تدبر در آیه 234 بقره
وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا ۖ فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ.
و کسانی از شما که می میرند و همسرانی باقی می گذارند، باید همسرانْ چهار ماه و ده روز انتظار برند [و از شوهر کردن خودداری ورزند]؛ پس چون به پایان مدتشان رسیدند، در آنچه درباره خودشان به طور شایسته و متعارف [نسبت به ازدواج یا ترک آن] انجام دهند بر شما [حاکمان، وارثان متوفّی و اقوام زنان] گناهی نیست؛ و خدا از آنچه انجام می دهید، آگاه است (بقره/234).
خداوند در آیه 234 سوره بقره میفرماید: زنانی که همسرانشان از دنیا میروند باید مدت عدّه وفات را رعایت کنند و این مدت دقیقاً "چهار ماه و ده روز" تعیین شده است. در این ایام، آنان حق ازدواج ندارند.
پرسشهای اصلی
1. چرا عدّه وفات به صورت دقیق (چهار ماه و ده روز) بیان شده است؟ در حالیکه در مورد طلاق، قرآن تنها با تعبیر «قُرُوء» اشاره میکند و عدد مشخصی ارائه نمیدهد.
2. معنای «معروف» در این آیه چیست؟
آیا منظور این است که زن در این مدت فقط از ازدواج منع شده است؟ یا اینکه ایام «حداد» فراتر بوده و شامل پرهیز از زینت و آرایش نیز میشود؟
اگر «معروف» به طور مطلق گرفته شود، همه این موارد (ازدواج، زینت و آرایش) را دربر میگیرد. اما اگر محدود به ازدواج دانسته شود، زینت و آرایش شامل آن نمیشود.
مباحث مطرحشده درباره فلسفه عدّه
یک دیدگاه این است که فلسفه عدّه تنها روشن شدن وضعیت بارداری زن است. اما این توجیه به تنهایی کافی نیست؛ زیرا در زمان حاضر با آزمایشهای پزشکی (مانند سونوگرافی و آزمایشDNA) میتوان در مدت کوتاهی وضعیت بارداری را مشخص کرد.
بنابراین باید دلایل دیگری نیز برای عدّه وجود داشته باشد؟
تفاوت میان عدّه طلاق و عدّه وفات در همینجا برجسته میشود:
در طلاق، پیوند محبت هنوز به طور کامل قطع نشده است؛ به همین دلیل مرد حق ندارد همسرش را در مدت عدّه از خانه بیرون کند و حتی وظیفه دارد در این مدت نفقه او را بپردازد. احتمال بازگشت و سازش میان زن و شوهر وجود دارد. اما در وفات، این پیوند بهطور کامل گسسته شده است و بازگشتی در کار نیست؛ بنابراین نوع عدّه و شرایط آن متفاوت است.