تبیین علمی نقش لنگرواری کوه‌ها در گردش سیاره‌ای بادها و چرخه‌های آب و فلزات سنگین بر پایه آیات قرآن کریم

چکیده

بر پایه یافته‌های علمی در سه قلمرو زمین‌شناسی و هواشناسی و جغرافیا، آیه «وَ القا فی الارضِ رواسیَ اَن تَمیدَ بِکُم»، به نقش لنگری رشته‌کوه‌ها بویژه در مقیاس‌های پرامتداد و مرتفع برای مهار ناآرامی سپرهای تشکیل‌دهنده پوسته زمین اشاره دارد. پیش از این مفسران «قرار زمین» را در آیه 64 سوره غافر «. . . جعل لکم الارض قرارا» برای انسان منطقی‌تر دانسته‌اند. چراکه کره زمین به خودی خود بیقرار است و دارای انواع حرکات مانند چرخشی، گردشی، و رقص محوری است. هنگامیکه مرجع ضمیر «کُم» در هر دو اشاره « . . . تمید بکم-لقمان/10 و نحل/15» و «. . . لکم الارض قرارا-غافر/64» انسان باشد که ظاهر این دو آیه چنین گواهی می‌دهد؛ سپرهای قاره‌ای زمین را روی گوشته سیال آن می‌توان چون کشتی‌هایی مجهز به لنگرهایی کوهپیکر انگاشت که با وجود حرکاتی که نسبت با محیط زیرین و نیز نسبت به یکدیگر دارند،؛ برای انسان‌هایی که بر آنها سوار و مشغول کار و فعالیت روزانه هستند، محیطی امن به حساب می‌آیند. این را می‌توان بُعد مکانی لنگرواری رشته‌کوها دانست. در کنار بُعد مکانی یاد شده، آیه پاسخگوی این پرسش نیز هست که چرا امروزه آرام‌ترین سرزمین‌ها به جهت زمین‌لرزه، سرزمین‌هایی هموار یا کم‌عارضه هستند و این بُعد زمانی لنگرواری رشته‌کوه‌هاست چراکه دانش‌شناسی برای عموم مناطق در خشکی زمین حتی مناطق هموار، در اعصار گذشته زمین‌شناختی، وجود رشته کوه‌ها را گواهی می‌دهد که به تدریج فرسوده، ساییده و به پی‌سنگ‌های ایمن از زمین‌لرزه تبدیل شده‌اند. گذشته از دو بُعد یاد شده، تا کنون تحقیقات متعدد، دو نقش لنگری دیگر را یکی در گردش شتابنده «بادها» در هواکره زمین و دیگری در دو چرخه بی‌وقفه «آب» و «فلزات سنگین» در سنگ‌کره زمین مطرح می‌کند. لنگراندازی موج‌های ناآرام بادهای سیاره‌ای زمین با نام «امواج رزبای» بویژه در پناه دو توده عظیم کوهستانی با نام «راکی-روشوز» و «تبت-هیمالیا»، سبب ثبات شرایط زندگی برای انسان در دو کرانه شرقی و غربی بزرگ‌ترین اقیانوس جهان شده است. به همین ترتیب از چهار موج سیاره‌ای باد موسوم به رُزبای، دو موج غرب امریکای شمالی و شرق آسیا با ایفای نقش دو توده کوهستانی نامبرده از جابجایی غرب‌سو که ویژگی ذاتی بادهای عرض‌های میانی به حسب اثر چرخش کره زمین است، بازایستاده؛ اعتدال هوا، بارش‌های سودمند و پربرکت را برای این دو سرزمین کرانه‌ای سبب می‌شوند. ثبات موجِ شرق آسیا با ایفای نقش لنگری «تبت-هیمالیا»، توانسته است، این منطقه پهناور را از هندوستان تا ژاپن برای جمعیت متراکم و ساکن در آن که یک سوم جمعیت جهان است، به منطقه‌ای مطمئن برای تولید برنج تبدیل کند. «توده‌های کوهستانی» برای چرخه آب یعنی برخاستن آب از سطح اقیانوس به شکل بخار، انتقال آب توسط بادها به داخل خشکی‌ها و تشکیل ابر و بارندگی و سپس جاری شدن در قالب رودها به سوی خاستگاه نخستین؛ نقشی لنگری ایفا می‌کنند. بارش‌های جوی‌ در بستر چرخه یاد شده با نزول بر سطح توده‌های کوهستانی و نفوذ در پیکره آنها به ثبات گراییده؛ برای انسان امکان سکونت، کار و فعالیت‌هایی مانند کشاورزی و حتی گذران اوقات فراغت را فراهم می‌کنند. بر پایه جدیدترین نظریه زمین‌شناسی، مواد گدازان و عموما حاوی فلزات سنگین مانند منیزیم در زیر پوسته زمین دارای حرکات دورانی هستند. کوهزایی‌ها سبب توقف حرکت بی‌وقفه این عناصر و جایگیری آنها در سنگ‌های آذرین درون پیکره‌های کوهستانی می‌شوند. در دوره‌های بعدی، عوامل فرساینده مانند آب، امکان راهیابی تدریجی این ترکیبات قلیایی را به سطح زمین و در نتیجه غنی شدن خاک کوهپایه‌ها و دشت‌ها فراهم می‌کنند.

