌ي آيات و قابليت دسترسي آسان این محیط براي هر محقق انجام شد و در مرحله دوم با دسته بندي اشارات، و بهره‌گيري از امكانات محيط «جامع التفاسير نور»، وجوه معنايي و تفسيري اشارات از نظر مفسران تشريح و با يافته هاي علوم روز تبیین شد. نخستين نتايج نشان داد که در قرآن کریم دست كم 150 اشاره جوی وجود دارد كه 140 مورد آن در گروه اشارات آشکار و 10 مورد آن در گروه اشارات نهان يا غيرصريح جاي مي‌گيرند. تنوع و فراوانی بالای اشارات آشکار جوی نسبت به نوع نهان این اشارات، به تنهایی می تواند گویای هماوردخواهی این کتاب از صاحبان علوم جو به عنوان مجموعه ای علوم تجربی و حسی باشد. در مرحله بعد، اشارات آشکار و نهان به ترتيب برگرفته از 46 و 9 سوره از مجموع 114 سوره قرآن كريم بودند كه قابليت تفكيك در 20 موضوع جوي را يافتند. موضوعات «نویدبخشی باران» و «مقدار» و «سازوکار آن»، بيشينه تكرار يعني در مجموع 47 بار را داشتند از نظر مکانی بیشترین اشارات در مقیاس جهانی و از لحاظ زمانی مربوط به زمان حال بوده اند.

کلید واژه

قرآن کریم، اشارات آب و هوایی، یافته های علمی، دسته بندی، تبیین.

1). مقدمه

در عصری که بشر خود در عرصه علوم گوناگون پیشروتر از همیشه می بیند، کمتر محققی می توان یافت که قرآن کریم را دربردارنده اشارات علمی نداند. تا کنون کوشش های بسیار برای شناسایی و شناساندن این اشارات در قالب کتابها و مقالات انجام شده است. استخراج و بررسی موشکافانه این اشارات از یک سو بر اطمینان قلب باورمندان می افزاید و از سوی دیگر محققان را به تحسین و تعظیم این مصحف آسمانی وامی دارد. علوم هوا و جو از جمله عرصه هایی است که در متن قرآن کریم بسیار پراشاره است. تدوین کتاب "باد و باران در قرآن" یکی از نخستین تلاش هایی است که توسط مهدی بازرگان (1344) انجام گرفته است. طرح کارکردهای ارجاعی، معناشناختی، نشانه شناختی، روانشناختی و اخلاقی «باران» کاری است که غلامرضا رحمدل شرفشادهی در سال 1384 با عنوان "باران و تأویل نشانه شناختی پدیدارها در قرآن" انجام داد. در این زمینه، گاه محققان ورودی موردی به قرآن کریم کرده اند. برای نمونه توفان نوح از منظر روایی وحیانی و به عنوان اسطوره ای سومری - بابلی توسط حمید رهبر در سال 1389و نیز از منظر شواهد و داده های جوی – منطقه ای توسط هیل (2006: 75) شده است. محقق اخیر بر پایه شواهد و داده های جوی احتمال رخداد این توفان را به ورود چرخندی عمیق از سمت جنوب خاوری يعني اقیانوس هند مطرح می کند که كه از بصره تا کوه های آرات جنوب ترکیه را زیر بارش های بی امان برده است. اين بارش‌ها بنا بر گواهی انجیل مقدس، چهل شبانه روز ادامه داشته است؛ به نحوی که زهکش میانرود (بین النهرین)، توان تخلیه سریع این همه آب را نداشته است و در نتیجه منطقه زیر آب رفته است. بر این اساس این محقق جزو کسانی است که این توفان را منطقه ای دانسته است. یکی دیگر از تحقیقات تخصصی، تبیین علمی آیه 43 سوره مبارکه نور در مورد سازوکار تشکیل تگرگ است (براتی و همکاران؛ 1391). یافته های این تحقیق نشان می دهد که اشاره قرآن به کوهپیکر بودن ابرهاي تگرگ‌زا و جامد بودنشان، می تواند نه فقط مربوط به شکل آنها؛ بلکه به وجود مرز یخ (صفر و زیر صفر درجه) از میانه ابر به بالا باشد که امروزه رادیوسوندها آن را گزارش مي‌كنند. همچنین نسبت دادن برق و در دانش جدید بار الکتریکی توسط قرآن کریم به تگرگ از اشارات تامل انگیزی است که در تحقیقات جدید با تعبیر Electric hail یاد می شود. اکنون به توجه به این نکته که هر روز بر یافته ها در عرصه علوم جو افزوده می شود؛ محققان زمینه توجهی مجدد برای تبیین روزآمد اشارات جوی قرآن کریم را در قالب استخراج و رده بندی آنها و نیز درک روابط میان این اشارات مناسب یافتند. پیامد این تلاش تحقیقی است که هم اکنون فراروی شماست.

