پس گرفته شدن مواد زاید جنین توسط رحم

این پژوهش، در پژوهشکده مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

ٱللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَىٰ وَمَا تَغِيضُ ٱلْأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَىْءٍ عِندَهُۥ بِمِقْدَارٍ

خدا از جنین‌هایی که هر (انسان یا حیوان) مادّه‌ای حمل می‌کند آگاه است؛ و نیز از آنچه رحمها کم می‌کنند (و پیش از موعد مقرّر می‌زایند)، و هم از آنچه افزون می‌کنند (و بعد از موقع میزایند)؛ و هر چیز نزد او مقدار معینی دارد.

آیه 8 سوره رعد

بیان ایده

در این آیه خداوند به آنچه رحم‌ها می کاهند و می افزایند، اشاره کرده است. برای پی بردن به مفهوم آیه ضروری است به تفسیر علماء درباره سه جمله «ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى‏»، «ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ» و «ما تَزْدادُ» توجه شود. علامه طباطبایی مناسب تر می‌داند که این سه جمله اشاره به سه مورد از كارهاى رحم در ايام حمل باشد. وی در این باره می‌گوید که اولى اشاره به جنينى است كه رحم‌هاى زنان در خود جاى داده، آن را حفظ مى‏‌كنند، و دومى اشاره است به خونى كه در رحم‌‏ها مى‏‌ريزد و رحم‌‏ها آن را به مصرف غذاى جنين می‌رساند، و سومى اشاره است به خون حيضى كه رحم آن را به خارج دفع مى‏‌كند، مانند خون نفاس و يا خونى كه زنان گاه‌گاهى در ايام حمل می‌بينند.

اما بيشتر مفسران بر این باورند كه مراد از دومى، يعنى «ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ»، مدت زمانی است كه رحم‌‏ها از نه ماه كم مى‌‏كنند، چون مدت حمل و باردارى نه ماه است، ولى برخى از رحم‏‌ها كمتر از نه ماه وضع حمل مى‌‏كنند، همچنین مراد از سومى، يعنى«ما تَزْدادُ» مدتى است كه بعضى از رحم‌‏ها از نه ماه زياد مى‏‌كنند. اما اشكال اين تفسير آن است كه شاهدى بر آن دلالت نمی‌كند، چون اگر واژه «غيض» را بدين معنا بگيريم، در حقيقت نوعى استعاره به كار برده‌‏ايم و استعاره قرينه لازم دارد كه قرينه‏‌اى در آيه نيست.

از بعضى از مفسران دیگر نقل شده كه گفته‌‏اند: مراد از «ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ» مدتى است كه از اقل مدت حمل يعنى شش ماه كمتر باشد كه در حقيقت مراد سقط جنين است (زيرا بچه‌‏اى كه كمتر از شش ماهگى به دنيا بيايد زنده نمی‌ماند). مراد از «ما تَزْدادُ» آن جنینی است كه بعد از آخرين مدت حمل به دنيا مى‏‌آيد. از بعضى ديگر نقل شده كه گفته‏‌اند: مراد از «غيض»، نقصان در مدت حمل، و مراد از «زيادة» زيادى در آن است. اشكالى كه به هر دو وجه وارد مى‏‌شود، همان اشكالى است كه به وجه قبلى وارد مى‌‏شد. زيرا بر اين دو وجه نيز دليل و قرينه‏‌اى نداريم، علاوه بر اين كه مناسب‌تر به سياق آيه، كم و زيادى خونى است كه در رحم می‌ريزد .

چنین به نظر می رسد که دو عبارت ‏«ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ» و «ما تَزْدادُ» اشاره به خونی است که پس‌مانده‌های جنین را از رحم خارج می‌کند و نیز مواد غذایی لازم را به او می‌رساند. این مطلب را علم تأیید می‌کند. محققان در موضوع اعجاز قرآن، در پژوهش خود از نتایج جدید جنین شناسی سخن گفته و آورده‌اند که رحم (يا به عبارتی کيسه‌ای که جنين در آن به سر می‌برد) به جنين مـواد غـذایی می‌فـرسـتد و از همانجا نيز مواد برگشتی جـنـيـن را می‌گيرد. کُـرک‌ها و پـرزهای کوچک رحم (يعنی کيسه رحم) هـمـه مـولکـولـ‌هـایی را کـه از انـدازه مـشـخـصی بـزرگـتـرند، تصـفـيه می‌کنند و فقط کوچکترين‌های عناصر حفاظتی بدن می‌‎توانند رد شوند و از طريق بند ناف به جنين برسند.

بنابر این، با توجه به عدم اطلاع مردم از این اصل پزشکی در زمان پیامبر اسلام (ص) می‌توان اظهار داشت که این آیه یکی از اعجازهای علمی قرآن است.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• تَحْمِلُ: حمل می‌کند، بار [در رحم‏] دارد .
• أُنثَى: جنس ماده
• تَغِيضُ الأَرْحَامُ: فعل "غاض" به صورت لازم و متعدى به کار مى‏‌رود و در اینجا به معنی- آنچه رحم‌ها ناقص مى‏‌كند- يعنى آن را فاسد مى‏‌سازد، است .
• تَزْدَادُ: افزایش می‌دهد .

