حیات در کرات دیگر
بیان ایده
این آیه یکی دیگر از نشانه‌های خداشناسی را مطرح می‌کند و آن خلقت آسمانها و زمین و... است. آنچه که در این آیه و آیات مشابه قابل ملاحظه است، اینست که قرآن با جمله "وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّه"، به صراحت اين حقيقت را اعلام مىدارد كه در پهنه آسمان نيز جنبندگان زنده فراوان است. دابه در لغت به معنای هر جنبنده‌ای است که در روی زمین حرکت می‌کند و این کلمه شامل همه حیوانات (جانداران مادی) می‌شود. بعضی از مفسران جنبندگان آسمان را به ملائکه تفسیر کرده‌اند که نمی‌تواند صحیح باشد، زیرا آیه مطلق است و بدون دلیل نمی‌توان آن را مقید کرد و از سوی دیگر، واژه دابه بر فرشتگان اطلاق نمی‌شود. آنچه از ظاهر آیه بر می‌آید، وجود انواع موجودات زنده در آسمان‌هاست.
امروزه، اختراع تلسکوپ‌های دقیق‌تر و ماهواره وسفینه‌های فضایی و... همگی وجود حیات در کرات آسمانی دیگر را اعلام می‌دارد. نتايج جديد علمي بيانگر اين حقيقت است كه شرايط حيات، منحصر به زمين نيست و در كرات ديگر نيز امکان زيست موجودات وجود دارد، هر چند ممکن است شيوه اين زيست با زندگي برروي كره‌ی زمين متفاوت باشد.
دانشمندان در این مورد نظریات مختلفی را طرح نموده و به طور کلی بیان داشته‌اند که در میان کواکب آسمان ستارگانی وجود دارند که در آنها علائمی از حیات وجود دارد و معتقدند که مواد سازنده حیات فقط بر روی کره زمین یافت نمی‌شود و مولکول‌های آلی یا بلوک‌های سازنده حیات در سطح کرات دیگر و محیط میان ستاره‌ها نیز وجود دارد (احمدی، ص 83).
حدود 50 سال پیش یک ستاره‌شناس جوان به نام «فرانک دریک» با متمرکز نمودن یک تلسکوپ رادیویی در نزدیکی ستاره‌ها، در پی یافتن علائمی از موجودات بیگانه بود. گرچه با گذشت نیم قرن از آن روزگار و جستجو در آسمانها اطلاعات اندکی یافتند، اما دانشمندان معتقدند جهان پر از حیات و زندگی است، اما ما در محل‌ها و زمان‌ها و راه‌های اشتباهی به دنبال حیات بوده‌ایم. پرفسور پاول داویز فیزیکدان نظری، کیهان شناس و زیست-ستاره شناس انگلیسی در تلاش برای یافتن راه‌هایی جهت ارتباط با این موجودات بیگانه است(royalsociety.org).
گروه ناسا تلاش‌های زیادی برای یافتن حیات در کهکشان راه شیری نموده است. آلن بوس، ستاره شناسی از موسسه کارنگی و نویسنده کتاب جهان شلوغ می‌گوید که ممکن است 100 میلیارد سیاره شبیه زمین و ستاره‌های زیادی شبیه خورشید در کهکشان راه شیری وجود داشته باشد (فوریه-2009، articles.cnn.com).
تحقیقات جدید ناسا و دانشگاه کالیفرنیا همچنین نشان می‌دهد که یکی از چهار ستاره شبیه خورشید ممکن است میزبان سیاراتی شبیه زمین باشد (اکتبر-2010، sciencedaily.com).