2). داده ها و روش تحقیق

منابع داده ها و روش بکار گرفته شده در این تحقیق به ترتیب شامل موارد زیر بوده است:  آیات، عبارت ها، حروف و واژه های قرآنی: اينها شامل مواردي بوده است كه دارای بیان های مرتبط با موضوع علوم جوی بوده‌اند و به ترتیب از جزء یکم تا جزء سی ام، طی دوبار روخوانی مشخص شده اند.  متن و ترجمه فارسي و لاتين پارس-قرآن و تفاسیر قرآنی مختلف در فضای کتابخانه ها و فضای مجازی: اين تفاسير در فضاي نرم افزاري «جامع تفاسیر نور» در دسترس قرار گرفتند (جدول 1).

جدول 1. مشخصات تفاسیر مورد استفاده ردیف نام تفسیر نویسنده ردیف نام تفسیر نویسنده 1 ترجمه تفسیر المیزان علامه محمد حسین طباطبایی 8 تفسير جامع‏ محمدابراهیم بروجردى 2 تفسیر نمونه ناصر مکارم شیرازی 9 تفسير حدائق الحقائق معين الدين فراهى هروى ‏ 3 ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن‏ فضل بن حسن طبرسى 10 تفسير روان جاويد محمد ثقفى تهرانى 4 ترجمه تفسير كاشف‏ ـ مغنيه محمد جواد موسى دانش‏ 11 تفسیر کوثر يعقوب جعفرى 5 تفسير اثنا عشرى‏ حسينى شاه عبدالعظيمى 12 ترجمه شواهد التنزيل‏ عبيد الله بن احمد حسكانى، احمد روحانی‏ 6 تفسير نور محسن‏ قرائتى 13 كشف‌الأسرار و عدة الأبرار احمد بن محمد ميبدى 7 تفسير عاملى ابراهيم عاملى‏ 14 تفسير خسروى‏ على رضا ميرزا خسروانى

 در نخستین گام بر پايه ترجمه قابل دسترس و روانِ پارس-قرآن، اشارات جوي به تفكيك سوره ها و آيات استخراج شد. این اشارات که بالغ بر 150 مورد شدند بر پایه دو سنجه «مکانی» و «زمانی» برای دسته بندی اشارات استفاده شد تا اشارات به جهت ویژگی های جزیی تر در هر سوره و آیه قابل تطبیق با هم باشند. شکل (1) ویژگی های یاد شده را نشان می دهد.

شکل 1. تعیین ویژگی های اشارات جوی در قرآن کریم بر پایه سنجه های مکانی و زمانی

در جدول (2) ویژگی های استخراج شده از متن و ترجمه، مربوط به آیه 43 سوره مبارکه نور آمده است.

جدول 2. مشخصات اشارات جوی آیه 43 سوره مبارکه نور شناسه زمانی و مکانی اشاره آشکار یا نهان حرف / واژه / عبارت / آیه زبان شماره گذشته مستمر آینده سرزمینی جهانی فراگیر لاتین فارسی عربی م ف آ واژه Drives the clouds به آرامى مى‏راند يُزْجِي 1 م ف آ واژه Clouds ابر سَحَابًا 2 م ف آ عبارت Then gathers them سپس ميان [اجزاء] آن پيوند مى‏دهد ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ 3 م ف آ عبارت Converts them into a mass آنگاه آن را متراكم مى‏سازد ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا 4 م ف آ عبارت Then you see rain coming from the midst of them پس دانه‏هاى باران را مى‏بينى فَتَرَى الْوَدْقَ 5 م ف آ عبارت Sends down out of كه از خلال آن بيرون مى‏آيد يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ 6 م ف آ عبارت and he sends down out of heaven و [خداست كه] از آسمان فرو می ریزد وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ 7 م ف آ عبارت Heaven mountains از كوههايى [از ابر يخ‏زده] مِن جِبَالٍ 8 م ف آ عبارت In which there is hail در آنجاست تگرگى فِيهَا مِن بَرَدٍ 9 م ف آ عبارت Pelting with it whom he will هر كه را بخواهد بدان گزند مى‏رساند فَيُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاءُ 10 م ف آ عبارت The flash of its lightning almost نزديك است روشنى برقش يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ 11 م ف آ عبارت Snatches away the sight چشمها را ببرد يَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ 12

