بررسی تطبیقی راهکارهای کنترل نفس در آیات و روایات و خودکنترلی در روانشناسی
پژوهش حاضر با رویکردی میانرشتهای به بررسی تطبیقی راهکارهای تقویت خودکنترلی در دو حوزه آموزههای دین اسلام و علم روانشناسی، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی میپردازد. هدف از این پژوهش، یافتن نقاط اشتراک و افتراق راهکارهای ارائهشده در این دو دیدگاه در زمینهی تقویت خودکنترلی است. این راهکارها در سه دستهی راهکارهای شناختی، عاطفی و رفتاری قابل بررسی میباشد. در بخش نخست، به بررسی راهکارهای شناختی، عاطفی و رفتاری ارائهشده در آیات و روایات پرداخته میشود. راهکارهای شناختی، مفاهیمی همچون خودشناسی، خداشناسی و معادشناسی را به عنوان عوامل کلیدی در تقویت کنترل نفس مورد بررسی قرار میدهد. راهکارهای عاطفی، بر نقش احساسات و هیجانات در کنترل رفتار تاکید نموده و مواردی مانند رعایت عفّت و حیا و استعانت از صبر و نماز را جهت کنترل، حفظ تعادل و مدیریت هیجانات ارائه مینماید. در حوزهی رفتار نیز، راهکارهایی همچون حفظ حدود الهی، تقوامداری و محاسبهی نفس مورد تحلیل قرار میگیرند. در بخش دوم، به بررسی رویکردهای روانشناسی در زمینه تقویت خودکنترلی پرداخته میشود. علم روانشناسی جهت خودکنترلی در حوزهی شناخت راهکارهایی مانند خودشناسی و غایتمندی؛ در حوزهی عاطفی راهبردهای تنظیم هیجان مانند انتخاب و تغییر موقعیت، تمرکز توجه و بازداری هیجانی و در حوزهی رفتار راهکارهایی مانند نظارت بر رفتار، تغییر عادت و هدفگذاری را معرفی میکند. در نهایت راهکارهای شناختی، عاطفی و رفتاری ارائهشده در روانشناسی با راهکارهای ارائهشده در آیات و روایات مقایسه میشود. یافتههای پژوهش نشان میدهد نقاط اشتراک این راهکارها شامل مواردی همچون خودشناسی، تنظیم هیجانات و شناخت هدف؛ و نقاط افتراق بنیادین آنها عدم وجود خدامحوری و معادباوری در علم روانشناسی است. هرچند این خلأ اساسی در نظریههای روانشناسی غیرقابل چشمپوشی است، اما با تلفیق این دو دیدگاه میتوان برای تقویت کنترل نفس، از راهبردهای مطرحشده در این نظریهها نیز استفاده نمود. كلمات كليدي: کنترل نفس، خودکنترلی، آیات و روایات، روانشناسی.