کلیدواژه

قرآن کریم، کوه‌ها، گردش باد، چرخه‌ آب و فلزات سنگین

مقدمه

«جبل»، «جبال» و «رواسی» (محجل؛ 1390) و «طود» و «اوتاد» (احمدیان و همکاران؛ 1391: 2)، از جمله واژه‌هایی هستند که در قرآن کریم مرتبط با کوه‌ها آمده‌اند. در مجموع محققان (سعادت‌نیا و کیانی؛ 1394: 56)، فراوانی واژه جبل، رواسی و مشتقات آنها را در قرآن کریم، 46 مورد می‌دانند. واژه رواسی را «چرخ لنگر» معنا کرده‌اند. این واژه گویی در ذهن می‌آورد که کوه‌ها لنگر زمین و بلکه خود لنگراند زیرا «ارسا» به معنای لنگر انداختن کشتی آمده است. همچنین هر دو معنای «نگهدارنده» و «استوار» که برای کوه‌ها ذکر شده است، در آنها دیده می‌شود (احمدیان؛ همان). در کتاب آسمانی زرتشتیان نیز کوه‌ها با صفاتی از جمله «پاک» و «آسایش‌دهنده» یاد شده است و همه آنها مقدس شمرده شده‌اند. در نگارگری کهن ایران نیز می‌توان تپه‌ها و سنگ‌ها را جاندار دید (ایمانیان و حسامی؛ 1397: 47) و اینها را می‌توان مرتبط با فراشناخت کیهانی در متون منظوم جلال‌الدین بلخی (لطیفیان و بشاش؛ 1396) و متون منثور صدرالدین شیرازی (1981) مرتبط دانست.