 دومین گام تحقیق، موضوع بندی اشارات استخراج شده بود. ترتیب موضوعات بر پایه ترتیب رخداد فرایندهای آب و هوایی و جوی انجام یافت تا امکان درک بیشتر معناداری آنها فراهم شود. این ترتیب چنانکه جدول (3) نشان می دهد، گویای آسمان، هوای ارام و نسیم و در پی آن شکل گیری بادها اعم از نوید بخش یا بیم دهنده، روی آوری ابرها اعم از بارنده یا سایه بخش و بدنبال آن پدیده های جوی دیگر است.

جدول 3. فراوانی موضوعات اشاره های جوی در قرآن کریم شماره موضوع فراوانی شماره موضوع فراوانی 1 آسمان 2 11 صاعقه 6 2 هوای آرام 1 12 مقدار و سازوکار باران و رگبار باران 17 3 نسیم 1 13 نویدبخشی و سودمندی ناپایداری های جوی و بارش ها 30 4 بادها و گردبادها 5 14 بیم دهی و زیانباری ناپایداری های جوی و بارش ها 6 5 نویدبخشی و سودمندی بادها 15 15 تگرگ 6 6 بیم دهی، زیانباری بادها و توفان 21 16 سراب 2 7 ابرها 13 17 ریزگرد 1 8 نویدبخشی و سودمندی های ابرها 4 18 خشکسالی 1 9 آذرخش 5 19 سایه و آفتاب 1 10 تندر 2 20 گرما و سرما 1

 سومین گام تحقیق: در این مرحله مشخصات اشارات جوی در تفاسیر مختلف واکاوی شده با یافته های علمی تبیین شد. برای نمونه شناسه های اشاره «توفان نوح-14/عنکبوت» در جدول (4) دکر شده است.

جدول4. شناسه هاي تفسيري و علمي مورد تحقيق براي اشارات جوی در قرآن کریم (نمونه توفان نوح) ردیف شناسه‌ها در متون تفسیری شناسه‌ها در متون علمی 1 طباطبایی ( 1374: 170): به فاصله بعثت حضرت نوح تا رخداد توفان و رخداد توفان تا مرگ حضرت نوح اشاره کرده است. هیل (2006: 58) بر پایه برخی شواهد، رخداد توفان را در سده 3800 پیش از میلاد ذکر کرده است. 2 مکارم شیرازی (1374: 230): توفان از ماده «طوف» یعنی هر حادثه ای که آدمی را احاطه کند و با آب فراواین و سیل شدید كه پهنه ای گسترده را فراگیرد و معانی شدید، فراوانی و حتی تاریکی شب نیز برای آن آمده است. براتی (1386: 15) مرتبط با ویژگی «طوف»، به ساختار چرخنده و تنور مانند مقطع توفان های نوع هاریکان اشاره می کند. فرج زاده و کریمی (1392:41) مرتبط با شدت توفان، سرعت بالای 89 کیلومتر در ساعت یا 25 متر در ثانیه را ذکر کرده اند. 3 حسينى شاه عبدالعظيمى (1363: 213): به فراگیری عذاب اشاره می کند. حجازی زاده و همکاران؛1391دسته ای از توفان‌ها را داراي وسعتي تا چند صدکیلومتر مربع می داند. 4 قرائتی (1383: 123): زیر آب رفتن همه زمین در توفان نوح را آورده است. اسکور (61:1380) وقوع توفان سبب بوجود آمدن موج های شدید می شود.

