رویکرد مبتنی بر همزیستی مسالمتآمیز قرآن در مواجهه با تنوّع ادیان رویکردی نقّادانه بر شمولگرایی کارل رانر
جوامع فعلی جهان معاصر از انسانهای پیرو ادیان و مذاهب مختلف تشکیل¬یافته¬است. در این جوامع، شاهد جنگها و منازعاتی هستیم که ریشه در مبانی اعتقادی و دینی دارد. بنابراین، تنوّع ادیان و مذاهب و مناسبات میان پیروان آن از مسائل مهمّ و محوری مرتبط با صلح پایدار است. متفکّران دینی رویکرد به تنوّع ادیان و فرق را به سه قسم انحصارگرایی، شمولگرایی و کثرتگرایی تقسیم¬میکنند. انحصارگرایی، زمینهساز بسیاری از ناهنجاریها در جوامع بشری است. انحصارگرایان با منحصر دانستن نجات در دین و فرقه خود، دیگران را از این دایره خارج میدانند. بدیهی است از نگاه این گروه، صلح با کسانی که معتقد به نجات و حقانیّت آنان نیستند بیمعنی است؛ لذا همزیستی مسالمتآمیز میان پیروان أدیان و فرق در این جوامع با موانع جدّی مواجهاست و صرفاً با اهرم¬های سیاسی و حقوقی مدارای مصلحتاندیشانه در این جوامع، تشویق و تأکید¬میشود. نظریّه کثرتگرایی که جان هیک آن را نمایندگی میکند بهدلیل لوازم غیرقابل قبول آن و نیز به¬ لحاظ تعارض آن با مبانی دینی برگرفته از قرآن در میان اندیشمندان مسلمان پیروان اندکی دارد. شمولگرایی کارل رانر گرچه با طرح نظریّه مسیحیت گمنام، کمی از انحصارگرایی فاصلهگرفتهاست و تلاش¬کرده خود را از لوازم غیرقابل¬¬قبول کثرتگرایی برهاند، امّا همچنان انحصارگرایی در نجات شاخصه این نظریّه است و لذا نتوانسته دغدغه بشر بر همزیستی مسالمتآمیز را محقّق¬کند. در این مقاله ضمن بررسی اجمالی و نقّادانه این سه رویکرد، خصوصاً شمولگرایی رانر، به رویکرد قرآن در این مسأله میپردازیم. رویکرد قرآن به تنوّع ادیان خصوصاً ادیان ابراهیمی را در مقام گفتار به جدال أحسن و در کردار، در دعوت اهل کتاب به کلمه سواء میتوان¬دریافت. این نگاه، همزیستی مسالمتآمیز واقعگرایانه مبتنی بر اعتقاد به نجات حداکثری ادیان را تبیین¬میکند و راهکار بسیار مترقّیانهای است که سبک زندگی بشری را بر اساس اجتناب از انحصارگرایی در نجات ترسیم و تنظیم¬میکند. رویکرد قرآن به مسئله تنوّع ادیان را میتوان رویکرد چهارم معرّفی کرد که زمینهساز همزیستی مسالمتآمیز واقعگرایانه و نه مصلحتاندیشانه دانست که در تحقّق صلح پایدار میان پیروان ادیان و زندگی خردمندانه و مسالمتآمیز، نقش محوری و بنیادین دارد.
کلیدواژهها: انحصارگرایی، شمولگرایی، کثرتگرایی، کلمه سواء، توحید، همزیستی مسالمت آمیز.