انبساط جهان از دیدگاه علم و قرآن

چکیده

انسان از دیر باز به دنبال درک و فهم چگونگی تشکیل جهان هستی بوده است. برای پاسخ به این سوال شواهدی را جمع آوری و بر اساس آن تئوری‌هائی را ارائه نموده است که با با پیشرفت علم تکمیل تر شده اند. بدیهی است. در پاسخ به این سوال همیشگی بشر، قرآن نیز به عنوان راهنمائی برای انسان به شواهد و چگونگی تشکیل جهان اشاره نموده است. در این تحقیق شواهد علمی با آنچه در قرآن آمده است مقایسه شده است. بررسی‌ها نشان می دهد که برای پاسخ به زمان تشکیل جهان به شکل کنونی، دانشمندان از تئوری انبساط جهان استفاده می نمایند و اعتقاد دارند که جهان در ابتدا متراکم بوده و در حال گسترش است و با محاسبه میزان انبساط تشکیل جهان را به حدود 15 میلیارد سال قبل نسبت می دهند. در قرآن این پدیده در سوره ی الذاریات آیه ی 47 بیان شده است که " آسمان‌ها را با قدرت برافراشتیم و آن را وسعت دادیم". دور شدن اجرام آسمانی از یکدیگر امروزه قابل مشاهده و حتی میزان آن قابل اندازه گیری است. قوانین پذیرفته شده در علم ترمودینامیک نیز این انبساط را بیان می کنند. علم ترمودینامیک چگونگی و شرایط وقوع پدیده‌های عالم هستی را بررسی می کند. بر اساس قانون دوم این علم سیستم‌ها به سمت بی نظمی میل می کنند. انبساط یک سیستم باعث دور شدن اجزا و بی نظمی بیشتر در آن می شود. برای مثال گازها در مقایسه با جامدها بی نظمی بیشتری را نشان می دهند. لذا از اعجاز قرآن بیان یکی از اصول مهمی است است که علم امروز با شواهد علمی و امکانات کنونی به درک بخش‌هائی از آن دست یافته است.

واژه‌های کلیدی

سوره ذاریات، تئوری انبساط، پیدایش جهان

مقدمه

نگاه به آسمان و جهان خارج از این کره خاکی برای درک جهان هستی و چگونگی پیدایش آن همواره مورد توجه انسان بوده است. علم نجوم یکی از قدیمی ترین علوم بشر است. انسان‌ها پیوسته به آسمان توجه داشته اند و حرکت اجرام آسمانی را دنبال کرده است. بر اساس حرکت ماه و ستارگان گاه شمار وتقویم‌های مختلف تعریف شدند. از ستارگان در شب برای یافتن مسیر کاروان‌ها و یا کشتی‌ها تا گذشته ای نه چندان دور استفاده می شده است. حتی گاهی بشر در آسمان‌ها به دنبال بخت و اقبال خود بر اساس شکل و حرکت اجرام در شب بوده است. در مصر باستان اندازه اهرام و موقعیت آنها نسبت به رود نیل از موقعیت ستاره‌های خاص در راه شیری اقتباس شده است. در میان هر هرم شکافی وجود داشته است که هر نه ماه ستاره مشابه آن در آسمان در آن شکاف دیده می شده و مصریان اعتقاد داشتند که اگر مردگان در هنگامی که نور ستاره به درون اهرام می رسد در داخل هرم گذاشته شوند، هنگامی که نه ماه بعد نور همان ستاره دوباره وارد هرم می شود مردگان به گونه ای زنده خواهند شد. اما در زمانی که این نگاه به آسمان بود قرآن به نکاتی چون انبساط آسمان‌ها و یا همان جهان هستی اشاره می کند که درک آن تنها با پیشرفت علم و وسایل در زمان حال شاید ممکن باشد.. این انبساط در قرآن در سوره ی الذاریات آیه ی 47 بیان شده است که " آسمان‌ها را با قدرت برافراشتیم وآن را وسعت دادیم". در این تحقیق اشاره قرآن به انبساط جهان مورد توجه قرار گرفته است و شواهد علمی امروز برای تائید این پدیده آورده شده است.

روش کار

در این پژوهش شواهدی را که دانشمندان علوم کیهانی برای تفسیر تئوری پیدایش و تکوین جهان ذکر کرده اند بررسی و بخش‌های مربوط به انبساط جهان در این تئوری آورده شده است. همچنین مبانی نظری و قوانین علم ترمودینامیک مورد توجه قرار گرفته و بر اساس آنها انبساط ذکر شده در قرآن با فرضیه‌های علمی موجود مقایسه شده است.