 در واپسین گام قابل ذکر برای این تحقیق، تفکیک اشارات آشکار جوی از اشارات نهان انجام شد. توضیح اینکه در مواردی که جوی بودن اشاره در ترجمه صراحت نداشت، از تفاسير كمك گرفته شد. براي نمونه اشاره «سَبع شِداد» به معنای «سال های سخت» را علامه طباطبایی ( 1374: 259) به معناى صعوبت و دشوارى گرفته؛ ذکر می‌کنند که در سال‌هاى قحطى و گرانى مردم در تنگنا و سختی اند و يا از باب «شَد عَلَيه» و به معناى حمله آوردن است. به استناد تفسیر یاد شده، اشاره «سَبع ِشداد» به عنوان اشاره ای از قرآن که بطور غیر صریح «نهان» به پدیده‌ای آب‌وهوایی و جوی یعنی «خشکسالی» اشاره می کند، منظور شد.

3). نتایج و بحث

نتايج تحقيق نشان مي دهد كه بيشترين اشارات از نوع آشكار و داراي سنجه جهاني است. بديهي است آنگاه كه رخدادي در قرآن كريم براي سرزميني معين و زماني محدود ذكر مي‌شود، حساسيت ها در مورد ويژگي هاي ذكر شده براي آن كمتر است نسبت به زماني كه پديده يا فرايندي هم مقياسي فراگير داشته باشد و هم از نوع آشكار باشد. براي نمونه وقتي از توفان مرگباري كه بر قوم عاد آمد، سخن مي‌رود؛ حادثه مربوط به زمان گذشته است و شواهد بيروني و محيطي آن عموما در گذر اعصار گم شده، دچار تفاوت نقل گرديده است. از اينرو ذهن‌ها را کمتر به دنبال خود مي‌كشد ولي آنگاه كه قرآن از اشاره ای آشكار و فارغ از زمان و مكاني خاص مانند «وَ اَنزَلنا مِنَ السَماءِ ماء بِقَدَر» را می آورد؛ براي آبشناس در طرح چرخه آب يك حوضه كه مقادير دو سمت معادله (ورودي و خروجي حوضه) بايد برابر باشند، براي هواشناس در محاسبه مقادير نم ويژه شارهاي افقي و عمودي هوا كه تعيين‌كننده مقادير آب قابل بارش اند و براي خاكشناس در درك تعادل مقادير آب‌هاي گرانشي، مويينه و كششي خاك طي سه زمانِ پيش از بارندگي، حين بارندگي و پس از آن اهميت مي يابد؛ انگیزه توجه و تحقیق است. از اين رو حجم 14 برابري اشارات آشكار نسبت به نهان و حجم نزديك به 4 و نيم برابري اشارات جهاني و فراگير نسبت به سرزميني؛ می تواند استواري اين كتاب را گواه باشد كه با هر پيشرفتي در علوم، طيف گسترده اي از محققان را برمي‌انگيزد تا در كم و كيف اين اشارات بينديشند. بيراه نيست اگر بگوييم قرآن در روابط پیچیده و دقیق سامانه های جو خود كتابي داعيه دار است (شكل 2).

شکل 2. فراوانی اشارات جوی آشکار و نهان استخراج شده از متن قرآن کریم

3-1). انواع بارش های جوی در قرآن کریم در قرآن کریم برای انواع بارش های جوی 9 مورد لفظ استخراج شد که 6 مورد از آنها بطور آشکار به انواع بارش های اطلاق شده است و یک مورد از آنها با لفظ مطلق «آب» و 2 مورد از آنها در قالب بیان ویژگی به بارش اشاره دارد (شکل 3).

