این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦ مَنَامُكُم بِٱلَّيْلِ وَٱلنَّهَارِ وَٱبْتِغَآؤُكُم مِّن فَضْلِهِۦٓ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ

و از نشانه‌های او خواب شما در شب و روز است و تلاش و کوششتان برای بهره‌گیری از فضل پروردگار (و تأمین معاش)؛ در این امور نشانه‌هایی است برای آنان که گوش شنوا دارند!

آیه 23 سوره روم

بیان ایده

ادعای اعجاز مطرح شده، برگرفته از سایت « کحیل» است. وی مدعی است که:

چون در آیه 23 سوره روم، ابتدا خواب به عنوان یکی از آیات و نشانه‌های الهی یاد شده و در آخر آیه می‌فرماید که در آن برای «شنوندگان» نشانه‌هایی است، آیه شریفه می‌رساند که میان خواب و حس شنوایی ارتباط قوی برقرار است و امروزه، اصل این ارتباط در علم ثابت شده است. پس، از مصادیق اعجاز علمی قرآن محسوب می‌شود. مدعی برآنست که رابطه بين خواب و گوش، يك اشاره لطيف قرآني است و از اهميت تسریع روند فراگیری مطالب در حين خواب حكايت دارد (البته در مورد آموزش در حين خواب مقالاتي تاكنون نگاشته شده و در باره تأثير شنيدن مطالب در خواب بر انسان سخنانی گفته‌اند). بنابراين، منطقي و طبيعي می‌داند كه وقتي از خواب سخن می‌گوییم، از شنيدن نیز بگوییم. زیرا اين همانست كه قرآن در آیه 23 سوره روم بین خواب (مَنَامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ) و گوش (إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ) صورت داده است. او همچنین آیات دیگرسوره روم را که در آن ارتباط اواخر آيات با آنچه در ابتداي آيه آمده ^[۱] ^[۲] ^[۳] ، در خور توجه می‌داند و بیان می دارد كه درك تناسب اين عبارات در جهت فهم بهتر اعجاز به ما كمك خواهد كرد .

فعالیت دو منطقه از مغز هنگام خواب که یکی قشر شنوایی است.

در مورد ادعای این اعجاز می‌توان گفت که با توجه به آیه، یکی از نعمت‌های بزرگ الهی که همان خواب در شب و روز است، بیانگر حکمت پروردگارست (وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ)، سپس در انتهای آیه "آيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ" آمده است. تکرار لفظ "آیات" در انتها از یک سو بیانگر اهمیت مسئله خواب به عنوان یکی از نشانه‌های حکمت خداوند و از سوی دیگر، دارای صنعت بلاغی رد العجز علی الصدر (یعنی در انتهای آیه لفظی که در ابتدا آمده، تکرار شود) است.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

إبْتِغَاء: کوشش در طلب و خواستن^[۴]
آیه: نشانه
مَنَام: خواب، سستى و استراحت اعصاب مغز به واسطه رطوباتى كه به آن رسيده است ^[۵].

بررسی تفسیری

برای پی بردن به ادعای اعجاز ارتباط بین خواب و گوش یا حس شنوایی، باید به دو واژه "منام و یسمعون" دقت ویژه‌ای نمود. در آیاتی از قرآن به خواب و فواید آن اشاره شده است، اما واژه بحث برانگیز در اینجا "یسمعون" است.

" السَّمْع" حسّ شنوایى در گوش است كه صداها را درك مى‏كند و فعل آن "سَمِعَ" (شنيد) است که این واژه در چهار مورد به كار می‌‏رود:

1)به گوش تعبير مى‏شود، مثل آيه:

خَتَمَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَعَلَىٰ سَمْعِهِمْ وَعَلَىٰٓ أَبْصَٰرِهِمْ غِشَٰوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ

خدا بر دلها و گوشهای آنان مهر نهاده؛ و بر چشمهایشان پرده‌ای افکنده شده؛ و عذاب بزرگی در انتظار آنهاست.

آیه 7 سوره بقره

2)گاهى از واژه سمع به شنيدن، مثل سماع، تعبير شده؛ در آيات:

إِنَّهُمْ عَنِ ٱلسَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ

آنها از استراق سمع (و شنیدن اخبار آسمانها) برکنارند!

آیه 212 سوره شعراء

إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَذِكْرَىٰ لِمَن كَانَ لَهُۥ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى ٱلسَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ

در این تذکّری است برای آن کس که عقل دارد، یا گوش دل فرادهد در حالی که حاضر باشد!

آیه 37 سوره ق

3)گاه مراد از واژه سمع، همان فهم و ادراك است.

4)گاهى نيز سمع به معنی طاعت و فرمانبرى حقّ است ^[۶].

از آنچه درباره کاربرد لغوی سمع گفته شد، چنین به نظر می‌رسد که"یسمعون" در این آیه بیشتر به معنی فهم و درک است و در واقع قرآن مردم را به تفکر درباره خواب و فواید آن فرا می‌خواند.

