آتشفشان‌های قعر دریا

این پژوهش، در پژوهشکده مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

وَٱلْبَحْرِ ٱلْمَسْجُورِ

و دریای مملوّ و برافروخته،

آیه 6 سوره طور

بیان ایده

سوره طور از سوره‌هایی است که با سوگند آغاز می گردد. 5 سوگندی که در ابتدای این سوره به چشم می‌خورد، معانی سربسته و تفکر برانگیزی دارد:

" سوگند به كوه طور، و كتابي نگاشته شده، در صفحه‌ای گشوده و گسترده، و سوگند به آن خانه آباد و آزاد خدا، و به بام بلند آسمان و آن سقف برافراشته، وآن دريای سر شار و افروخته، آری به همه اين‌ها سوگند كه عذاب پروردگارت فرا رسيدني است وهيچ باز دارنده‌ای برای آن نيست".

در اواخر دهه شصت و اوايل دهه هفتاد قرن بيستم، گروهی از پژوهشگران علوم دريایی با يك زيردريايی تحقيقاتی به سوی اعماق اقيانوس رفتند (12 كيلومتر پایین تر از سطح آب). آنها در بستر اقيانوس شكستگی‌ها و شكاف‌های آتشفشانی يافتند كه هر از گاهی شعله‌ور مي‌شود و گداخته‌هايی از خود با شدت بيرون می‌زند. در نتيجه آب‌های نزديك را به جوش می‌آورد و تبديل به بخار مي‌كند. اين بخارها به بالا رفته، با بخش‌های ديگر از آب اقيانوس برخورد مي‌كند و بار دیگر براثر حرارت زياد دوباره تبخير مي‌گردد، و اينگونه اين پديده در حال تكرار است. زمين آتش و گداخته‌ها درونی خود را با انفجارهای مهيب از شكاف‌هاي قعر اقيانوس خارج مي‌كند و آب نزديك را به جوش می‌آورد و تبخير می‌كند تا لايه‌های بالاتر آب آن را دوباره تبديل به آب كند. اين آتش و گداخته‌های درون كره زمين از اين راه نفس مي‌كشد و آرام می‌گيرد.

طنطاوی می‌گوید که "در گذشته و در زمان پیامبر مردم نمی‌دانستند که "بحر مسجور" چیست؟ از پیامبر اکرم (ص) نیز شنیده بودند که "ان تحت البحر ناراً و تحت النار بحراً". امروزه مفهوم حدیث درک می‌شود. دانشمندان امروزه در یافته‌اند که دریایی از مواد مذاب در دل کره زمین و در درون زمین است و ما در واقع بر روی دریای عظیمی از آتش زندگی می‌کنیم.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• البحر: هر محل بزرگ و وسیعی که آب فراوان در آ ن قرار گیرد.
• المسجور: مسجور، اسم مفعول، از "س- ج- ر" و دارای دو معنای اصلی است:

1-افروختن و گداختن، "سجر التنور" یعنی تنور را افروخت (روشن کرد).

2- پرکردن و لبريز نمودن

بررسی تفسیری

آیه مورد بحث، آیه 6 از این سوره است که می‌فرماید: " وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ" قسم به بحر مسجور که با توجه به معنای لغوی مسجور ، دو تفسیر برای آیه یاد شده است:

• قسم به دریا ی مملو و پر

• قسم به دریای افروخته شده و گداخته، که مفسران آیه 6 تکویر(" وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ "، درياها آنگه كه جوشان گردند) را مؤید این معنا می‌دانند.

نکته‌ای که مفسران در باره آن هم نظرند، اینست که این آیه بیانگر وضعیت دریاها در پایان دنیاست. اما بعضی از مفسران در مورد این آیه نظر خاصی دارند.