شکل 3. فراوانی و معانی واژه های استخراج شده به معنای «باران» از متن قرآن کریم

3-2). «قدر»ها در بارش های جوی از متن قرآن کریم دو تعبیر شامل «و انزلناهُ بِقَدَر- 18/مومنون» و «نزّلَ مِنَ الَماءِ بِقَدَر- 11/ زخرف» استخراج شد. پیشرفت دانش های جو بویژه هواشناسی دینامیک گویای اهمیت اعداد و ارقام در زمان و مکان باریدن بارش های جوی اعم از باران، برف و تگرگ است. برای نمونه در مورد بارش تگرگ مقادیر مهم و عموما مرتبط با هم عبارتند از: مقدار نم ویژه موجود در پایین ترین لایه جو، فاصله قاعده تا سندان ابر بارنده، سرعت حرکات بالاسوی هوا درون ابر، دمای هوای مجاور زمین در زیر ابر، تعداد دفعات رفت و برگشت دانه تگرگ تشکیل شده درون سامانه ابر کومولونیمبوس، ساعت روز، قطر دانه تگرگ، سرعت باد در لایه مجاور زمین و سرعت سقوط دانه. اینها همه اندازه ها و به تعبیر قرآن کریم «قدر»هایی است که تعیین بسیاری از آنها به شرایط ساعات پیش از رخداد بارش و حتی به شرایط جغرافیایی محل اعم از عرض جغرافیایی، جنس زمین، شیب زمین، فاصله تا دریا و ارتفاع از تراز دریای آزاد بستگی دارد و عملا هیچ ابررایانه ای نمی تواند همه آنها را با هم بسنجد. در بیان اهمیت اندازه ها برای بارش های جوی کافی است که از قول (گرهارد و همکاران؛ 2005: 2) تغییر یک درجه دما و یک گرم بر کیلوگرم رطوبت می تواند ابر آماده بارش تگرگ را می تواند به ابری نازا تبدیل کند و عملا همه پیش بینی های انجام شده را بر هم بزند.

3-3). سازوکار بارش های جوی بررسی ها نشان داد که قرآن کریم در برای بیان رخداد بارش های جوی از 36 مورد تعبیر در قالب فعلی استفاده کرده است که 19 مورد از آن از ریشه «نَزَلَ» است. این ریشه برای آمدن «وحی» نیز به دفعات استفاده شده است. در 2 مورد از «یُرسِلُ» و «اَرسَلنا» استفاده شده است که هم ریشه آن به دفعات برای بیان فرستادن پیامبران و فرشتگان بکار رفته است. در 4 مورد نیز از تعبیر های «غیضَ»، «ففتحنا»، «صَبَبنا» و «نَسوقُ» بهره برده است که پیام منفی ندارد. برای نمونه علامه طباطبایی (1374: 342) تعبیر «صَبَبنا» را به معنای بارانی برای رویاندن گیاهان آورده است. در کنار موارد یاد شده و عموما به عنوان بلا، بیم و زیان، تعابیر «اصابَها»، «فَغَشّاها» و «وَ اَمطَرنا» نیز آمده است. البته قدسیت باران که در این مقال چندان جای بحث نیست ولی در فضای روایات بسیار روشن تر است. چنانکه پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم می فرمایند، هر قطره باران را دو فرشته تا رسيدن به زمين همراهي مي‌كنند. تعبیر گشایش درهای آسمان و نزول باران (فَفَتَحنا علیهم ابوابَ السّـَماء) در آیه 11 سوره مبارکه قمر قابل تامل است. اگر درهای آسمان می تواند گشوده شود، پس می تواند حتی زمانی که به ظاهر همه شرایط باریدن فراهم است نیز بسته شود. دیده شده است که گاه زمانی که آسمان را ابرهای ماماتوس clouds Mamatus پوشانده است و چهره آسمان را آکنده از رطوبت و آماده باریدن و به تعبیر قرآن «السحاب الثقال-12/رعد» نشان می دهد؛ بارندگی رخ نمی دهد. در این حالت، ابرها به شکل در می آیند مانند فردی که پاچه های شلوار گشاد خود را برای اینکه با گل و لای زمین تماس نگیرد، بالا زده است (شکل 4).

شکل 4. ابر ماماتوس (شولتز و همکاران؛ 2006: 63)

