سالم ماندن بدن فرعون

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

وَجَٰوَزْنَا بِبَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ ٱلْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُۥ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّىٰٓ إِذَآ أَدْرَكَهُ ٱلْغَرَقُ قَالَ ءَامَنتُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱلَّذِىٓ ءَامَنَتْ بِهِۦ بَنُوٓا۟ إِسْرَٰٓءِيلَ وَأَنَا۠ مِنَ ٱلْمُسْلِمِينَ

(سرانجام) بنی اسرائیل را از دریا [= رود عظیم نیل‌] عبور دادیم؛ و فرعون و لشکرش از سر ظلم و تجاوز، به دنبال آنها رفتند؛ هنگامی که غرقاب دامن او را گرفت، گفت: «ایمان آوردم که هیچ معبودی، جز کسی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده‌اند، وجود ندارد؛ و من از مسلمین هستم!»

آیه 90 سوره یونس

ءَآلْـَٰٔنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ ٱلْمُفْسِدِينَ

(امّا به او خطاب شد:) الآن؟!! در حالی که قبلاً عصیان کردی، و از مفسدان بودی!

آیه 91 سوره یونس

فَٱلْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ ءَايَةً وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ ٱلنَّاسِ عَنْ ءَايَٰتِنَا لَغَٰفِلُونَ

ولی امروز، بدنت را (از آب) نجات می‌دهیم، تا عبرتی برای آیندگان باشی! و بسیاری از مردم، از آیات ما غافلند!

آیه 92 سوره یونس

بیان ایده

آیات 90و 91 سوره یونس در بیان چگونگی هلاکت فرعون است و در آیه 92 خداوند می‌فرماید که بدن او را از دریا نجات می‌دهد تا عبرتي براي آيندگان گردد. پس، بدن او می‌باید همچنان باقی مانده باشد تا با دیدن آن، آیندگان پند گیرند. در باب چهارده سفر خروج که حکایت عبور از دریای سرخ را باز می‌گوید، تنها سخن از آنست که مصریان در دریا غرق شدند و قوم اسرائیل اجساد آن‌ها را که در ساحل افتاده بود، به چشم دیدند.

بر اساس آنچه که در ادامه می‌آید، ادعا کرده اند که مومیایی فرعون معاصر موسی(ع) شناسایی شده و بررسی‌هایی که بر روی آن صورت گرفته، نشان می‌دهد که به مرگ طبیعی از دنیا نرفته، بلکه غرق شده است:

"در سال ۱۸۹۸م در مصر(دره پادشاهان) کشف و به قاهره منتقل شد. مقامات مصری در 1975م به موریس بوکای اجازه دادند تا به بررسی و مطالعه بر روی قسمت‌هایی از بدن مومیایی را که تا آن زمان پوشیده بود، بپردازد. چند سال بعد، به درخواست فرانسه، "مومیایی" برای برخی آزمایش‌ها و تحقیقات از مصر به فرانسه منتقل شد. دانشمندان باستان‌شناس به همراه جراحان و کالبد شکافان برای شناسایی و مرمت مومیایی در فرانسه گرد هم آمدند. آنها به این نتیجه رسیدند که با توجه به آثار موجود بر روی بدن، صاحب آن (فرعون) در دریا غرق شده و به مرگ طبیعی از دنیا نرفته است. این نکته در باره بدن فرعون را -که دانشمندان در قرن بیستم با بهره گیری از امکانات دقیق و پیشرفته دریافتند- تنها قرآن یاد نموده است".

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• آية: علامت ظاهر و آشكار، به ساختمان و بناى مرتفع نيز آيه گويند .

• جَاوَزْنَا: عبور دادیم، از ریشه ج-و-ز به معنى عبور كردن .

• نُنَجِّيكَ: تو را نجات می‌دهیم؛ از ریشه ن-ج- و، به معنای بلند کردن، نمایش دادن، جدایی و رهایی از چیزی است .

• البَدَن: جسد، زره؛ "بدن" زره كوتاهى (نيم تنه) است كه از طلا و پشم ساخته می‌شده و در مصر شهرت داشته است . مصطفوی اصل در "ب- د- ن" را درشتی و چاقی و کاربرد آن در معانی دیگر را مجازمی‌داند .

• خلف: سه حرف خ-ل-ف بر سه معنای اصلی دلالت می‌کند: چیزی که بعد از دیگری بیاید وجانشین آن شود، متضاد جلو و پیش، دگرگونی و عوض شدن .

