فرآیند شکل گیری کوه‌ها و نقش آن در پایداری زمین از منظر قرآن و علم
چکیده
از مهمترین واژه هایی که خداوند برای اشاره به کوه‌ها در قرآن به کار برده، واژه رواسی است. در آیات متعددی از قرآن کریم ایجاد رواسی موجب جلوگیری از لرزش و اضطراب زمین معرفی شده است. اینکه واژه رواسی در بردارنده چه ویژگی‌هایی است و اشاره به کدام یک از انواع کوه‌ها دارد و نیز چگونگی تاثیر آن بر پایداری و عدم لرزش زمین از دیدگاه زمین شناسی موضوعی است که در این نوشتار درصدد بررسی آن هستیم تا در نهایت مشخص نماییم که اشارات قرآن به رواسی، ویژگی ها و پدیده های همراه آن و نیز نقش آن در پایداری پوسته زمین می تواند از مصادیق اعجاز علمی قرآن به شمار آید یا خیر.
مقدمه
کوه ها یکی از آفریده های شگفت انگیز خداوند هستند که در آیات متعددی به عنوان نماد و مثالی از عظمت و استواری مطرح گردیده اند. کوه در آیات قرآن با الفاظ جبل[۱] ، رواسی، اعلام[۲] و طود[۳] آمده است. خداوند متعال در 9 آیه از آیات قرآن کریم درباره پدیده ای به نام «رواسی»، چگونگی تشکیل آن و نقش آن در پایداری و تکامل زمین سخن می گوید. با بررسی و دقت در این آیات در می یابیم که خداوند به نکات بسیار جالبی درباره نحوه تشکیل کوه ها و علم زمین شناسی اشاره کرده است که جای تحقیق و بررسی گسترده ای دارد تا جلوه ای دیگر از اعجاز و شگفتی قرآن نمودار گردد. جالب اینجاست که این آیات در عین همگونی و هماهنگی با یکدیگر تفاوتهای اندکی در نحوه بیان الفاظ و تعابیر دارند که همین امر موجب گستردگی هرچه بیشتر معنا و بیان پدیده های علمی بیشتر به وسیله الفاظ کوتاه و محدود شده است. خداوند در آیه 15 سوره نحل می فرماید:
وَ أَلْقى فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَميدَ بِكُمْ وَ أَنْهاراً وَ سُبُلاً لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (نحل/15)
و در زمين كوههايى استوار افكند تا شما را نجنباند، و رودها و راهها [قرار داد] تا شما راه خود را پيدا كنيد. این آیه به صراحت اعلام می نماید که رواسی یا همان کوههای استوار موجب جلوگیری از لرزش و اضطراب زمین می شوند. این پدیده در دو آیه دیگر نیز با الفاظی تقریباً مشابه ذکر شده است. ایجاد و شکل گیری رواسی در زمین با دو فعل «جعل» به معنای قرار دادن و «القی» به معنای افکندن آمده است. همچنین از پدیده دیگری به نام «مدّ الارض» یا همان کشش پوسته زمین در 3 آیه از این 9 آیه به عنوان پیش در آمد و مقدمه تشکیل رواسی نام برده شده است. در جدول زیر نحوه کاربرد پدیده رواسی با دو فعل «القی» و «جعل» و همچنین با پدیده های «مد الارض» و «مَید» (لرزش و اضطراب زمین) در آیات مختلف نشان داده شده است.
نتیجه گیری
پانویس
- ↑ واژه جبل و جمع آن جبال، 39 بار در آیات قرآن به کار رفته اند.
- ↑ «علَم» و جمع آن «اعلام» به معنای اثر و نشانه ای است که شیئ با آن شناخته و معلوم می شود. کوه را به جهت معلوم بودنش علَم گفته اند (راغب، ص581). واژه «اعلام» در دو آیه از آیات قرآن ذکر شده است: وَ مِنْ آياتِهِ الْجَوارِ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلامِ (شورى/32) و از نشانههاى او سفينههاى كوهآسا در درياست. وَ لَهُ الْجَوارِ الْمُنْشَآتُ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلامِ (رحمن/24) و او راست در دريا سفينههاى بادباندارِ بلند همچون كوهها.
- ↑ واژه «طود» به معنای کوه عظیم است (فراهیدی، ج7، ص443؛ ابن منظور، ج3، ص270) که تنها یک بار در آیات قرآن به کار رفته است: فَأَوْحَيْنا إِلى مُوسى أَنِ اضْرِبْ بِعَصاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظيمِ (شعراء/63) پس به موسى وحى كرديم: «با عصاى خود بر اين دريا بزن.» تا از هم شكافت، و هر پارهاى همچون كوهى سترگ بود.
منابع
1. آذرنوش آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی- فارسی بر اساس فرهنگ عربی- انگلیسی هانس ور، نشر نی، تهران، 1379ش.
2. آلوسى، محمود، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، دارالكتب العلميه، بيروت، چاپ اول، 1415 ق.
3. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحرير و التنوير، بی نا، بی جا، بی تا
4. ابن فارس، مقاییس فی اللغه، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، 1414ق.
5. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، دار صادر، بيروت، چاپ سوم، 1414 ق.
6. ابو حيان محمد بن يوسف، البحر المحيط فى التفسير، دار الفكر، بيروت، 1420 ق.
7. ابو عبيده معمر بن مثنى، مجازالقرآن، مكتبة الخانجى، قاهره، 1381ق.
8. بيضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، دار احياء التراث العربى، بيروت، چاپ اول، 1418ق.
9. جعفرى،يعقوب، كوثر، بی نا، بی جا، بی تا
10. حسينى شاه عبدالعظيمى حسين بن احمد، تفسير اثنا عشرى، انتشارات ميقات، تهران، چاپ اول، 1363ش.
11. درويش محيى الدين، اعراب القرآن و بيانه، دارالارشاد، سوريه، چاپ چهارم، 1415ق.
12. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، دارالعلم (الدار الشامية – دمشق) بيروت، چاپ اول، 1412 ق.
13. زمخشرى محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، دار الكتاب العربي - بيروت، چاپ سوم، 1407 ق.
14. سيوطى جلال الدين، تفسير الجلالين، مؤسسه النور للمطبوعات، بيروت، چاپ اول، 1416 ق.
15. شبر سيد عبد الله، تفسير القرآن الكريم(شبر)، دار البلاغة للطباعة و النشر، بيروت، چاپ اول، 1412 ق.
16. صادقى تهرانى محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن، انتشارات فرهنگ اسلامى، قم، چاپ دوم، 1365ش.
17. صافى محمود بن عبد الرحيم، الجدول فى اعراب القرآن، دار الرشيد (مؤسسة الإيمان-دمشق)، بيروت، چاپ چهارم، 1418 ق.
18. طباطبايى سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ پنجم، 1417 ق.
19. طبرسى فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
20. طبرى ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، دار المعرفه، بيروت، چاپ اول، 1412ق.
21. طوسى محمد بن حسن، التبيان فى تفسير القرآن، دار احياء التراث العربى، بيروت، بی تا
22. فخرالدين رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، دار احياء التراث العربى، بيروت، چاپ سوم، 1420 ق.
23. فراهيدى خليل بن احمد، كتاب العين، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، 1410 ق.
24. فضل الله سيد محمد حسين، تفسير من وحى القرآن، دار الملاك للطباعة و النشر، بيروت، چاپ دوم، 1419 ق.
25. فولادوند محمد مهدى، ترجمه قرآن(فولادوند)، دار القرآن الكريم (دفتر مطالعات تاريخ ومعارف اسلامى)، تهران، چاپ اول، 1415 ق.
26. قرشى سيد على اكبر، تفسير احسن الحديث، بنياد بعثت، تهران، چاپ سوم، 1377 ش.
27. قمى مشهدى محمد بن محمدرضا، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول، 1368 ش.
28. كاشانى ملا فتح الله، تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين، كتابفروشى محمد حسن علمى، تهران، 1336 ش.
29. مصطفوى حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، تهران، 1360 ش.
30. مغنيه محمد جواد، تفسير الكاشف، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ اول، 1424 ق.
31. مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، دار إحياء التراث، بيروت، چاپ اول، 1423 ق.
32. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ اول، 1374 ش.
33. ميبدى رشيدالدين، كشف الأسرار و عدة الأبرار، انتشارات امير كبير، تهران، چاپ پنجم، 1371 ش.
34. Taylor & Francis Group 2005.The Origin of Mountains .
35. Lowman, P.D. 1992. Plate tectonics and continental drift in geologic education. In Chatterjee, S.and Hotton, N. eds. New Concepts in Global Tectonics. Texas Tech. Univ. Press, Lubbock.
36. Ben A. van der Pluijm&Stephen Marshak.2004 E a r t h Structure an Introduction to
Structural Geology and Tectonics
37. Ecole superieure de Mecanique de Marseille ,Universite de la Mediterranee,IMT-Technopole de chateau-Gombert,F13451 Marseille cedex 20,F rance 2001.Neutral stability and resonant destabilization of the Earth´crust.
38. Martha Kiger; illustrations and production by Jane Russell1996this Dynamic Earth:the story of plate Tectonics
39. Philip Kearey, Keith A. Klepeis, Frederick J. Vine2009،Global tectonics
40. Earth structure’ anintroduction to stractural geology and tectonics second Edition a.van derpluijm-s.marshak2002
41. German Bayona, , Agustin Cardona, Carlos Jaramillo, Andres Mora, Camilo Montes , Victor Valenciaf,Carolina Ayalaa, Omar Montenegroa, Mauricio Ibanez-Mejia2012Early Paleogene magmatism in the northern Andes: Insights on the effects of Oceanic Plateau–continent convergence