کوه‌ها و آرامش زمین

. . . و (خداوند) در زمین کوه هایی استوار افکند تا شما را نجنباند. صافی (1418: 294) لغت «اَن» را به معنای «به دلیل» و «به خاطر» آورده است: و (خداوند) در زمین کوه هایی استوار افکند به خاطر اینکه شما را نجنباند. از یک سو، مفسران در تحقیقات متعدد ویژگی «قرار زمین» را در آیه 64 سوره غافر «. . . جعل لکم الارض قرارا» برای انسان منطقی‌تر دانسته‌اند (محمدصادقی؛ 1356: 151). به عبارت دیگر کره زمین به خودی خود بیقرار است و دارای حرکات گوناگون مانند چرخشی، گردشی، تقدیمی و رقص محوری است (پیروزفر و همکاران؛ 1391: 7). از این رو محمدصادقی (1356: 151) بر آن است که بازگشت ضمیر «کُم» نمی‌تواند انسان باشد. این ویژگی در آیه «. . . لکم الارض قرارا» نیز ملاحظه می‌شود. از سوی دیگر، طباطبایی (1374: 219)، کلمه «مید» را در آیه اخیر، از «ماد-یمید-میدا» به معنای انحراف به چپ و راست و اضطراب آورده است و می‌گوید که اگر خدا روی زمین کوه‌ها را قرار داد، برای جلوگیری از این بود که مبادا زمین شما را به چپ و راست بلغزاند. سعادت‌نیا و کیانی (1394: 56) به نقل از راغب، «تمد» را اضطراب چیز بزرگ مانند زمین معنا کرده است. نقش اضطراب‌زدایی کوه‌ها برای بشر با یافته‌های دانش زمین‌شناسی مبنی بر «پیدایش آنها در لبه‌های سپرها»، «فرورفتگی ریشه‌های عموما شاغولی و غیر شاغولی آنها در گوشته زمین» و «طول هشت برابری ریشه‌ها نسبت به پیکره بیرونی کوه‌ها» (حریریان؛ 1389: 112) سازگار است. از این رو بر پایه یافته های علمی، سپرهای قاره‌ای زمین را روی گوشته سیال آن می‌توان مانند کشتی‌هایی مجهز به لنگرهای کوهپیکری انگاشت که با وجود حرکاتی که نسبت با محیط زیرین و نیز نسبت به یکدیگر دارند، برای انسان‌هایی که بر آنها سوار و مشغول کار و فعالیت روزانه هستند، محیطی امن به حساب می‌آیند. طول هشت برابری ریشه کوه‌ها نسبت به بلندای آنها بدین معناست که وقتی بلندای کوهی 2 هزار متر است، ریشه آن به طول 16 هزار متر درون گوشته فرورفته است. این موضوع می‌تواند توجیه‌کننده میزان استحکام و مقاومت رشته‌کوه‌ها برای آرامش‌زایی و مهار حرکت ورقه‌ها یا سپرهای زمین باشد. با توجه به معنای «تنفس عمیق» برای واژه «شهیق» در عبارت «حَمَلَ شَواهِقَ الجِبال» از امیر المومنین علیه السلام در نهج البلاغه (سعادت‌نیا و کیانی؛ 1394: 56) و اینکه نفس عمیق ریشه در اعماق شش‌های آدمی دارد؛ می‌توان عبارت اخیر را در این خطبه شریف، اینگونه معنا کرد: «و (زمین)، کوه‌های سخت و ریشه‌دار را بر دوش خود حمل کرد». محجل (1391: 693)، رواسی مورد نظر قرآن کریم را نه کوه‌های کوچک و تک‌افتاده بلکه کوهزاد و زنجیره‌کوه‌ها مانند آلپ-هیمالیا و راکی-آند می‌داند. این استحکام تا بدان پایه مطرح است که در مجموع 30 هزار موقعیت زمین‌لرزه در سطح کره زمین از سال 1961 تا 1976 و با عمق متغیر از صفر تا 700 کیلومتر (شکل 1)؛ رشته‌کوه اورال (محدوده خط چین سفید)، محل جوش‌خوردگی دو قاره اروپا و آسیا، سرزمینی ایمن و آرام را نشان می‌دهد (معماریان و صداقت؛ 1389: 419). امروزه این موقعیت پس از زمان‌های طولانی به پستی گراییده است. دو صفحه ناآرام یاد شده بر خلاف زمان‌های گذشته، هم اکنون سرزمینی ایمن و دارای کمترین آمار رخداد زمین‌لرزه در محل جوش‌خوردگی به نمایش گذاشته‌اند.

