جایگاه اقتباسهای قرآنی معصومان (ع) در استخراج سیستم‌های قرآن (مورد پژوهی: خطبۀ توحیدیه امام علی (ع))

قرآن به مثابۀ یک سیستم یکپارچه و واحد است که تمامی اجزای آن به‌هم مرتبط و پیوسته است به‌گونه‌ای که چنان‌چه بخشی از این نظام حذف یا دچار اختلال شود، از حالت طبیعی و نخستین خود خارج می‌گردد. از سویی کلام ائمه اهل بیت (ع) به عنوان ثقل اصغر، مفسر و مبین قرآن معرفی شده که در گونه‌هایی نظیر؛ خطبه، دعا، مناظره، نامه، و پرسش و پاسخ ایراد‌شده‌ است. از جملۀ اجزای متون روایی امامیه، اقتباس‌های قرآنی است. نوشتار حاضر با هدف استخراج سیستم‌های قرآن از خطبۀ توحیدیه امام علی (ع) به ‌روش تحلیل محتوا، سامان‌یافته ‌است. یافته‌ها از ظرفیت اقتباس‌های قرآنی در خطبۀ امام علی (ع) در استخراج دست کم دو نوع سیستم، سامانۀ واژگانی و معرفتی حکایت دارد. حضرت ابتدا از سور مکی و سپس مدنی بهره‌گرفته ‌است. خطبۀ توحیدیه بعد از خرده سامانۀ معناشناسی (به‌ویژه هستی‌آفرینی) وارد کلان سامانۀ معرفتی- رفتاری (یگانگی خداوند، هستی‌شناسی، فرجام‌شناسی، راهنماشناسی) شده ‌است. كلمات كليدي: سیستم‌های قرآن، امام علی (ع)، خطبۀ توحیدیه، اقتباس‌های قرآنی.