رابطه تمرکز و درد

وَقَالَ نِسْوَةٌ فِى ٱلْمَدِينَةِ ٱمْرَأَتُ ٱلْعَزِيزِ تُرَٰوِدُ فَتَىٰهَا عَن نَّفْسِهِۦ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَىٰهَا فِى ضَلَٰلٍ مُّبِينٍ

(این جریان در شهر منعکس شد؛) گروهی از زنان شهر گفتند: «همسر عزیز، جوانش [= غلامش‌] را بسوی خود دعوت می‌کند! عشق این جوان، در اعماق قلبش نفوذ کرده، ما او را در گمراهی آشکاری می‌بینیم!»

آیه 30 سوره یوسف

فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَـًٔا وَءَاتَتْ كُلَّ وَٰحِدَةٍ مِّنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ ٱخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُۥٓ أَكْبَرْنَهُۥ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَٰشَ لِلَّهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَآ إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ

هنگامی که (همسر عزیز) از فکر آنها باخبر شد، به سراغشان فرستاد (و از آنها دعوت کرد)؛ و برای آنها پشتی (گرانبها، و مجلس باشکوهی) فراهم ساخت؛ و به دست هر کدام، چاقویی (برای بریدن میوه) داد؛ و در این موقع (به یوسف) گفت: «وارد مجلس آنان شو!» هنگامی که چشمشان به او افتاد، او را بسیار بزرگ (و زیبا) شمردند؛ و (بی‌توجه) دستهای خود را بریدند؛ و گفتند: «منزّه است خدا! این بشر نیست؛ این یک فرشته بزرگوار است!»

آیه 31 سوره یوسف

رابطه تمرکز و درد

بیان ایده

قرآن كريم در آيات 30 و 31 سوره يوسف در باره عملكرد زليخا در برابر نیرنگ زنان اشرافی می‌فرماید: عده‏اى از زنان شهر كه حرف‌هايشان در زليخا و در حق او بی‌تأثیر نبود، گفتند که همسر عزيز با غلامش مراوده دارد و مى‏خواهد او را به سوى خود جلب كند و اين براى او شايسته نيست. اگر اين گفته‏هاى زنان مصر مكر به زليخا خوانده شده، براى اينست كه رقبا و حسودان زليخا با اشاعه اين سخنان، در پی رسوا ‏كردن و هتك حرمت او بودند. هنگامى كه زليخا غيبت زنان مصر را در باره خود شنيد، آنان را دعوت نمود و براى هر یک تكيه گاهى مهيا كرد و براى پوست كندن ميوه به هر يك از آنان چاقویى داد و در همان هنگام به يوسف گفت: خارج شو و در مجلس اين زنان بيا. هنگامى كه يوسف به آن مجلس وارد شد و چشم آن زنان به جمال وی افتاد، از خود بي‌خود شدند و دست‏هاى خود را با چاقوهایى كه براى خوردن ميوه در دست داشتند، قطع كردند (نک. طباطبایی، 11/148-149؛ مکارم شیرازی،9/394-395).

برخي از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن ادعا نموده‌اند در این آیات به نکته‌ای توجه شده که علم امروز آن را تأیید می‌کند، یعنی هنگامي که مغز به شدت متوجه مسئله‌اي است، فعاليت مناطقی از مغز که درد را احساس می‌کند، كم می‌شود و فعاليت در سلول‌های عصبی پيرامون قنات سيلويوس(Sylvius ) بيشتر می‌شود.

اين فعاليت منجر به ترشح ماده تسکين دهنده درد شده و اگر در اين حال انسان پوست و گوشت دست خود را قطعه قطعه کند، احساس درد نمی کند.

اهداف و روش تحقیق

امروزه دانشمندان علوم پزشكي و روان شناسان باليني با انجام آزمايش‌هايي دريافته‌اند كه انحراف توجه در كاهش احساس درد مؤثر است. اخيراً مطالعات وسيعي در تعيين روش‌هاي انحراف توجه انجام پذيرفته كه نشان مي‌دهد در بين 3 روش انحراف توجه (تصويرسازي دلپذير، نقطه تمركز و شمارش معكوس)، تصويرسازي دلپذير از همه راه‌ها در كاهش احساس درد مؤثرتر است. امروزه از اين روش‌ها به عنوان راهبردهاي غيردارويي مقابله با درد استفاده می‌شود. راهبردهاي انحراف توجه در افزايش تحمل درد مؤثرند. گفتنی است كه روش‌هاي اختصاصي‌تر مقابله با درد، مانند روش القا هيجان مثبت نيز در دست بررسي است (روشن چسلي و...). بانتيك و همكاران از دانشگاه آكسفورد با استفاده از روش عكس برداري MRI به مطالعه نقش توجه بر درد و نيز عملكرد مغز در زمان توجه به امری پرداختند. براي اين كار، آنها عملكرد بخش هاي مختلفي از مغز را كه قسمتي از شبكه توجه را تشكيل می‌دهد، بررسي کردند. نتايج حاصل نشان داد كه توجه شديد به يك موضوع، فعاليت شبكه توجه (Anterior cingulate cortex (ACC) و Orbitofrontal cortex) را افزايش و فعاليت بخش‌هايي از مغز كه مربوط به مبدأ درد است (شامل تالاموس، مخچه و اينسولا و بخشي از ACC) را كاهش می‌دهد و همچنين خون كمتري به مناطق درد در مغز جريان می‌يابد (Bantick و 1). همچنان که در بحث روایت مرتبط آوردیم، یکی از مهمترین نوع توجه (که نتیجه آن عدم احساس درد است)، توجه به معبود حقیقی است که نمونه بارز آن را در سیره‌ اولیای خدا می‌توان جست. گرچه اين موضوع امروزه از لحاظ علمي به اثبات رسيده، ولي آيا می‌توان گفت كه اين مورد "اعجاز" قرآن است؟ زیرا در زمان حضرت يوسف، زليخا با دانستن اين موضوع به انجام آن مبادرت ورزید.