شکل 1. پراکنش 30 هزار زمین‌لرزه در سطح کره زمین از سال 1961 تا 1976

بر پایه نمونه رشته کوه اورال شاید چنین پنداری بوجود آید که رشته‌کوه اورال برای دوره‌های بعدی زمین‌شناسی سبب آرامش شده است و ظاهر آیه چنین نمی‌گوید که کوه‌های امروز کره زمین برای آینده دور سبب آرامش باشند. در پاسخ، نگاه دوباره به شکل (1)، نشان می‌دهد که عموم مناطق لرزه‌خیز در محل رشته کوه‌های جوان هستند و عموم رشته کوه‌های جوان و آتشفشانی که زمین‌لرزه‌خیز هستند نیز داخل آب‌های اقیانوسی جای دارند. بیشتر مناطق کوهستانی پُرلرزه در مناطق حاره-اقیانوسی هستند که در کل سال شرایط آب‌وهوایی مناسبی برای زندگی ندارند. در مجموع مقایسه سرزمین‌های اروپایی حتی سرزمین بالکان با پیرامون اقیانوس آرام مشخص می‌کند که قابل سکونت‌ترین مناطق کره زمین، (عرض‌های اِکومَن) کم‌لرزه‌ترین مناطق هستند. مرتبط با این موضوع پو (1350: 534)، مناطق لرزه‌خیز را بر مناطق آتشفشانی منطبق می‌داند و مدنی (1382 :114) بر آن است که بیشتر زلزله‌ها زیر دریا رخ می‌دهند. بنابراین: 1). اگر زمین‌لرزه‌ها در پیدایش کوه‌ها نقش دارند؛ این کوه‌ها اگر پیر هستند، در دوره های بعدی جلگه های آرامش برای زندگی انسان‌ها را پدید آورده‌اند و اگر این کوه‌ها جوان هستند، انرژی درونی زمین را در عموما در مناطقی که دارای شرایط آب‌وهوایی مساعدی نیستند، رها می‌کنند. البته حتی در این عرض‌ها نیز آشکارا سرزمین‌های دور از مناطق اصلی لرزه‌خیز کم نیست. 2). اگر کوه‌ها بر پایه یافته‌های زمین‌شناسی تخلیه‌کننده انرژی درونی زمین در قالب پدیده‌های از جمله زمین‌لرزه هستند یا از دوره‌های گذشته زمین‌شناسی برای دوره کنونی سرزمین‌هایی آرام را شکل داده‌اند و یا در دوره کنونی با تمرکز پیرامون اقیانوس آرام، التهاب و تنش این تخلیه انرژی را از عموم سرزمین‌های پُرسکونت دور نگهداشته‌اند. به عبارت دیگر آرامش بدست آمده از برافراشتگی کوه‌ها به لحاظ زمانی با دوره‌های زمین ناآرام مانند 500 تا 800 میلیون سال پیش یعنی فاز عظیم کوهزایی آتشفشانی و جنویی آمریکای جنوبی از آفریقا باید مقایسه شود و به لحاظ مکانی اینکه به جرات می‌توان گفت کمتر نقطه ای از کره زمین وجود دارد که در یک مقطع زمانی ، قسمتی از یک سلسله جبال نبوده است (مدنی؛ 1382: 536).

کوه‌ها و آرامش جو

دومین تبیین علمی که برای لفظ «. . . اَن تَمیدَ بکُم» می‌تواند مطرح شود این است که کوه‌ها برای یکی از مهم‌ترین اجزای جو یا هواکره یعنی «بادها» لنگر هستند. در نظر بگیرید اتوبوسی را در جاده با سقف و پنجره‌های بسته که هوا داخل آن ساکن و سنگین و احیانا ناراحت‌کننده برای سرنشینان است و در مقابل آن اتوبوسی را در نظر بگیرید که در جاده می‌رود ولی هیچگونه سقف و حفاظی ندارد و سرنشینان آشوب جریانات هوا در زحمت هستند ولی همین اتوبوس با حفاظ نسبی، سرنشینان را از هوای تازه بیرون برخوردار می‌کند و راحتی را هم بطور کامل از آنها نمی‌گیرد. کوه‌ها را می‌توان در نقش چنین موانعی انگاشت (شکل 2).