حدیثی که درتفسیر عیاشی از امام باقر(ع) نقل شده، شاهدی بر این معناست. در این حدیث آمده است که قارون در بحر مسجور عذاب می‌شود. قرآن می‌فرماید:

فَخَسَفْنَا بِهِۦ وَبِدَارِهِ ٱلْأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُۥ مِن فِئَةٍ يَنصُرُونَهُۥ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَمَا كَانَ مِنَ ٱلْمُنتَصِرِينَ

سپس ما، او و خانه‌اش را در زمین فرو بردیم، و گروهی نداشت که او را در برابر عذاب الهی یاری کنند، و خود نیز نمی‌توانست خویشتن را یاری دهد.

آیه 81 سوره قصص

قارون و خانه و گنج‌هایش در اعماق زمین فرو رفتند .

گفتنی است که تفسیر"بحر مسجور" به اقیانوس‌های کره زمین با تفسیر به دریایی از مواد مذاب در درون زمین با یکدیگر منافات ندارد و ممکن است که هر دو مورد نظر قرآن باشد.

اهداف و روش تحقیق

برخی از مفسران، از جمله طباطبایی سجرت را به معنی "سعرت" (یعنی افروخته، روشن شده) دانسته و مؤید آن را آیه

وَإِذَا ٱلْبِحَارُ سُجِّرَتْ

و در آن هنگام که دریاها برافروخته شوند،

آیه 6 سوره تکویر

یاد می‌کند. مکارم شیرازی در تأیید این قول، به آیه 72 سوره مؤمن (غافر) استناد می‌کند که می‌فرماید:

أَمْ تَسْـَٔلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَهُوَ خَيْرُ ٱلرَّٰزِقِينَ

یا اینکه تو از آنها مزد و هزینه‌ای (در برابر دعوتت) می‌خواهی؟ با اینکه مزد پروردگارت بهتر، و او بهترین روزی دهندگان است!

آیه 72 سوره مومنون

در ميان جوشاب [و] آنگاه در آتش برافروخته می‌شوند. در نهج البلاغه نیز این واژه را به کار رفته است، آنگاه که امام به برادرش عقیل فرمود: "أتَئِنُّ مِن حَدیدَةٍ أحما‌ها انسانُها للعِبِهِ و تَجُرُ ّنی الی نارٍ سَجَرَها جبارها لِغَضَبِهِ، از حرارت آهنی می‌نالی که انسانی به بازیچه آن را گرم ساخته است؟ امّا مرا به آتش دوزخی می‌خوانی که خدای جبارش با خشم خود آن را گداخته است؟"

اگر چه به نظر اکثر مفسران آیه 6 سوره طور در رابطه با رستاخیز و قیامت است، ولی با توجه به اطلاعات علمی که اخیراً به دست آمده، ممکن است که آیه اشاره ای علمی به آتشفشان‌هایی داشته باشد که در قعر دریا‌ها و اقیانوس‌ها وجود دارد و گاهی فوران می‌کند و آثاری از گدازه‌های آتشفشانی در بعضی از قسمت‌های اعماق دریا‌ها باقی می‌گذارد. مطلبی که تا قرن حاضر از آن اطلاعی در دست نبوده و امروزه با دستیابی به اعماق دریا‌ها و اقیانوس‌ها، پرده از این راز شگفت خلقت برداشته شده است.

با توجه به نظریه تکتونیک صفحه ای، در پشته‌های میان اقیانوسی ، پوسته اقیانوسی جدید در حال تشکیل و در مرز صفحات مخرب، پوسته اقیانوسی تولید شده، در حال از بین رفتن است که در هر دو توزیع جهانی آتشفشان‌ها (اکثر آتشفشان‌ها در حاشیه و درون اقیانوس‌ها قرار گرفته اند) موقعیت زمین شناسی همراهی فعالیت‌های آتشفشانی زیردریایی به اثبات رسیده شده است. از جمله شواهد وجود این آتشفشان‌های زیر دریایی فوران مستقیم، عکس‌های تهیه شده توسط ماهواره‌ها و همراهی برخی ذخایر معدنی در ارتباط با توده‌های نفوذی در زیر این آتشفشان‌هاست.

