رویکردی صورت‌گرایانه به سوره کهف از منظر هنجارگریزی

هنجارگریزی به معني خروج از نُرم و معیار زبانی است که در پی ارائه دیدگاه‌های علمی مدرن در حوزه زبانشناسی و به شکل جدی توسط فرمالیست‌ها مطرح‌شد. قرآن کریم به عنوان برجسته‌ترین نماد تجلی جمال، کمال و انسجام زبان عربی است که چارچوب معیار و هنجار را درنوردیده و از این طریق خود را در اوج و قله سخن و بلاغت قرار داده‌ است. این کتاب مقدس جهت نهادینه‌ساختن عقلانیت توحیدی و ریشه‌‌کن کردن مظاهر شرک‌آمیز و تزریق‌کردن افکاری خلاف هنجار جاهلی، با ادبیات منحصر به فردی مرزهای سنت جاهلی را در نوردیده و انقلابی در زبان عربی ایجاد‌کرده‌ است. پژوهش حاضر با رويكرد تحليلي- توصيفي، هنجارگریزی در سوره کهف را در سه سطح آوایی، دستوری و معنایی، مورد بررسی قرار داده‌ است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در سطح آوایی، تناسب لفظ با معنا، اخفاء، ادغام و مدها، حاکی از تناسب هرچه بیشتر لفظ و موسیقی با معنا و بافت موقعیتی این سوره بوده‌ است. گویی که صحنه‌ها و اتفاقات در حال رخ‌دادن است و مخاطب آن را با قوه سمع خود می‌شنود. در سطح دستوری نیز پدیده‌های حذف، تقدیم، تأخیر، تضمین و التفات سبب شده‌ است تا خواننده موارد کانون توجه خداوند را با کامل‌ترین مفاهیم، اما مختصرترین عبارت‌ها درک کند. در سطح معنایی نیز هنجارگریزی‌هایی چون استعاره‌ها و مجازها سبب تصویرسازی موقعیت‌های مختلف و پویایی ذهن مخاطب شده‌ است؛ چندان‌که گویا مخاطب همه این موارد را مشاهده می‌کند و خود را در صحنه وقوع حوادث می‌یابد. لذا با این عناصر زیبایی‌شناسی بهتر متن مقدس قرآن را درک می‌کند و حلاوت آن را می‌چشد. كلمات كليدي: سوره کهف، دلالت معنایی، هنجارگریزی آوایی، هنجارگریزی دستوری، هنجارگریزی معنایی.