شکل 2. اثر موانع بر مهار آشوبناکی باد برای سرنشینان در خودرو در حال حرکت

ناهمواری‌ها، هم سرعت باد را کاهش می‌دهند و هم جهت باد را تغییر می‌دهند (علیجانی و کاویانی؛ 1371: 144). اساسا در شرایط نبود کوه‌ها و حتی نبود خشکی‌ها نیز اصطکاک جو با کره چرخان زمین از میان نمی‌رود ولی وجود رشته‌کوه‌های با سه ویژگی «بلندای زیاد» و «پیوستگی دیواره‌مانند» و «دارای امتدادی سد کننده برای باد» سبب می‌شود بادهای نیرومند عرض‌های میانی زمین که بادهای غربی نامیده می‌شوند؛ بتوانند با کاهش نسبی سرعت تا نزدیکی مناطق استوایی مانند خلیج مکزیک (A) نفوذ کنند و در برگشت تا آن سوی مدار قطبی یعنی دریای بارنتز (B) پیشروی کنند (شکل 3). ویژگی موج‌های بزرگی مانند موج رزبای در غرب امریکای شمالی و موج رزبای در شرق آسیا این است که بواسطه مسلط شدن کوه‌ها بر آنها، مانند کشتی لنگر انداخته، از ثبات و پایداری برخوردار می‌شوند. رشته‌کوه‌های راکی (روشوز) و نیز بام جهان یعنی تبت به همراه رشته کوه هیمالیا، نقش لنگر را برای دو موج بزرگ بادهای غربی در این دو ناحیه از جهان بازی می‌کنند و امکان بارگیری انرژی و رطوبت مازاد را از مناطق استوایی برای عرض‌های بالا و مناطق سرد فراهم می‌کنند. از آنجا که سه ویژگی یاد شده در رشته‌کوه راکی (روشوز) جمع است، یکی از بزرگ‌ترین امواج رزبای بر فراز این کوه‌ها تشکیل شده؛ سراسر غرب امریکای شمالی را برخودار از آب‌هوای معتدل اقیانوسی می‌کند. موج دیگر در شرق آسیا با تاثیر رشته کوه هیمالیا و توده عظیم تبت که بام جهان نامیده می‌شود، تشکیل می‌شود. این موج در رخداد انتقال رطوبت عظیم دو اقیانوس آرام و هند به جنوب، جنوب شرق و شرق آسیا و وقوع بارش‌های منظم تا 12 هزار میلی‌متر و در نتیجه تشکیل بزرگ‌ترین قطب تولید برنج جهان و پشتیبانی غذایی از یک سوم جمعیت جهان سهیم است. به عبارت دیگر وجود رشته‌کوه‌های جوان و بلند که همگی مربوط به آخرین کوهزایی کره زمین یعنی کوهزایی آلپی هستند؛ در تبدیل موج‌های کوتاه و یکنواخت بادهای غربی با موج‌های پرعمق و دامنه‌دار تاثیر گذاشته، نفوذ رطوبت اقیانوس‌ها را تا قلب خشکی‌ها و بارش‌ آسمانی زندگی‌بخش ممکن کرده است.