شواهد قابل رویت انبساط جهان

پیشرفت علم و ساخت تلسکوپ و دوربین‌های جدید از سال 1909 به بعد باعث شد که اجرام آسمانی بهتر دیده شده و عکس‌های تهیه شده از آنها این امکان را بوجود آورد که پدیده‌ها در زمان‌های مختلف ثبت و با یکدیگر مقایسه شوند. مشاهدات نشان دادکه نور رسیده از کهکشان‌های مختلف متفاوت هستند و مقداری تغییر می کنند. دانشمندان متوجه شدند که کهکشان‌ها در حال چرخش هستند و تغییر جزئی نور رسیده می تواند در اثر این حرکت باشد. اما‌ هابل دانشمندی بود که توسط دستیاران خود با مطالعه ویژگی‌های نور کهکشان‌های مختلف توانست سرعت نور رسیده از آن‌ها را محاسبه و در پی آن فاصله آن‌ها از زمین را بدست آورد. وی در مطالعه 46 کهکشان مختلف نشان داد که سرعت نور رسیده از کهکشان با فاصله آن یک رابطه خطی دارد (شکل 1). البته بعدها مشخص شد که ارقام واقعی تقریبا دو برابر ارقام‌ هابل هستند. یافته‌های هابل باعث شد که مشخص شود که فاصله اجرام آسمانی با زمین ثابت نیست فاصله آنها از یکدیگر در حال افزایش است. میزان انبساط جهان 2/74 کیلومتر بر ثانیه تخمین زده شده است. دانشمندان بر اساس میزان انبساط جهان محاسبه کرده اند که توده اولیه متراکمی که جهان به شکل کنونی از آن ساخته شده است می بایست حدود 16 میلیارد سال قبل شکل گرفته باشد که در طی این زمان فاصله اجزا آن به شکل کنونی رسیده باشد (وایت، 2012).

در سفر سفینه آپولو به ماه صفحه ای در آنجا قرار داده شد که هر روز از زمین به آن اشعه لیزر فرستاده شده و انعکاس از آن در زمین ثبت می شود. داده‌ها نشان داده است که فاصله ماه از زمین نیز در حال افزایش است و در واقع ما در حال دور شدن از زمین است. شعاع مدار ماه به دور زمین 384000 کیلومتر است که سالیانه 8/3 سانتیمتر به آن افزوده می شود.

شکل 1 رابطه خطی بین سرعت و مسافت کهکشان‌ها بر حسب داده‌های بدست آمده از 46 کهکشان توسط هابل (1926). خط سیاه پر بر حسب داده‌های بدست آمده از 24 کهکشان است که فاصله آن‌ها به طور جداگانه محاسبه و با دایره توپر نشان داده شده اند. خط چین مربوط به سایر داده‌ها است که فاصله آن‌ها به صورت گروهی تخمین زده شده است.

قوانین ترمودینامیک و انبساط جهان

علم ترمودینامیک چگونگی و شرایط وقوع پدیده‌های عالم هستی را بررسی می کند. بر اساس قانون دوم این علم سیستم‌های طبیعی تمایل دارند که به یک سمت خاص میل کنند. برای مثال حرارت از محلی که دمای بیشتر دارد به سمت محلی که دمای کمتر دارد می رود. گازها از محل پر فشار به محل کم فشار می روند. این تمایل طبیعی را پارامتری به نام انتروپی کنترل می کند که میزان آن در دمای ثابت به میزان انرژی سیستم وابسته است (رابطه 1) و در واقع سیستم‌ها به سمتی پیش می روند که انرژی کمتری دارد. انرژی کمتر هنگامی به وجود می آید که سیستم به سمت بی نظمی بیشتر برود.

پرونده:Capture45.jpg

انبساط یک سیستم باعث دور شدن اجزا و بی نظمی بیشتر در آن می شود. برای مثال گازها در مقایسه با جامدها بی نظمی بیشتری را نشان می دهند. زیرا اتم‌های آنها جاذبه کمتر نسبت به یکدیگر دارد. لذا بر اساس قانون دوم ترموینامیک جهان برای رسیدن به تعادل به سمت بی نظمی بیشتر و انبساط پیش می رود. از اینرو اجزا سازنده عالم هستی در مقیاس اجرام آسمانی نیز سیستم بزرگی را می سازند که برای رسیدن به تعادل بیشتر سازنده‌های آن که همانا سیاره‌ها و ستاره‌ها هستند، از یکدیگر فاصله می گیرند و جهان همانطور که در قرآن آمده است در حال انبساط است.

نتیجه گیری

همانطور که در قرآن در سوره ی الذاریات آیه ی 47 بیان شده است که " آسمان‌ها را با قدرت برافراشتیم وآن را وسعت دادیم" جهان بر اساس شواهد عینی و همچنین قوانین اصلی حاکم بر سیستم‌های سازنده جهان هستی در حال انبساط است. از اینرو قرآن به عنوان یک مجموعه کامل، به سوال‌های اساسی موجود در ذهن انسان پاسخ داده است و نشانه‌هائی را ارائه نمود است که بشر با پیشرفت علم قادر به درک برخی از آنها است.

پانویس و منابع

1- قرآن کریم سوره الذاریات ـآیه 47 (وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ ﴿٤٧﴾ آسمان را به قدرت ونيرو بنا كرديم و ما (همواره) وسعت دهنده‏ايم).

2- W. M. White, 2012 Geochemistry, Chapter 10, John Hopkins University Press

3- Hubble's 1929 velocity-distance relation for 46 nebulae.Publications of the National Academy of Sciences vol. 15 (1929): 168-173