فلسفه هوش مصنوعی و هوش طبیعی در قرآن کریم
عبارت محوری
وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ
بیان مطلب علمی
در سوره مبارکه الهمزه، با رویکرد چندمعنایی و تفسیر لایه ای معانی، می توان وجوهی از اشارات به مساله فلسفه هوش مصنوعی و تمایزات آن با هوش طبیعی را احتمال داد، والله اعلم.
"همز"، در اصل، به معنای شکستن و "لمز" در معنای "تحریک عیان یا عیان کردن حرکت" است.
لذا "هُمزه" و "لُمزه"، در افق مساله‌ی "معنای بیان و کلام" و با رویکرد چندمعنایی، به ترتیب دارای تناسب با مفاهیم "تجزیه معانی" و "تولید معانی" است.
سیستم های پیشرفته هوش مصنوعی، در مدلهای مختلف مفهومی خود، بالاخره دارای یک فاز تجزیه یا لااقل دریافت سیگنالهای متجزی و همچنین یک فاز ترکیب و الصاق و جمع و تولید (generation) هستند. حتی یک تک نورون عصبی و همچنین یک مدل تمام عیار (مثل چت جی پی تی)، واجد این فازها یا مراحل هستند.
اما "وَیل"، نثار کدامین "تجزیه گر و تولیدگر معانی" است؟ "که انبوهی از داراییِ (معانی) را جمع می کند، می‌شمرد (محاسبه می کند) و گمان می کند که خلود ( یعنی در این افق: نهایه الامرِ معنا)، صرفا از دل همین تجزیه و ترکیب و تولید معانی، حادث می شود یا بدست می آید". پس وَیل، بر مطلق همزه و لمزه وارد نشده است.
نتیجه ۱: مطلق هوش مصنوعی، وَیل ندارد.
این مطلب بالا، یک نگاشت تناسبی بود و اینکه چقدر واقعا اشارات آیه با این قاب معنایی مرتبط باشد، محل تحقیق و تامل و شک است. والله اعلم.
اما در ادامه آیات این سوره، صحبت از یک نار الله (یعنی لابد اِناره من عندالله) می‌بینیم. ظاهرا هوش مصنوعی، در مقابل "نور الله و اناره من عندالله و نار الله"، کم می آورد. والله اعلم.
نتیجه ۲: عیار هوش طبیعی (با لحاظ تمامی مراتب خود)، بالاتر از هوش مصنوعی است، ولو مصداقا در مسائلی از هوش مصنوعی، ضعیف تر باشد.
اما محل سرکشی یا بلند شدن شعله این آتشِ افروخته کجاست؟ افئده! یعنی محل فهم و محل ادراک آدمی. پس هوش طبیعی، چیزی فراتر از مطلق هوش محاسباتی است و چیزی از جنس اناره من عندالله (شاید شبیه به معرفه النفس) را بایستی در آن (علاوه بر هوش محاسباتی) جست و جو کرد.
نتیجه ۳: فلسفه هوش طبیعی با فلسفه خودآگاهی و ذهن، مرتبط است.
اما در ادامه آیات، ظاهرا عمد ممدده و عمادی (احتمالا و شاید الی امر الله و روح الله و امر رب) هم در باب آن وارد است. والله اعلم.
نتیجه ۴: تمایز و تضاد و تفاوت تبیین های مادی گرایانه و تبیین های معناگرایانه، در این مساله هم (مانند مساله آفرينش و یا نظم کائنات) موجود است.
ممکن است تناسبات مفهومی بالا بین قاب مفهومی مساله "فلسفه هوش مصنوعی و هوش طبیعی" و اشارات مفاهیم سوره مبارکه الهمزه، چیزی را بیان بکند یا نکند و یا تصادفی و یا از روی غرض جدی باشد و یا نباشد، والله اعلم، لیکن معنامندیِ عمیق آیات و سور قرآنی، جای کار و تحقیق را برای متدبرین و مفسرین در مسائل علمی، باز می گذارد. بحول الله و قوته.