حیات در کرات دیگر

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦ خَلْقُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَآبَّةٍ وَهُوَ عَلَىٰ جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَآءُ قَدِيرٌ

و از آیات اوست آفرینش آسمانها و زمین و آنچه از جنبندگان در آنها منتشر نموده؛ و او هرگاه بخواهد بر جمع آنها تواناست!

آیه 29 سوره شوری

بیان ایده

این آیه یکی دیگر از نشانه‌های خداشناسی را مطرح می‌کند و آن خلقت آسمان‌ها و زمین و... است. آنچه که در این آیه و آیات مشابه قابل ملاحظه است، اینست که قرآن با جمله "وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّه"، به صراحت اين حقيقت را اعلام مى‌‏دارد كه در پهنه آسمان نيز جنبندگان زنده فراوان است. دابه در لغت به معنای هر جنبنده‌ای است که در روی زمین حرکت می‌کند و این کلمه شامل همه حیوانات (جانداران مادی) می‌شود. بعضی از مفسران جنبندگان آسمان را به ملائکه تفسیر کرده‌اند که نمی‌تواند صحیح باشد، زیرا آیه مطلق است و بدون دلیل نمی‌توان آن را مقید کرد و از سوی دیگر، واژه دابه بر فرشتگان اطلاق نمی‌شود. آنچه از ظاهر آیه بر می‌آید، وجود انواع موجودات زنده در آسمان‌ها است.

امروزه، اختراع تلسکوپ‌های دقیق‌تر و ماهواره وسفینه‌های فضایی و... همگی وجود حیات در کرات آسمانی دیگر را اعلام می‌دارد. نتايج جديد علمی بيانگر اين حقيقت است كه شرايط حيات، منحصر به زمين نيست و در كرات ديگر نيز امکان زيست موجودات وجود دارد، هر چند ممکن است شيوه‌ اين زيست با زندگی برروی كره‌ی زمين متفاوت باشد.

دانشمندان در این مورد نظریات مختلفی را طرح نموده و به طور کلی بیان داشته‌اند که در میان کواکب آسمان ستارگانی وجود دارند که در آن‌ها علائمی از حیات وجود دارد و معتقدند که مواد سازنده حیات فقط بر روی کره زمین یافت نمی‌شود و مولکول‌های آلی یا بلوک‌های سازنده حیات در سطح کرات دیگر و محیط میان ستاره‌ها نیز وجود دارد .

حدود 50 سال پیش یک ستاره‌شناس جوان به نام «فرانک دریک» با متمرکز نمودن یک تلسکوپ رادیویی در نزدیکی ستاره‌ها، در پی یافتن علائمی از موجودات بیگانه بود. گرچه با گذشت نیم قرن از آن روزگار و جستجو در آسمان‌ها اطلاعات اندکی یافتند، اما دانشمندان معتقدند جهان پر از حیات و زندگی است، اما ما در محل‌ها و زمان‌ها و راه‌های اشتباهی به دنبال حیات بوده‌ایم. پرفسور پاول داویز فیزیکدان نظری، کیهان شناس و زیست‌‍ستاره شناس انگلیسی در تلاش برای یافتن راه‌هایی جهت ارتباط با این موجودات بیگانه است.

گروه ناسا تلاش‌های زیادی برای یافتن حیات در کهکشان راه شیری نموده است. آلن بوس، ستاره شناسی از موسسه کارنگی و نویسنده کتاب جهان شلوغ می‌گوید که ممکن است 100 میلیارد سیاره شبیه زمین و ستاره‌های زیادی شبیه خورشید در کهکشان راه شیری وجود داشته باشد.

تحقیقات جدید ناسا و دانشگاه کالیفرنیا هم‌چنین نشان می‌دهد که یکی از چهار ستاره شبیه خورشید ممکن است میزبان سیاراتی شبیه زمین باشد.