آیات مرتبط

وَإِذَا ٱلْبِحَارُ سُجِّرَتْ

و در آن هنگام که دریاها برافروخته شوند،

آیه 6 سوره تکویر

وَإِذَا ٱلْبِحَارُ فُجِّرَتْ

و آن زمان که دریاها به هم پیوسته شود،

آیه 3 سوره انفطار

وَإِذَا ٱلْأَرْضُ مُدَّتْ

و در آن هنگام که زمین گسترده شود،

آیه 3 سوره انشقاق

وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ

و آنچه در درون دارد بیرون افکنده و خالی شود،

آیه 4 سوره انشقاق

روایات مرتبط

انه تحمى البحار يوم القيامة فتجعل نارا دریاها در روز قیامت تبدیل به آتش می‌شوند. أخرج أبو الشيخ عن كعب في قوله وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ قال:" البحر يسجر فيصير جهنم" ."در روز رستاخیز دریاها به جوش خواهند آمد و یک پارچه آتش خواهند شد.

وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُور، قال یسجر یوم القیامة ، مراد از بحر مسجور اینست که دریاها در آستانه قیامت تبدیل به آتش می‌شوند.

سوالات تحقیق

1. چه نکته ای در باره "بحر مسجور " است که خداوند به آن سوگند می‌خورد؟
2. آیا " ال" در "البحر المسجور " بیانگر آنست که سخن از یک دریای مشخص است؟
3. چه ارتباطی می‌تواند میان سوگند‌های ابتدای سوره طور وجود داشته باشد؟
4. آیا در جای دیگری از قرآن به " بحر مسجور" اشاره شده است؟
5. مفسران درباره" البحر المسجور" چه نظراتی دارند؟
6. بحر مسجور کجاست؟ آیا اکنون بحر مسجوری وجود دارد؟
7. آیا منظور قرآن از "بحر مسجور" اقیانوس‌ها است؟
8. آیا "مسجور" غیر از دو معنای بیان شده، معانی دیگری هم دارد؟
9. با توجه به سوگندهایی که در ابتدای سوره دیده می‌شود، آیا نظر مفسران که "بحر مسجور" را از نشانه های رستاخیز دانسته‌اند، صحیح است؟
10. آیا " بحر مسجور" اشاره‌ای به آب‌های گرم و چشمه‌های آب معدنی است؟
11. انواع آتشفشان‌های زیردریایی، براساس موقعیت زمین شناسی و چگونگی تشکیل آنها، چیست؟
12. آتشفشان‌هایی که در قعر دریاهاست با آتشفشان‌هایی که در خشکی‌هاست، چه تفاوتی دارد؟
13. آیا گدازه‌های آتشفشانی که بر روی آب‌ها وجود دارد، سلامتی انسان‌ها را به خطر نمی‌اندازد؟

پانویس و منابع

1. قرآن کریم ترجمه فولادوند

2. نهج البلاغه ترجمه شهیدی

3. ابن فارس، معجم مقاییس اللغه،دار احیاء التراث العربی،بیروت،لبنان، چاپ جدید

4. ابن منظور، محمد، لسان العرب،دار صادر، بیروت، لبنان،چاپ هشتم

5. بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، بنياد بعثت، تهران، 1416ق

6. حويزى، عبد على، نور الثقلين، انتشارات اسماعيليان، قم، 1415ق

7. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

8. سيوطى، جلال الدين، الدر المنثور فى تفسير المأثور، كتابخانه آيت الله مرعشى نجفى، قم، 1404ق

9. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه، قم، 1417ق

10. طنطاوی، الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان

11. فراهیدی، خلیل احمد، العین، انتشارات اسوه، چاپ دوم، 1425 ق

12. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1374

13.http://www.kmsu.ac.ir/HomePage.aspx?TabID=4167Y