نگاهی نو به فصاحت آوایی در کلمات قرآنی
یکی از معجزات بزرگ قرآن، فصاحت آن و به¬طور خاص فصاحت کلمه است. دانشمندان بلاغت، فصاحت کلمه را در نداشتن عیب¬هایی از قبیل تنافر حروف، غرابت استعمال، مخالفت با قیاس و کراهت در سمع دانسته¬اند. فصاحت آوایی از مهم¬ترین ارکان فصاحت کلمه به¬عنوان بنیان متن ادبی است که در تنافر نداشتن حروف آن و سهولت تلفظ و گوش¬نواز بودن جلوه¬می¬کند. در این مقاله برآنیم تا با نگاهی نو به بحث فصاحت کلمات قرآن از جهت نداشتن تنافر بحث¬کنیم. فصاحت آوایی کلمه در قرآن تا حد زیادی به¬نوع چینش حروف در مفردات بازمی¬گردد، به¬گونه¬ای که تنافرزا نباشد؛ زیرا تنافر خود یکی از سبب¬های مهم لکنت در تلفظ است. دانشمندان آواشناسی عربی از دیرباز با شناسایی ویژگی¬های حروف برای هر یک از آنها صفاتی دهگانه موسوم به صفات ذاتی تعریف-کردهاند که دو به دو با یکدیگر متضاد هستند و عبارت¬اند از: جهر و همس، اذلاق و اصمات، استعلا و استفال، شدّت و رخوت و اطباق و انفتاح. با دقت در معانی این صفات که در ذات تلفظ حروف عربی وجوددارد و نوع چینش حروف در قرآن، اندکی از ژرفای اعجاز آوایی قرآن شناختهمی¬شود. این پژوهش به تبیین تناسب همنشینی حروف در ساخت کلمات با توجه به صفات هر حرف می¬پردازد. پیداست که بستر بحث صفات، مخارج حروف هستند. به¬بیان¬دیگر، مخرج یک حرف در کیفیت اداء آن و نیز صفاتی که بدان تعلق¬می¬گیرد، نقش بهسزائی دارد و ترکیب مخارج و صفات است که موجب تلفظ صحیح یک حرف می¬شود. ولی آنچه موجب فصاحت آوایی کلمه و تنافر¬نداشتن و سهولت تلفّظ حروف است، همان چینش حروف یک کلمه است که علاوه¬بر سهولت تلفظ برای همگان و گوش¬نوازی در رساندن پیام نیز مؤثر است. این مطلب در این مقاله با ذکر نمونه¬های مختلف و بررسی کلمات در آیات، تبیین¬می¬گردد. کلیدواژه ها: فصاحت، آواشناسی، تنافر، همنشینی، اعجاز قرآن.