اهداف و روش تحقیق

درباره این ادعا می‌توان گفت که اصل ارتباط میان خواب و حس شنوایی با هدف یادگیری شنیداری در خواب در علم روز هنوز به طور قطع ثابت نشده است و دانشمندان درباره این موضوع به اتفاق نظر نرسیده اند، زیرا برخی از مطالعات آن را اثبات ^[۷] و برخی دیگر دلایلی بر رد آن آورده است ^[۸] ^[۹]. از آنجا که گام نخست برای اثبات اعجاز علمی یک آیه اینست که مطلب علمی به صورت کامل از آن آیه برآید، لذا پاسخ به این سؤال که آیا این مطلب از آیه استنباط می‌شود یا خیر، ضروری است. در جواب این سؤال می‌توان گفت که برآمدن مطالب مطرح شده در این ادعا از متن آیه کریمه بعید به نظر می‌رسد. حتی اگر بگوییم نظر به آنکه در آیه مرتبط ( يونس/10/ 67) نیز مسئله آرامش گرفتن درشب، در ابتدا و نشانه برای شنوندگان، در انتها مطرح شده؛ باز این مطلب برای معجزه یا اشاره علمی بودن آن کافی نیست. چرا که در آیه 65 سوره نحل آمده: "وَاللَّـهُ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ "، در انتهای آن "إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ" یاد شده، ولی در ابتدا سخنی از آرامش در شب و یا خواب نیست. به علاوه، در تفاسیر اشاره‌ای به رابطه میان خواب و حس شنوایی در آیه شریفه نشده است. از این رو، به نظر می‌رسد اثبات اعجاز مطرح شده نیازمند بحث و بررسی دقیق قرآنی و علمی است و پاسخ به برخی سؤالات قرآنی و علمی می‌تواند راهگشا باشد.

آیات مرتبط

هُوَ ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلَّيْلَ لِتَسْكُنُوا۟ فِيهِ وَٱلنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ

او کسی است که شب را برای شما آفرید، تا در آن آرامش بیابید؛ و روز را روشنی بخش (تا به تلاش زندگی پردازید) در اینها نشانه‌هایی است برای کسانی که گوش شنوا دارند!

آیه 67 سوره یونس

وَٱللَّهُ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَحْيَا بِهِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَةً لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ

خداوند از آسمان، آبی فرستاد؛ و زمین را، پس از آنکه مرده بود، حیات بخشید! در این، نشانه روشنی است برای جمعیّتی که گوش شنوا دارند!

آیه 65 سوره نحل

سوالات تحقیق

آیا می‌توان ارتباط میان خواب وحس شنوایی را از این آیه استنباط کرد؟
با توجه به مثال نقضی که در جمع بندی گفته شد (آیه65 سوره نحل) که در انتهای آن نیز"إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ " آمده، ولی در ابتدا سخنی از آرامش در شب و یا خواب در میان نیست؛ آیا صحیح است این گونه آیات را اعجاز یا اشاره علمی قرآن برشمرد؟
آیا مردم در زمان نزول قرآن به واسطه تجربه از ارتباط میان خواب و حس شنوایی اطلاع داشتند؟
آیا می‌توان گفت در این آیه فقط از خواب سخن به میان آمده و لا غیر؟ و مراد از "یَسمَعون" تفکر و اندیشیدن درباره فواید خواب است؟
چرا از واژه یستمعون به جای یسمعون استفاده نشده است؟چه تفاوت معنایی میان این دو واژه است، در حالی که هر دو از یک ریشه اند؟
آیا در عبارت "مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُكُم" لف و نشر مرتب حاکم است یا با توجه به آیات دیگر چنین امری صادق نیست؟
تاریخچه یافته‌های علمی در مورد دریافت اطلاعات از طریق گوش و همچنین آموزش شنیداری در خواب از چه زمانی است؟
خواب چیست و مراحل مختلف آن کدام است؟
اطلاعات ورودی به مغز از طریق گوش که گاه بدون ادراک و گاه با تجزیه و تحلیل‌های ادراکی همراه است، چه تفاوتی با یکدیگر دارند و اساساً فعالیت مغز در دریافت امواج صوتی به هنگام خواب چگونه است؟
روش آموزش و یادگیری مطالب به هنگام خواب چگونه است؟

پانویس و منابع

↑

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَٰجًا لِّتَسْكُنُوٓا۟ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ آیه 21 سوره روم
↑

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦ يُرِيكُمُ ٱلْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَيُحْىِۦ بِهِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ آیه 24 سوره روم
↑

أَوَلَمْ يَرَوْا۟ أَنَّ ٱللَّهَ يَبْسُطُ ٱلرِّزْقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ آیه 37 سوره روم
↑ راغب اصفهانی،ص137
↑ همو، ص830
↑ راغب اصفهانی، 425-426
↑ Gottselig, 557-561
↑ MacDonald,120
↑ معنوی پور،60-65

1. راغب اصفهانی،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

2.معنوی پور، د.، شهابی، پ.، "آموزش شنیداری زبان انگلیسی در خواب"، تازه‌های علوم شناختی. سال 9. شماره 4. 1386ش

3.Gottselig, J. M; Hofer-Tinguely, G; Borbély, A.A; Regel, S.J; Landolt, H. –P; Rétey, J. V. and Achermann, P., “Sleep and rest-facilitate auditory learning”, Neuroscience,Volume 127, Issue 3, 2004

4.MacDonald, M. Your Brain: The Missing Manual, O'Reilly Media, 2008

5.http://www.kaheel7.com/modules.php?name=News&file=article&sid=771

6. http://www.sleeplearning.com/

7.http://www.jhu.edu/news_info/news/home98/apr98/serena.html

[1] 

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَٰجًا لِّتَسْكُنُوٓا۟ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ آیه 21 سوره روم

[2] 

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦ يُرِيكُمُ ٱلْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَيُحْىِۦ بِهِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ آیه 24 سوره روم

[3] 

أَوَلَمْ يَرَوْا۟ أَنَّ ٱللَّهَ يَبْسُطُ ٱلرِّزْقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ آیه 37 سوره روم

[4] راغب اصفهانی،ص137

[5] همو، ص830

[6] راغب اصفهانی، 425-426

[7] Gottselig, 557-561

[8] MacDonald,120

[9] معنوی پور،60-65

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

ارتباط بين خواب و حس شنوایی

فهرست