بررسی کمی و آماری قصص قرآنی از دو منظر وجوه اعجاز قرآن و رویکرد تنزیلی

چکیده

يكي از شيوه‏هاي ظريف و متنوع در فهم و بيان اهداف و معارف قرآن كاربرد«قصّه‏هاي قرآني» است.بدون شک، قصص قرآنی یکی ازوجوه برجسته اعجازقرآنی وهم چنین از جالب‌ترین مباحث علوم قرآنی است. داستان‌های قرآنی، واقعیت‌هایی است تا خردمندان از آن‌ها عبرت گرفته و موجب هدایت مومنان شود.براین اساس هدف پژوهش حاضربررسی کمی وآماری قصص قرآنی بارویکرد تنزیلی خواهدبود.

واژگان کلیدی

اعجازقرآن؛ قصص قرآن؛ ترتیب نزول؛ بررسی کمی و آماری.

روش شناسی

تحقیق حاضر از نوع «استفاده از اسنادومدارک موجود» در نظر گرفته شده است. مبنای اطلاعات اولیه با استفاده از پژوهش مرتضی کرباسی تنظیم شده است. با توجه به کلید واژه های اصلی و با مراجعه به «المعجم المفهرس»آیات دیگری نیز شناسایی گردید که درپژوهش کرباسی موردغفلت واقع شده بود.علاوه برآن گزارش داده های پژوهش «برحسب نزول» تنظیم خواهد شد.

یافته ها

آیات قصص قرآنی شامل 1472 آیه شمارش شده اندکه در50 سوره قرآن جای گرفته اند.رویکردتنزیلی معرف آن بوده که آیات قصص قرآنی از دومین سوره نازله(سوره قلم)تا آخرین سوره نازله (سوره توبه)مشاهده شده است.برحسب نزول، نتایج نشان ازآن داشته که 82 درصد مجموع آیات پژوهش در سورمکی(41سوره) و 18 درصد در سور مدنی(9 سوره) قرارداشته اند.92 درصد آیات مکی(شامل1352 آیه) و8 درصد آیات مدنی (شامل 112 آیه) شناسایی شده اند.

بحث و نتیجه گیری

سنخ شناسی سوره های پژوهش برحسب نزول در چهار دسته انجام شده است: الف) از ابتدای بعثت(سوره قلم)تاسوره ق ( شامل 7سوره)، ب) از سوره قمر تا آغاز علنی شدن دعوت اسلامی ( سوره حجر)(شامل 15سوره)، ج) ازآغاز علنی شدن دعوت پیامبر (ص) (از سوره انعام) تاپایان دوره مکی (سوره عنکبوت)(شامل 19 سوره) و د) سوره های مدنی (شامل 9 سوره).

1. مقدمه

قرآن تأکید فراوانی بر استفاده از قالب داستان، برای ارائه معارف، دارد.. به داستان‌های قرآنی،قصص القرآن گفته می‌شود. قصص جمع قصه و به معنای داستان‌ها است.نزدیک به یک‌سوم آیات قرآن، درباره داستان‌های پیشینیان و نیز رویدادهای دوره نزول قرآن است.قرآن اهداف خوداز بیان داستان‌ها را اطمینان خاطر پیامبر (ص)، موعظه‌کردن، تذکر مؤمنان و درس‌گرفتن انسان‌ها معرفی کرده است. آیات فراوانی از قرآن به تأمل در سرگذشت پیشینیان، سفارش کرده‌اند. براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آن‌ها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود.بنا به اشارات قرآن، مراد از بیان سرگذشت انبیاء آدمیان، اعمال امت‌ها و علل سقوط آن‌ها نیز تشویق به تحصیل تجربه و عبرت‌آموزی برای تهذیب اخلاق فردی و اجتماعی و جستن راه هدایت بوده است(هود:۱۰۰؛ هود:۱۲۰؛ آل عمران :۱۴۰). اشارات تاریخی قرآن به اقوام و انبیای گذشته، مبین همان پیوستگی گذشته و آینده، تبیین هدف تاریخ و تجربۀ تاریخی، یعنی عبرت‌آموزی از تاریخ است و این معنی را در آیاتی چند، همچون «لَقَدْ کانَ فی قَصَصِهِم عِبْرَةٌ لِاولِی الْاَلْباب»(یوسف:111) و «کَذلِکَ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ اَنْباءِ ما قَدْ سَبَقَ وَ قَدْ اٰتَیْناکَ مِنْ لَدُنّا ذِکْراً»(طه:۹۹) به صراحت بیان کرده است.«ثعلبی» در مقدمۀ کتابش «عرائس المجالس فی قصص‌ الانبیاء»می‏نویسد: خداوندِ قادر، برای برگزیدۀ خود [مصطفی، یعنی پیامبر اسلام] داستان‌هایی (قصص) از پیامبران گذشته و مردمان پیشین را برای پنج هدف یا حکمت حکایت می‏کند: نخستین حکمت، عرضۀ دلیلی بر صدق نبوت محمد است؛ زیرا او امّی بود و از طریق دیگری نمی‏توانست این داستان‏ها را بیاموزد. حکمت دوم فراهم‏آوردن اسوه‏هایی اخلاقی برای محمد و امت اوست. سومین حکمتِ نقل جزء به جزء این داستان‌ها تأکید بر برتری محمد و امتش بر امت‏های پیشین است. حکمت چهارم این است که خداوند از طریق نقل داستان‌های پیامبران و عاقبت آنان و دشمنانشان، قصد تعلیم و تربیت جامعۀ اسلامی را داشته است.. .. پنجمین حکمت در بازگویی سرگذشت پیامبران و صالحان گذشته، حفظ نام و یاد و کارهای آنهاست «برخلاف بسيارى از موضوعات قرآن، مبحث قصص به گونه شايسته‏اى مورد توجه مفسّران قرار نگرفته است. هر چند حجم وسيعى از قرآن (قريب يك سوم) به قصص اختصاص يافته، اما بيشتر مفسّران با رويكرد موضوعى به بررسى قصص قرآن نپرداخته‏اند، بلكه صرفا در خلال تفسير سوره‏ها، آيات مربوط به قصص را نيز تفسير كرده‏اند.نگاه موضوعى به قصص قرآن يكى از راه‏كارهاى اهميت‏دهى به آنهاست؛ چنان‏كه برخى از دانشمندان حوزه علوم قرآنى مانند سيد محمدباقر حكيم، قصص قرآنى را به عنوان یکی از انواع و اشکال تفسیر موضوعى دانسته که به طور مستقل مورد بحث قرار داده و قصّه را يكى از مهم‏ترين شيوه‏هاى بيانى قرآن كريم مى‏دانند»(حكيم، 137: 37). هدف اصلی پژوهش عبارت است از «بررسی و شناسایی کمی/آماری آیات قصص قرآن باتکیه بررویکردتنزیلی».برای این اساس سوالات پژوهش شامل موارد ذیل خواهند بود: 1) از نظر کمی/آماری چه تعداد از آیات و سوره های قرآن اختصاص به قصص قرآنی دارند؟ 2)آیات قصصی قرآن به تفکیک سوره های قرآن متکی بر رویکرتنزیلی چگونه توزیع شده اند؟ 3) به لحاظ کمی/آماری،آیات قصصی قرآن به تفکیک سوره های مکی و مدنی قرآن چگونه می باشند؟ 4) به لحاظ کمی/آماری چگونه می توان آیات قصصی رابه ترتیب سوره های قرآن رتبه بندی نمود؟ 5) نسبت آیات به سوره های قصصی قرآن به تفکیک وترتیب سوره های نازل شده(برحسب رویکرد تنزیلی) چگونه گزارش شده اند؟ 6) چگونه می توان آیات قصصی قرآن راباتوجه به رویکرتنزیلی سنخ شناسی(دسته بندی)نمود؟