شکل 3. نقش زنجیره‌کوه‌های راکی و هیمالیا در مهار و لنگراندازی بادهای غربی کوه‌ها و چرخه آب با توجه به سرچشمه گرفتن 12 رود از 15 رودخانه بزرگ جهان از بام جهان یعنی تبت و رشته کوه هیمالیا، دامینگ و همکاران (2004: 7) و نیز صادقی (1381: 45)، کوه‌ها را برج آب Water tower لقب داده‌اند. چرخه آب طی سال بدون درنگ ادامه دارد. بخار آب بویژه در فصل گرم از سطح اقانوس‌ها و دریاها بر‌می‌خیزد و با شکل‌گیری جریان مساعد و بالاسوی باد، روی خشکی‌ها به ابر تبدیل شده، باران نازل می‌شود. قطره‌ها بی‌درنگ با رسیدن به سطح زمین دستخوش سه سونوشت می‌شوند: - نفوذ در افق‌های خاک و یا اعماق زمین - تبخیر توسط آفتاب در شرایط دمای بالای صفر درجه سلسیوس و برگشتن به جو - و جریان یافتن و دویدن به سمت مناطق پست و در برخی سرزمین‌ها چاله‌های شور و غیرقال بهره‌برداری. کوه‌ها برای این چرخه شتابنده، نقش لنگر ایفا کرده، از شتاب آب‌ها می‌کاهند. این کاهش شتاب آن قدر زید است که بشر می‌تواند به شرط مدیریت درست در فصل گرما و بی‌باران از ذخایر برف و یخی که روی رشته‌کوه‌هایی مانند البرز قرار و آرامش یافته بهره‌برداری کند. این ذخایر از جمله خود را به شکل چشمه‌ها نمایان می‌کنند و می‌توان از آنها برای مصارف مختلف در دامنه‌ها و نیز تغذیه لایه‌های آبدار منتهی به چاه‌ها و قنات‌های پایین دست استفاده کرد. مقایسه دو سرزمین با شرایط طبیعی همانند با این تفاوت که یکی سرزمینی کم‌شیب است و دیگری سرزمینی برخوردار از کوهستانی بلند؛ نشان می‌دهد آبی که به شکل بخار آب و سپس ابر صدها فرسنگ راه را از اقیانوس پیموده، در خشکی باریده است؛ به سرعت مسیر خارج شدن از دسترس را به سوی خاستگاه و یا چاله‌ها بیابان‌های داخلی در پیش می‌گیرد ولی همین آب وقتی در کوهستان می‌بارد، در لنگرگاه‌های گوناگون کوهستان مانند دریاچه‌ها، برف و یخ درنگ می‌کند (شکل 4). در این زمینه از قول امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است (عمادزاده؛ 1362» 368): فرمود اي مفضل! هيچ فكر كرده اي در ريزش باران كه از بالا مي‌ريزد تا تمام پستي ها و بلندي‌هاي زمين را فراگيرد و از مرتفع ترين قلل كوه تا پست ترین سطح زمين، همه جا مي‌بارد تا همه را سيراب كند و آنچه در دامنه كوه ها بايد برود يا در مخازن زمين از سوراخ‌هاي كوه ها بايد ذخيره شود تا بتدريج از بلندي ها و فراز ها بر نشيب و دشت ها جاري شود و تمام موجودات سيراب گردند.

شکل 4. چرخه آب و نقش لنگرگاهی کوه‌ها برای تشکیل ذخیره‌گاه‌های دریاچه‌ای، یخ و برف و آبخوان‌ها

اسماعیل‌پور مطلق (1396: 14)، عظیم‌ترین رشته‌کوه پیوسته به بام جهان یعنی رشته‌کوه هیمالیا را از واژه «هیماوَنت» و به معنای «کوه پر از برف» معنا کرده است. بر پایه آخرین نظریه که توسط بروک و درباره علت رخداد دوره های یخچالی ارایه شده است، کوهزایی‌های آلپی سبب دوره‌های یخچالی بوده‌اند (حریریان؛ 1389: 132). این کوهزایی‌ها که شامل پیکره‌هایی مانند آلپ، کارپات، قفقاز، پامیر، هیمالیا و آند یعنی اصلی‌ترین و بلندترین پیکره‌های کوهستانی امروز جهان و در ایران البرز و زاگرس می‌شود، شرایط مساعد را برای تغییرات اقلیمی و پا نهادن انسان به عرصه هستی فراهم کردند. این شرایط مانند امکان نشستن برف روی کوه‌های جوان و مرتفع، پیدایش یخچال‌های کوهستانی، شکل‌گیری رودهای پرآب، دایمی و دارای جریان پایه حتی در بهار و تابستان (کوهلر و همکاران؛ 1397: 32) هستند. این کوهستان‌ها بستر شکل‌گیری سرزمین‌های دارای آب‌وهوای مساعد و زیست‌بوم‌های متنوع در قلب مناطق نامساعد حاره مانند جنوب شرق آسیا و آندهای پرو، اکوادر و کلمبیا هستند. هشتاد درصد منابع آب شیرین از مناطق کوهستانی تامین می شود.