3-4). امیدها و سودها از بارش های جوی امیدها و سودمندی های ذکر شده در قرآن مرتبط با باران در 25 مورد استخراج شده است. امیدهایی که قرآن کریم برای بارش های جوی اشاره می کند، گاه بر پایه نشانه هایی است که دانش امروز آن را تبیین می کند. برای نمونه «يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ – 57/اعراف» در قلمرو دانش جو قابل تبیین با سمت باد و نوع ابرهایی است که پیش قراول جبهه های گرم و سرد و پیام آور بارندگی هستند. در جبهه های گرم ابرهای سیروس پیشتاز بوده، پشت سر آنها ابرهای سیرواستراتوس فرامی رسند که پیام آور بارندگی از 24 تا 12 ساعت پیش از آن هستند (آرنس؛ 1391؛ 57). در این حال قرآن کریم بادها را مژده بخش بارندگی معرفی می کند. این بادها هم در آوردن ابرهای نشانداری که از آنها یاد شد، نقش دارند و هم با تغییر سمت و جهت در کمتر از ساعتی پیش از شروع باران. از این رو دو بار با فواصل زیاد و کم آمدن باران را خبر می دهند. سودمندی بارش در فرهنگ قرآن کریم نیز در ساختار افعال استفاده شده از جمله «فاحیا به الارض- 164/بقره»، «فاتت اکلها- 265/بقره»، «فنخرج به زرعا-27/سجده»، «فاخرج به- 22/بقره»، «اهتزت و . . . – 5/حج»، «فانبتنا . . . – 60/نمل»، «فانشرنا به- 11 زخرف» و «لیطهرکم به – 11/انفال» آمده است. این افعال با نوع بارشی که همراهشان ذکر شده است و با ویژگی هایی که برای آن بارش آمده است؛ تناسب دارند. یکی از این ویژگی ها برای باران «طهور» است. تبیین علمی این ویژگی را می توان در موارد زیر آورد: 1). باران از بالا مي ريزد: هر چيز آلوده اي اگر از زير يا پهلوها شسته شود كاملا پاك نمي شود تا اينكه از بالا شسته شود چون آب وقتي از بالا روي چيزي مي ريزد كاملا آن را دربرمي‌گيرد 2). باران با سرعت و پياپي مي ريزد. قطرات باران در فرودي آزاد، بر زنگارها و آلودگي‌هاي محيط ضرباتي پياپي مي‌نوازند تا آنها را جدا كرده، در خود حل كرده يا با خود حمل كنند. 3). آب باران داراي پي اچ حدود 5/6 يعني اسيدي ضعيف است. اين ويژگي از جمله مديون محلول بودن كربن دي اكسيد در آن است كه خود ناشي از سرد بودن آن است. 4). باران هاي بهاري كه معمولا با تندر و آذرخش همراهند داراي خاصيت آب اكسيژنه بوده (پرهیز؛ 1390: 233)، باعث تهويه و گندزدايي از محيط‌هاي دچار كمبود اكسيژن و مستعد رشد ويروس ها و قارچ ها مي‌شوند. 5). باران هاي همراه با تندر و آذرخش همچنين سرشار از ازت مولكولي و محلول به عنوان غذايي ضروري و لازم براي روييدن گياهان از خاك هستند. 6). بخار آب برخاسته از سطح اقياونوس‌ها و درياها، جو را نیز مرطوب (یوکاری و سوبوکی؛ 2005: 143) و تازه مي‌كند تا بتواند نقش بهتری در پالایش پرتوهای زیانبار خورشید ایفا کند (شکل 5).

شکل 5. چرخه آب از مرز دریا تا مرز وردسپهر و فرایندهای بارش، جریان، نفوذ، ذخیره، بهره برداری و بازگشت به دریا

4). نتیجه گیری

اشارات فراوان و مکرر قرآن کریم به «باران» و مرتبط با آن به «مقدار» و «سازوکار» و «سودمندی ها و امیدهای ناشی آن»، انسان ها را به توجه به نظم حاکم بر مجموعه عواملی فرامی خواند که دست اندرکار نزول آن به عنوان حیاتی ترین عنصر آب و هوایی و مهم ترین منبع تامین کننده مایع زندگی در بخش اعظم کره مسکون است. قرآن کریم برای عمق دادن به این توجه، اشارات خود را تنها به آنچه که آدمی می بیند و آن باریدن باران است، بسنده نکرده است؛ بلکه او را متوجه مقدمات این فرایند اعم از معنوی که ایمان مردمان «لَو آمَنوا» است و مادی که وزیدن بادها «ارسلنا الریاح»، همگرایی ابرها «یُولفُ بَینهُم» و جهانی بودن پیامدهای آن «فاحیا بَهَ الاَرض» می کند. باران در قرآن کریم به عنوان نشانه ای از پروردگار یاد می شود که می تواند بر آدمیان چنانچه در سایه ایمان به آفریدگار، راه صلاح بجویند، برکات آورد و اگر راه تباهی بپویند، آنها را هم با باریدن مانند سرگذشت قوم نوح پیامبر و هم با نباریدن مانند سرگذشت قوم یوسف پیامبر کیفر دهد.