اهداف و روش تحقیق

در آیه 8 سوره مبارکه رعد خداوند متعال با استفاده از واژه "الأَرْحَامُ" توجه را از "كُلُّ أُنثَى" به سمت موجودات رحم دار تغییر داده و بیان می‌کند که رحم آنها چیزی را کم می‌کند و بر چیزی می‌افزاید. ولی مفعول جمله نامشخص است. مطالعه در مورد باروری موجودات نشان می‌دهد که موجودات از لحاظ تغذیه جنین به چند دسته تقسیم می‌شوند:

1. Oviparous موجودات تخم‌گذار که تخم از بدن مادر خارج می‌شود و تغذیه جنین در حال رشد از ذخیره کیسه زرده تخم صورت می‌گیرد.

2. Ovoviviparous تخمگذار زنده‌زا که موجود تخم می‌گذارد ولی تخم را تا تولد نوزاد درون لوله‌های تخم‌بر خود نگه‌می‌دارد؛ جنین این موجودات از ذخیره تخم جهت تغذیه استفاده می کند و با مادر ارتباط تغذیه‌ای ندارد.

3. Viviparous موجودات زنده‌زای حقیقی که دارای رحم هستند و از طریق جفت با مادر ارتباط داشته و مواد غذایی را از خون مادر می‌گیرند.

4. گروه چهارم خصوصیات بینابین گروه دوم و سوم را دارند (مانند نوعی کوسه) و تخم‌گذارند. ولی جنین بعد از مدتی از تخم خارج شده و با رحم مادر از طریق جفت ارتباط تغذیه‌ای برقرار می کند. لذا ارتباط جنین با مادر در موجودات رحم‌دار در رحم و از طریق جفت صورت می‌گیرد. بین خون مادر و جنین حصاری به نام حصار جفتی وجود دارد. از لحاظ فیزیولوژیک، جفت یک غشاء نیمه نفوذپذیر است. مولکول‌های کوچک به وسیله انتشار ساده از این حصار می‌گذرند. مثلاً آب، الکترولیت‌ها، اکسیژن، مواد پروتئینی، لیپیدی ،گلوسیدی، ویتامین‌‌ها و هورمون‌ها از مادر به جنین و برعکس اوره، دی اکسید کربن و ... از جنین به مادر از این طریق منتقل می‌شود . در نهایت، این مواد از طریق بندناف به بدن جنین می‌رسد. یونانیان باستان از این مطلب که جنین غذای خود را از بدن مادر و از طریق جفت به دست می‌آورد، مطلع بودند .

سوالات تحقیق

1. در این آیه، "ما" چه نوعی است: موصولی (یعنی آنچه که رحم ها حمل می‌کنند) یا مصدری ظرفی (یعنی مدت زمانی که رحم ها بار را حمل می‌کنند)؟
3. اگر "ما" مصدری ظرفی باشد، آیا می توان گفت این آیه اعجاز علمی قرآن را مطرح می‌کند؟
5. لفظ "أنثی" به کدامیک از جنس ماده انسان و حیوان اشاره دارد؟
7. دو عبارت "ما تَغِيضُ" و"ما تَزْدادُ" آیا می‌تواند به معنی نقص یا تکامل جنین در رحم باشد؟
9. آیا درست است که "ما تغیض" را به معنی کاهش و انقطاع خون حیض در دوران بارداری و (ما تزداد) را به معنی خون نفاس پس از زایمان در نظر بگیریم؟
11. اگر منظور از "ما تغیض" این باشد که رحم نطفه را قبول نکرده و دفع می‌کند (یعنی بارداری صورت نمی‌گیرد) و منظور از "ما تزداد" چند قلوزایی باشد، آیا این آیه اعجاز علمی است؟
13. آیا منظور از لفظ "شئ" همه کائنات است؟
15. اگر غیض را به معنی فرو بردن آب (نطفه) در نظر بگیریم، آیا می‌توان گفت که "تغیض" اشاره به جایگزینی رویان در رحم دارد؟
17. آیا می‌توان گفت که منظور از عبارت "كُلُّ أُنثَى"، همه پستانداران دارای رحم است و عبارت های "ما تَغِيضُ" مربوط به پستانداران مِتاتِرین (زنده زایی که اقامت جنین به قدر کافی در رحم طولانی نیست و باقی دوران رشد در جیب مارسوپیال می‌گذرد (کیسه داران مانند کانگورو)) و "ما تَزْدادُ" مربوط به پستانداران اوتِرین (پستانداران زنده‌زای کامل که زمان رشد را در رحم تکمیل می‌کند) است؟
19. آیا می‌توان گفت که عبارت "وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ" مربوط به تخریب دیواره اپیتلیال رحم در دوران قاعدگی و "وَمَا تَزْدَادُ" مربوط به ساخته شدن این دیواره بعد از دوره مذکور، به منظور آماده شدن رحم جهت جایگزینی رویان است؟

پانویس و منابع

1. راغب اصفهانى، حسين ، المفردات في غريب القرآن، دارالعلم‏، الدار الشاميه، دمشق‏، بيروت، چاپ اول، 1412 ق

2. شمس لاهیجانی، م.، جنین شناسی (جلد اول) تولید مثل و چگونگی رشد و نمو جنین، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،1374ش

3. طباطبايى، محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم ، قم، چاپ پنجم، 1417 ق

4. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلاميه - تهران، چاپ اول، 1374 ش

5. Shull, A.F., Principals of animal biology, Read Books.2010, P 195-197

6. http://www.hagegat.blogfa.com

7.//www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1980/5/80.05.11.x.html