بررسی تفسیری

گفتنی است که مفسران در باره مراد از "بدن" در آیه 92 سوره یونس هم نظر نیستند. بیشتر آنان برآنند که مراد همان جسم بى جان فرعون است، زیرا عظمت فرعون در افكار مردم آن محيط چنان بود كه اگر بدنش از آب بيرون نمی‌افتاد، بسيارى احتمال باور نمی‌كردند كه فرعون هم ممكن است غرق شده باشد و ممكن بود به دنبال اين ماجرا افسانه‏‌هاى دروغين در باره نجات و حيات فرعون بسازند. از این رو، خداوند بدن بى جان او را از آب بيرون افكند. اما برخی ديگر گفته‏‌اند كه مراد از " بدن"، "زره" است. اين بدان معناست كه خداوند فرعون را با همان زره ای كه بر تن داشت، از آب بيرون افکند تا به وسيله آن شناخته شود و هيچگونه ترديدى براى كسى باقى نماند.

همچنین در باره اینکه فرعون معاصر حضرت موسی کدامیک از فراعنه بوده ("رامسس دوم" یا به گفته بوکای "رامسس دوم و مرنپتاح"، هر دو) و جسد مومیایی یاد شده، متلق به کدام فرعون است، اتفاق نظر وجود ندارد. هر چند برخی گفته‌اند که در جسد مومیایی یافت شده که به نظر برخی محققان، مومیایی رامسس دوم است، نمک وجود دارد و این نشان می‌دهد که وی در دریا غرق شده است.

اهداف و روش تحقیق

لازمه بحث در باره این موضوع، بررسی دقیق مستندات تاریخی و باستانشناسی است. پرسشهای بسیاری در ارتباط با ادعای یاد شده، وجود دارد که به سبب منابع نه چندان دقیق و خلط پاره‌ای از اطلاعات در باره هویت مومیایی و فرعون معاصر موسی(ع) و حتی در باره دانشمندان و آزمایش‌ها و تحقیقاتی که بر روی مومیایی صورت پذیرفته، نظر دادن و سخن گفتن در این ارتباط دشوار می‌نماید. به هر حال، باستان‌شناسان جسد مومیایی شده ای را یافته اند که احتمالاً مومیایی رامسس دوم است. پذیرش ادعای وجود نمک در این جسد، با توجه به فقدان منابع معتبر و آنچه که در نفی آن آورده اند، ساده نیست.

سوالات تحقیق

1. مقصود از "بدن" در آیه 92 سوره یونس چیست؟
2. آیا می‌توان گفت که اگر جسد فرعون مومیایی نمی‌شد، به اراده الهی باز هم سالم می‌ماند؟
3. مراد آیه ازعبار ت"لمن خلفک"چیست؟ آیا منظور لشکریان پشت سر او می‌باشد یا همه‌ی آیندگان ؟
4. آیا منظور قرآن عبرت گرفتن ازعاقبت هلاکت بار فرعون وسرکشان است یا نجات بدن او؟
5. نجات بدن فرعون چگونه باعث عبرت آیندگان می‌شود؟
6. آیا در زمان نزول آیه از سالم ماندن بدن فرعون اطلاع داشتند؟
7. وجه اعجاز این آیه چیست؟ اخبار از غیب است؟ اگر چنین است، آیا این وجه را می‌توان اعجاز علمی تلقی کرد؟
8. آیا مستندی تاریخی از واقعه خروج بنی اسرائیل از مصر و غرق شدن فرعون و سپاه او وجود دارد؟
9. آیا در منابع تاریخی معتبر، فرعون - یا فرعون‌های- معاصر موسی(ع) شناسایی شده است؟
10. آیا هویت مومیایی - یا مومیایی‌هایی- که در 1898م در دره پادشاهان یافته‌اند، معلوم و اثبات شده است؟
11. آیا گزارشی تفصیلی از بررسی‌ها و تحقیقات باستان‌شناسان بر روی جسد مومیایی وجود دارد؟
12. آیا اگر جسد مومیایی نمی‌شد، همچنان سالم می‌ماند؟
13. عمل مومیایی چه مکانیسمی دارد و چگونه باعث حفظ جسد می‌شود؟
14. آیا روش‌های دیگری برای حفظ جسد وجود داشته و یا وجود دارد؟

پانویس و منابع

1. ابن فارس، احمد، معجم المقاییس فی اللغة، دار الفکر، بیروت

2. ابن منظور، محمد، لسان العرب، دار صادر، بيروت، چاپ سوم، 1414 ق

3. راغب اصفهانى، حسين، المفردات في غريب القرآن، چاپ اول، دارالعلم‏- الدار الشاميه، دمشق‏- بيروت، 1412ق

4. زمخشرى، محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، دار الكتاب العربي، بيروت، 1407 ق

5. مصطفوى، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، تهران، 1360 ش

6. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران،1374 ش