منابع

1. آرنس، د. (1391)؛ هواشناسی نوین مقدمه ای بر هوا، اقلیم و محیط؛ ترجمه محمد رضا بابایی؛ ناشر آییژ؛ 57-24.

2. اسکورو، ژ. (1380)؛ حمل و نقل، بلایای آب و هوا و آلودگی؛ ترجمه شهریار خالدی؛ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی؛ تهران.

3. بازرگان، م. (1344)؛ باد و باران درقرآن؛ تهران؛ نشر دارالفکر.

4. براتی، غ. سادات تهامی، ف. پایمرد، ف. آیت الهی، ع. (1391)؛ نحوه تشکیل تگرگ؛ مجموعه خلاصه مقالات اولین همایش اعجاز قرآن کریم؛ دانشگاه شهید بهشتی.

5. براتی، غ. (1386)؛ پدیده های جوی غالب در مناطق حاره و جنب حاره؛ کرمانشاه؛ نشر دانشگاه رازی.

6. پرهیز، محمدعلی؛ شگفتی ها و اعجاز قرآن؛ تهران؛ 1390؛ نشر مبین اندیشه.

7. حجازی زاده، زهرا؛ مقیمی، شوکت؛ (1391)؛ میکروکلیماتولوژی مقدماتی؛ تهران؛ نشر دانشگاه تهران.

8. حسينى شاه عبدالعظيمى، ح. (1363)؛ تفسير اثنا عشرى‏؛ انتشارات ميقات‏؛ تهران.

9. رحمدل شرفشادهی، غ. (1384)؛ باران و تأویل نشانه شناختی پدیدارها در قرآن؛ فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز: پیاپی 14؛ 98-75.

10. رهبر، ح. (1389)؛ بررسی تطبیقی روایت وحیانی قرآن و روایت اسطوره ای سومری ـ بابلی از توفان نوح؛ پژوهش های فلسفی ـ کلامی: 43 ؛ 284ـ261.

11. طباطبایی، م. موسوى همدانى‏، محمد باقر؛ (1374)؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم.

12. طباطبایی، م. موسوى همدانى‏، م. (1374)؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ جلد 19؛ دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏.

13. طبرسی، ف. (1360)؛ ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن‏؛جلد 9؛ انتشارات فراهانى‏؛ تهران.

14. فرج زاده، م. کریمی، ن. (1392)؛ مبانی هواشناسی ماهواره ای؛ نشر سمت؛ چاپ اول؛ تهران.

15. قرائتى، محسن‏؛ (1383)؛ تفسیر نور؛ مركز فرهنگى درسهايى از قرآن‏؛ تهران.

16. مکارم شیرازی، ن. (1374)؛ تفسیرنمونه؛ نشردارالکتاب الاسلامیه؛ تهران.

17. Hill, C. A. (2006). Qualitative Hydrology of Noah’s Flood. Perspectives on Science and Christian Faith. 58 (2): 120-129.

18. Gerhard, W. Brimelow, R. Brimelw, J. Goodson, R. Krauss, T. W. (2005). Forecasting hail size by combining a NWP Model with a hail growth model, Session 14A, Numerical Weather Prediction Tools and Techniques I. Thursday, 4 August, Empire Ballroom.

19. Schultz, D. M. Kanak, K. M. Straka, J. M. Trapp, R. J. Gordon, B. A. Zrinc, D. S. Brayan, G. H. Durant, A. J. Garrett, T. J. Klein, P. M. K. Lilly, D. K. (2006). The Mysteries of Mammatus Clouds: Observations and Formation Mechanisms, Journal of the Atmospheric Sciences, 63: 2409-2435.

20. Yukari, Sh. Tsuboki, K. Dimension Characteristics and Precipitation Efficiency of Cumulonimbus Clouds in the Region Far South from the Mei-Yu Front over the Eastern Asian Contine. Monthly Weather Review. 2005. 134: 1942-1953.