اختر- فیزیکدانان می‌گویند که کوتوله‌های سفید می‌توانند مکان مناسبی برای عناصر خاکی باشند. با اینکه تا کنون بیش از صدها سیاره پیدا شده، اما هنوز علائمی از حیات بر روی آنها یافت نشده است. بهترین مکان ممکن برای زندگی اطراف ستاره‌های در حال مرگ و کم نور کوتوله سفید است. در مقاله‌ای که در مارس و در مجلات اخترفیزیک چاپ شده، آمده که اطراف ستاره‌های کوتوله سفید امکان حیات بسیار محتمل‌تر است. کوتوله‌های سفید ستاره‌های در حال سرد شدنی هستند که حدود 60% جرم خورشید و تقریباً هم اندازه زمین اند و بنابراین انرژی کمتری دارند و باید محل‌های مناسب زندگی برای آنها فاصله کمتری نسبت به فاصله زمین و خورشید داشته باشد. اگر سیاره به اندازه مناسب با ستاره فاصله داشته باشد، آب به صورت مایع و گرمای مناسب برای حیات خواهد داشت (مارس-2011 ؛ sciencedaily.com). علامه طباطبایي در تفسیر آيه 29 شوری مي‌گويد: "ظاهر آيه اينست كه در آسمانها خلقي از جنبدگان (دواب) مثل روي زمين وجود دارد و اگر كسي بگويد كه منظور از جنبندگان آسمان ملائكه هستند، مردود است چرا كه كلمه «دواب» بر ملائكه اطلاق نشده است" (طباطبایی، 18/ 58). در تفسير نمونه آمده: "كلمه «دابه» شامل موجودات ذره‌بيني تا حيوانات غول پيكر مي‌شود... و اين آيه دلالت بر انواع موجودات زنده در آسمانها دارد. گرچه هنوز دانشمندان به صورت قاطعي در اين زمينه قضاوت نمي‌كنند و سربسته مي‌گويند، در ميان كواكب آسمان به احتمال قوي ستارگان (سياره‌هاي) زيادي هستند كه داراي موجودات زنده اند. ولي قرآن با صراحت اين حقيقت را بيان مي‌دارد كه در پهنه آسمان نيز جنبندگان زنده فراوان وجود دارد" (مکارم شیرازی/ 436-439).
مجلسي در يكي از مجلدات بحار الانوار با عنوان "السماء و العالم" ده ها روايت از ائمه‌ي هدي(ع) در مورد عوالم موجود در آسمانها و موجودات زنده‌ي در آن عوالم، اعم از انسان و غير انسان جمع نموده كه برخي از اين روايات در تفسير آيات مذكور ذكر شده است.
بررسی لغوی و تفسیری
کلمات اصلی
- بَثَّ: از "ب- ث"، به معنای پراکندن (و جدا ساختن) شئ و آشکار ساختن آن (ابن فارس،1/ 173)
- دَابَّه: از "د -ب"، به معنای حرکت کردن بر روی زمین، حرکتی که از راه رفتن(قدم زدن) سبک‌تر است و هر چه که بر روی زمین راه می‌رود، "دابه" خوانند (همو، 2/263).
اهداف و روش تحقیق
گرچه برخی از دانشمندان معتقدند که شواهد علمی که امروز در دسترس ماست، بیانگر وجود حیات در کرات دیگر است؛ لکن بعضی محققان می‌گویند که این شواهد مربوط به دوره‌ای از حیات کرات دیگر است که سال‌ها پیش از زندگی موجوداتِ زنده بر روی کره زمین، وجود داشته است. بر اساس گزارش سایت ناسا که در آگوست ۲۰۰۹ اعلام گردید، تاکنون هیچ گونه حیاتی در کرات و اجرام آسمانی دیگر یافت نشده است. اگر چه در مواردی نیز اعلام گردیده که شرایط لازم برای وجود حیات در کرات دیگر مشاهده شده است.
با توجه به اینکه در حال حاضر نتایج دقیق و قابل اعتمادی از وجود حیات در کرات دیگر در دست نیست، این آیه از جمله غوامض قرآن محسوب می‌شود که هنوز علم به حقیقت آن دست نیافته است. هرچند با توجه به پیشرفت سریع علم در دهه‌های کنونی، دستیابی بشر به نشانه‌های متقنی از حیات در کرات دیگر در آینده‌ای نزدیک دور از ذهن نیست.
آیات مرتبط
منابع
1. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، دار الجیل، بیروت، 1420ق/ 1999م
2. احمدی، محمود، معجزات قرآن در عصر فضا و كامپيوتر، تهران، 1364 ش
3. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم
4. قمی، عباس، سفينه البحار، بنیاد پژوهشهای اسلامی،1384ش
5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1382 ش
6. نوری، حسین، دانش عصر فضا، قم، 1386ش
7. http://royalsociety.org/Event_WF.aspx?pageid=4294969178&gclid=CPrMyM6A1qoCFQYK3wodBkxH_Q
9. http://www.sciencedaily.com/releases/2010/10/101028141430.htm
10. http://www.sciencedaily.com/releases/2011/03/110330150854.htm