آیات مرتبط

روایات مرتبط

در خصوص توجه شدید به امور معنوی و در نتیجه آن، بی‌توجهی به دنیا و ما فیها (از جمله آلام و درد‌ها) را می‌توان در سیره اولیای خدا دید که بارزترین نمونه آن در زندگی امیرمؤمنان علی (علیه السلام) معروف و مشهود است. دیلمی در ارشاد القلوب، در بیان حالات ایشان به عنوان عابدترین فرد پس از پیامبر اکرم (ص)، چنین می‌نویسد:

"[علی علیه السلام] چنان بود كه سجاده‏ عبادت او را در صحنه‏ پيكار در ميانه‏ دو صف مي‌گستردند. از اطراف او تيرها مى‏آمد، ولى او توجهى نمي‌كرد و جز به سوى پروردگارش به چيزى التفات نمى‏نمود و كوتاهى در عبادت نمي‌ورزید. او هر گاه توجه به خدا پيدا می‌یافت، به طور كلى جز به خدا به چيزى متوجه نمي‌شد. جهان و آنچه را در آنست پشت سر می‌انداخت. اساساً نظرش را از دنيا جدا مي‌كرد، به طورى كه در آن حال درد و المى را حس نمي‌كرد. چون ‌خواستند تيرى كه بر بدنش فرو رفته بيرون آورند، او را وا‌گذاشتند تا مشغول نماز شود. در آن هنگام كه به نماز ايستاد و متوجه به سوى خداى تعالى گردید، تير را از بدنش بيرون ‌كشيدند و او اصلاً حس نكرد (دیلمی، ‏2/ 19).

سوالات تحقیق

1. آیا غیر از قرآن در دیگر کتب مانند تورات و انجیل نيز این داستان بيان شده است؟
2. چرا زلیخا از عبارت "اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ" استفاده کرده است؟ آیا با این عمل شوک حضور یوسف تشدید شده یا نه؟
3. آیا تأثیر عشق دنیوی و معنوی در میزان کاهش درد یکسان است؟
4. آیا این عمل زلیخا نوعی هیپنوتیزم تلقی می شود؟
5. آیا زلیخا فقط از روی تجربه‌ی [از خود بی خود شدن] خودش هنگام رؤیت یوسف این کار را کرد؟
6. چگونگي كم شدن فعاليت شبكه توجه را شرح دهيد؟ آيا كم شدن فعاليت اين شبكه در نتيجه ترشح يك هورمون است؟
7. آيا در مورد تمامي روش‌هاي انحراف توجه، فعاليت شبكه توجه كاهش می‌يابد؟
8. آيا می‌توان گفت كه كم شدن سرعت انتقال پيام در نورون‌هاي نخاعي نيز می‌تواند عاملي در كم شدن احساس درد باشد؟
9. آیا در مصر باستان و در زمان فراعنه از روش انحراف توجه استفاده می‌شده است؟
10. آیا می‌توان گفت آن افراد هیپنوتیزم شده بودند؟
11. آيا در زمان ظهور اسلام و يا قبل از آن، از اين روش براي كاهش درد استفاده می‌شده است؟
12. آيا در مورد اين آيه می‌توان گفت كه هيجان عاملي در جهت احساس نكردن درد بوده است؟
13. كدام يك از دو عامل هيجان و انحراف توجه در كاهش و يا عدم احساس درد مؤثرتر است؟
14. در آزمايشات، محققان به اين نتيجه دست يافتند كه با فكر كردن به تصوير دلپذير ذهني احساس درد كمتر می‌شود، ولي آيا با نشان دادن مستقيم يك تصوير دلنشين هم همين نتايج حاصل می‌شود؟ در صورتي كه تصور يك تصوير دلپذير مؤثرتر از ديدن يك تصوير واقعي باشد، آيا می‌توان نتيجه گرفت كه توجه به جمال ذات مقدس الله دردهاي جسماني را بيشتر از توجه به زيبايي هاي دنيوي كاهش می‌دهد؟

منابع

1. دیلمی، حسن، ارشاد القلوب، ترجمه رضايى، اسلامیه، 1377ش

2. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، انتشارات ذوی القربی

.3.. روشن چسلي، ر.، سنجابي، ب.، رسول زاده طباطبايي، ك.، اصغري مقدم، م.ع و عطري فرد، م.، "راهبردهاي انحراف توجه در افزايش تحمل درد آزمايشگاهي". مجله دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي تهران (حيات). دوره 12. شماره3، صفحات 27-34،1385ش

4. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم

5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1382ش

6. http://faculty.washington.edu/chudler/patt.html

7. Bantick, S.J., Wise, R.G., Ploghaus, A., Clare, S., Smith, S.M., and Tracey, I., "Imaging how attention modulate pain in humans using functional MRI", Brain, 2002, 125/310-319