تأملی بر مصادیق علمی «ذات الرجع» بودن آسمان بر اساس آخرین یافتههای کیهانشناسی
در قرآن کریم آیات بسیاری مرتبط با پدیدههای طبیعی وجود دارد که فهم و تفسیر دقیق این دسته از آیات مستلزم بهرهگیری از علوم مرتبط با آنهاست. در دو قرن اخیر و با پیشرفت علوم طبیعی، فهم بسیاری از این دسته از آیات قرآن، برای بشر بیش از پیش آشکار شده است. دقت قرآن در انتخاب واژگان در آیات مرتبط با پدیدههای طبیعی، قرآنپژوهان را به وجه جدیدی از شگفتیهای قرآن کریم رهنمون ساخته است. یکی از آیاتی که مصادیق علمی آن معرکۀ آرای مفسران بوده، آیه ۱۱ سوره طارق است که در این پژوهش به آن پرداخته میشود. در این پژوهش پس از بررسی آراء مفسران متقدم و متاخر ذیل این آیه و رجوع به واژه نامههای قدیم و جدید و استفاده از علم کیهانشناسی، پیشنهادی جدید برای معنای «صاحبِ بازگشت بودنِ» آسمان مطرحشده است. مفسران ذیل آیه 11 سورۀ طارق، معانی مختلفی را برای واژه سماء ذکر کردهاند که میتوان آن معانی را در دو مصداق، یکی جوّ زمین و دیگری فضاهای بیرون از جوّ دستهبندی کرد. همچنین برای مصدر رجع دو معنا ذکر شده که یکی به صورت لازم (بازگشتکننده) و دیگری به صورت متعدی (بازگشتدهنده) است. مفسران متقدم با توجه به عدم پیشرفت علم کیهانشناسی یا بهدلیل عدم استخدام این علوم برای تفسیر آیات، بیشترین مصداقی که برای خاصیت بازگشتدهندگی آسمان آوردهاند، باران است. هرچند شاید باران تنها مصداق شناختهشده از خواص بازگشتی آسمان تا آن زمان بوده است، اما با در نظر گرفتن بافت سوره، معانی مختلف واژه رجع، مصادیق گوناگون آسمان و آخرین یافتههای کیهانشناسی مدرن، میتوان پیشنهاد تفسیری دقیقتری برای این آیه ارائه داد. مصادیقی که مفسران متأخر علاوه بر باران برای آسمان دارای بازگشت ارائه کردهاند مانند بازگشت فصول یا کرات و اجرام آسمانی مثل خورشید و ماه به محل شروع حرکت، تنها موید یکی از معانی رجع به معنای بازگشتکنندگی آن و همچنین ناظر به معنای یکی از مصادیق آسمان است. در این پژوهش، میدان گرانشی به عنوان پیشنهادی تفسیری برای آیه مذکور ارائه و تقویت میشود به صورتیکه از طرفی با هر دو مصداق «سماء» (جوّ و فضای خارج از جوّ) سازگار است و از سوی دیگر برای هر دو معنای بازگشتکنندگی و بازگشتدهندگی آسمان مصداقی واحد پیشنهاد میدهد. كلمات كليدي: قرآن و علم، تفسیر علمی، کیهانشناسی، گرانش، سوره طارق، اعجاز علمی.