اختر- فیزیکدانان می‌گویند که کوتوله‌های سفید می‌توانند مکان مناسبی برای عناصر خاکی باشند. با اینکه تا کنون بیش از صدها سیاره پیدا شده، اما هنوز علائمی از حیات بر روی آن‌ها یافت نشده است. بهترین مکان ممکن برای زندگی اطراف ستاره‌های در حال مرگ و کم نور کوتوله سفید است. در مقاله‌ای که در مارس و در مجلات اخترفیزیک چاپ شده، آمده که اطراف ستاره‌های کوتوله سفید امکان حیات بسیار محتمل‌تر است. کوتوله‌های سفید ستاره‌های در حال سرد شدنی هستند که حدود 60% جرم خورشید و تقریباً هم اندازه زمین‌اند و بنابراین انرژی کمتری دارند و باید محل‌های مناسب زندگی برای آن‌ها فاصله کمتری نسبت به فاصله زمین و خورشید داشته باشد. اگر سیاره به اندازه مناسب با ستاره فاصله داشته باشد، آب به صورت مایع و گرمای مناسب برای حیات خواهد داشت .

علامه طباطبایي در تفسیر آيه 29 شوری می‌گويد: "ظاهر آيه اينست كه در آسمان‌ها خلقي از جنبدگان (دواب) مثل روي زمين وجود دارد و اگر كسي بگويد كه منظور از جنبندگان آسمان ملائكه هستند، مردود است چرا كه كلمه «دواب» بر ملائكه اطلاق نشده است" . در تفسير نمونه آمده: "كلمه «دابه» شامل موجودات ذره‌بيني تا حيوانات غول پيكر می‌شود... و اين آيه دلالت بر انواع موجودات زنده در آسمان‌ها دارد. گرچه هنوز دانشمندان به صورت قاطعي در اين زمينه قضاوت نمی‌كنند و سربسته می‌گويند، در ميان كواكب آسمان به احتمال قوی ستارگان (سياره‌های) زيادی هستند كه دارای موجودات زنده‌اند. ولی قرآن با صراحت اين حقيقت را بيان می‌دارد كه در پهنه آسمان نيز جنبندگان زنده فراوان وجود دارد" .

مجلسی در يكي از مجلدات بحار الانوار با عنوان "السماء و العالم" ده ها روايت از ائمه‌ی هدی(ع) در مورد عوالم موجود در آسمان‌ها و موجودات زنده‌ی در آن عوالم، اعم از انسان و غيرانسان جمع نموده كه برخی از اين روايات در تفسير آيات مذكور ذكر شده ‌است.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• بَثَّ: از "ب- ث"، به معنای پراکندن (و جدا ساختن) شئ و آشکار ساختن آن
• دَابَّه: از "د -ب"، به معنای حرکت کردن بر روی زمین، حرکتی که از راه رفتن(قدم زدن) سبک‌تر است و هر چه که بر روی زمین راه می‌رود، "دابه" خوانند .

اهداف و روش تحقیق

گرچه برخی از دانشمندان معتقدند که شواهد علمی که امروز در دسترس ما است، بیانگر وجود حیات در کرات دیگر است؛ لکن بعضی محققان می‌گویند که این شواهد مربوط به دوره‌ای از حیات کرات دیگر است که سال‌ها پیش از زندگی موجوداتِ زنده بر روی کره زمین، وجود داشته است. بر اساس گزارش سایت ناسا که در آگوست ۲۰۰۹ اعلام گردید، تاکنون هیچ گونه حیاتی در کرات و اجرام آسمانی دیگر یافت نشده است. اگر چه در مواردی نیز اعلام گردیده که شرایط لازم برای وجود حیات در کرات دیگر مشاهده شده است.