کوه‌ها و چرخه فلزات سنگین

بر پایه جدیدترین نظریه زمین‌ساخت از «آمپفرر» به نقل از حریریان (1369: 335)، مواد گدازان در زیر پوسته زمین دارای حرکاتی دورانی و عموما حاوی فلزات باارزش با واکنش قلیایی مانند منیزیم هستند. این فلزات در حالت عادی میل به آمدن به سطح زمین ندارند. کوهزایی‌ها سبب خارج شدن موقت ترکیبات یاد شده از چرخه شده، راهیابی آنها را به شکل سنگ‌های آذرین و درون توده‌های کوهستانی ممکن می‌سازد. گویی که کشتی راهپیما و سیال مواد مذاب در بدنه چین‌خورده کوهستان‌ها، لنگر می‌گیرد و بخشی از بار خود یعنی فلزات سنگین را در کانسنگ‌های این پیکره‌ها باراندازی می‌کند. از این پس نقش عوامل فرساینده مانند آب، باد، گرانش، یخ و حتی ریشه‌های گیاهان است که آرام‌آرام این فلزات را به سمت مناطق پست و هموار می‌راند و در واکنش‌های بیوشیمیایی خاک‌ها شرکت می‌دهد تا حاصل‌خیزترین خاک‌ها شکل گرفته؛ بستر فعالیت‌های حیاتی مانند کشاورزی برای بشر فراهم شود (شکل 5).

شکل 5. نقش کوه‌ها در ذخیره فلزات سنگین و رساندن به سطح زمین

جمع‌بندی آنچه امروزه در فضای بسیاری از تحقیقات علمی – قرآنی دیده می‌شود، عرضه قرآن به یافته‌های علمی است. این شیوه تا زمانی که غرب، در عرصه علوم تجربی پیشرو است ادامه دارد و البته گزیری از آن نیست. در کنار این روش، درست‌تر آن است که علوم بر قرآن عرضه شود تا قرآن بتواند بر پایه ضرورت وجودی آنها و روش تحقیق، آنها را اولویت‌بندی کند. در این تحقیق بر پایه یافته‌های دانش‌های زمین‌شناسی و آب‌وهواشناسی و مرتبط با آیات شریفه «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ» و «وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلًا لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ»؛ دو تبیین‌ «نقش رشته‌کو‌ه‌ها در مهار لرزه‌ها و ناآرامی پوسته زمین» و «نقش آنها در آرامش نسبی جو» بسط داده شد. آنچه پیش از این به عنوان «فایده کوه‌ها برای تصفیه آب» در تحقیقات مطرح شده است، در قالب « چرخه آب و لنگراندازی حرکت آب در مراحل مختلف باریدن بر کوهستان‌ها تا ورود آنها به دشت‌ها» تبیین شد. همچنین در رویکردی نو «چرخه فلزات سنگین» نیز در چارچوب دو آیه شریفه و با تعبیر «لنگراندازی این فلزات در پیکره کوهستان‌ها» با ترسیم الگوی آن ارایه گردید.

منابع

• احمدیان، حمید؛ سواری، علی؛ شاملی، نصرالله؛ 1391؛ تحلیل علمی و معناشناختی ویژگی‌های کوه‌ها در قرآن کریم؛ تحقیقات علوم قرآن و حدیث؛ 9 (2): 1-22.

• اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم؛ 1396؛ دماوند در اساطیر ایرانی؛ فرهنگ ادبیات عامه؛ 5 (14): 97-116

• ایمانیان نجف‌آبادی، ملیحه؛ حسامی کرمانی، منصور؛ 1397؛ طبیعت تجلی مکان مقدس در نگارگری ایران بازتابکهن الگوی ایرانی «زمین» و «کوه» در نگارگری ایران با کمک از آرای میرچاالیاده؛ نگره؛ 47: 130-145.