با توجه به اینکه در حال حاضر نتایج دقیق و قابل اعتمادی از وجود حیات در کرات دیگر در دست نیست، این آیه از جمله غوامض قرآن محسوب می‌شود که هنوز علم به حقیقت آن دست نیافته است. هرچند با توجه به پیشرفت سریع علم در دهه‌های کنونی، دستیابی بشر به نشانه‌های متقنی از حیات در کرات دیگر در آینده‌ای نزدیک دور از ذهن نیست.

آیات مرتبط

وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِى ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ مِن دَآبَّةٍ وَٱلْمَلَٰٓئِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ

(نه تنها سایه‌ها، بلکه) تمام آنچه در آسمانها و زمین از جنبندگان وجود دارد، و همچنین فرشتگان، برای خدا سجده می‌کنند و تکبّر نمی‌ورزند.

آیه 49 سوره نحل

تُسَبِّحُ لَهُ ٱلسَّمَٰوَٰتُ ٱلسَّبْعُ وَٱلْأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ وَإِن مِّن شَىْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِۦ وَلَٰكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُۥ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا

آسمانهای هفتگانه و زمین و کسانی که در آنها هستند، همه تسبیح او می‌گویند؛ و هر موجودی، تسبیح و حمد او می‌گوید؛ ولی شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید؛ او بردبار و آمرزنده است.

آیه 44 سوره اسراء

سوالات تحقیق

1. آیا " فیهما" در آیه بیانگر اینست که "دابه" در آسمان‌ها و زمین از یک نوع وجنس هستند و یا صرف اطلاق "دابه" به معنی هر گونه جنبنده (اعم از موجودات ریزمیکروسکوپی تا موجودات بزرگتر) است؟
2. آیا لزوماً موجودات آسمان‌ها باید ویژگی‌های حیاتی موجودات زمینی را داشته باشند؟
3. عدم استفاده از واژه" خلق" برای "دابه"در این آیه چه دلیلی دارد؟ در آیات دیگر خلقت دابه و نحوه آن مورد توجه قرار نگرفته است؟
4. آیا "جمع دابه" اشاره به "گردآوردن" در هنگام برپایی قیامت است؟ و یا "جمع" معنای دیگری دارد؟
5. آیا "وهوعلی جمعهم اذا یشاء قدیر" اشاره به ذی شعور بودن "دابه" و وجود نوعی تکلیف برای آن‌ها است؟
6. ویژگی‌های"دابه" در قرآن چیست؟
7. آیا با توجه به کاربرد "فی" در" فیهما" می‌توان گفت که پراکندگی دابه فقط در زمین ( و نه درآسمان‌ها ) مورد نظر قرآن بوده است؟
8. شرایطی که باعث می‌شود سیاره‌ای شرایط مناسب حیات را داشته باشد، چیست؟
9. شرایطی که باعث ایجاد حیات در زمین شد، چیست؟
10. آیا در سایر کرات این ویژگی‌ها یافت شده است؟
11. گونه‌های مختلف حیات کدام است؟
12. نظریاتی که در باره وجود حیات در کرات دیگر مطرح شده، کدام است و دلایل هر کدام چیست؟

پانویس و منابع

1. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، دار الجیل، بیروت، 1420ق/ 1999م

2. احمدی، محمود، معجزات قرآن در عصر فضا و كامپيوتر، تهران، 1364 ش

3. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم

4. قمی، عباس، سفينه البحار، بنیاد پژوهشهای اسلامی،1384ش

5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1382 ش

6. نوری، حسین، دانش عصر فضا، قم، 1386ش

7. http://royalsociety.org/Event_WF.aspx?pageid=4294969178&gclid=CPrMyM6A1qoCFQYK3wodBkxH_Q

8. http://articles.cnn.com/2009-02-25/tech/galaxy.planets.kepler_1_earth-like-planets-intelligent-civilizations-alien-life?_s=PM:TECH

9. http://www.sciencedaily.com/releases/2010/10/101028141430.htm

10. http://www.sciencedaily.com/releases/2011/03/110330150854.htm