• پو، فردریک؛ 1350؛ آتشفشان و زلزله؛ چاپ دوم؛ تهران؛ نشر نیل.

• پیروزفر، سهیلا؛ محجل، محمد؛ مرادی، منصوره؛ 1391: کوه د رنهج البلاغه با نظری بر یافته‌های زمین‌شناسی؛ کتاب قیم؛ 2 (7): 135-165.

• حریریان، محمود؛ 1369؛ شناخت پیکره زمین؛ چاپ سوم؛ نشر دانشگاه آزاد اسلامی.

• سعادت‌نیا، رضا؛ کیانی، ربابه؛ 1394؛ نقش کوه‌ها در پایداری زمین از دیدگاه آیات، روایات و علوم تجربی؛ کوثر؛ 56: 71-94.

• شيرازي،صدرالدين محمد «ملا صدرا» ؛ 1981 ؛ الحكمه المتعاليه في الاسفار العقليه الاربعه؛ الطبعه الثالثه؛ جلد 1؛ بيروت؛ دار الاحياء التراث العربي.

• صادقي، سيدحميدرضا؛ 1381؛ تحليل پديده سيلاب در مناطق كوهستاني؛ مجموعه مقالات سمينار كاهش اثرات و پيشگري از سيل؛ استانداري گلستان؛ 134: 43-159.

• صافی، محمدبن‌ابراهیم؛ 1418؛ الجددی فی اعراب القرآن؛ جلد 14؛ نشر دارالرشید موسسه ایمان.

• طباطبایی، محمدحسین؛ 1374؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ ترجمه سید محمدباقر موسوی؛ نشر جامعه مدرسین

• عليجاني، بهلول؛ محمدرضا كاوياني؛ 1371 ؛ مباني آب و هواشناسي؛ تهران ؛ نشر سمت.

• عمادزاده، عبدالله؛ 1362؛ زندگاني معلم كبير حضرت امام جعفر صادق عليه السلام؛ چاپ دوم؛ نشر گنجينه.

• کوهلر، توماس؛ وهرلی، آندره؛ جورک، ماتیاس؛ 1397؛ کوه ها و تغییر آب و هوا- نگرانی جهانی؛ مترجمان: سمانه نگاه؛ فرامرز خوش اخلاق؛ فرید مجتهدی، نیما؛ هادی نژاد صبوری، شبنم؛ رشت؛ نشر فرهنگ ایلیا.

• لطیفیان، مرتضی؛ بشاش، لعیا؛ 1396؛ فراشناخت کیهانی و مولانا؛ نشر چاپار.

• محجل، محمد؛ 1390؛ اﺷﺎرهﻫﺎي ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮐﻮه‌ﻫﺎ، ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن آﻧﻬﺎ و اﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ در آراﻣﺶ ﭘﻮﺳﺘﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‌ﻫﺎي زﻣﯿﻦ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ؛ مجموعه مقالات پنجمین همایش تخصصی زمین‌شناسی دانشگاه پیام نور مرکز ابهر.

• محجل، محمد؛ 1391؛ اعجاز علمی قرآن مجید در مورد چگونگی بوجود آمدن کوه‌ها و نقش آنها در آرامش زمین؛ مجموعه مقالات نخستین همایش اعجاز اعجاز قرآن کریم: 86.

• محمدصادقي، د. 1356؛ آسمان زمين و ستارگان از نظر قرآن؛ چاپ سوم؛ نشر مصطفوي.

• مدنی، حسن؛ 1382؛ زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک؛ چاپ هشتم؛ تهران؛ نشر جهاد دانشگاهی.

• معماریان،حسین؛ صداقت، محمود؛ 1389؛ مبانی زمین‌شناسی فیزیکی؛ تهران؛ نشر دانشگاه تهران.

• Daming، H. Wenjuan، Zh. Yan، F. 2004. Research Progress of International Rivers in China. J. of Geographical Sciences. 14 (7): 21-28.