2. پیشینه پژوهش

پژوهش مرتضی کرباسی(1373، 48) اختصاص به «جدول قصص و ماجراهای مورداشاره در قرآن»داشته که درآن جداولی به ارائه اطلاعات مربوط به 209واقعه(قصه) به ترتیب مصحف شریف ازسوره بقره تا سوره ناس گزارش شده که البته تعداد32واقعه مربوط به دوران حیات رسول گرامی اسلام(ص) بوده ومابقی 177واقعه به مثابه قصص قرآن ثبت شده است. مهدوی ( 1381) در پایان کتاب « قصه ونکات تربیتی آن در قرآن» و همچنین بیات ( 1393) در پیوست کتاب « تربیت درقصص قرآن: مبانی،اصول و روش ها»از اطلاعات اولیه پژوهش کرباسی (1373) درباره آیات قصص قرآن را البته بدون ذکر منبع مقاله مذکورمورداستفاده قرارداده اند!؟ کتاب عابدالجابری(1393)با عنوان «رهیافتی به قرآن کریم: در تعریف قرآن»به بررسی قصص قرآن برحسب تاریخ نزول ملتزم بوده و باقصه قرآنی برحسب ترتیب نزول مواجه شده است.مقاله احمدی( 1396، 90)تحت عنوان «ساختارهندسی آیات تاریخی قرآن کریم»، آیات تاریخی قرآن رااستخراج وبه صورت موضوعی ودرقالب سه عنوان تقسیم نموده است: عنوان اول، مربوط به آیاتی است که به پیامبرو امت خاصی نیستتند و مورد اصل تاریخ یا اشاراتی به پیامبران است( شامل 21 سوره و58 آیه از سوره بقره تا سوره فصلت). عنوان دوم مربوط به رویدادهای مختلف تارخی است که به صورت کوتاه و مفصل، اما بدون تکرار درقؤان آمده است( شامل 23 موضوع مثل اصحاب فیل، اصحاب اخدود و غیره). عنوان سوم شامل موضوعات پرتکرار، به عنوان یکی از شاخص های آیات تاریخی قرآن بررسی شده که معمولا با تفصیل وقایع تاریخی همراه است که شامل سیزده داستان پیامبران بوده است.

۳. روش شناسی

تحقیق حاضرازنوع«استفاده از اسنادومدارک موجود»درنظرگرفته شده است.مراحل جمع آوری ونهایی کردن اطلاعات عبارتند از: 1) مبنای اطلاعات اولیه پژوهش بااستفاده از مقاله کرباسی (1373) بوده است. 2) پژوهش حاضر آیات مربوط به حوادث زمان پیامبر(ص) را درنظر نداشته و تاکید بر دو بخش قصص انبیاء و حوادث گذشته خواهد بود. ۳) البته لازم به ذکراست که برای کسب اطمینان درخصوص داده های مقاله کرباسی، باتوجه به کلید واژه های اصلی وبا مراجعه به «المعجم المفهرس»آیات دیگری شناسایی گردید که درمقاله کرباسی موردغفلت واقع شده که شامل 15 آیه در پنج سوره (البقره: ۹۲؛۹۳) (التوبه: ۷۰) (غافر:۵؛ ۶) (الحج: ۴۵-۴۲) و (النجم: ۵۵-۵۰) شمارش شده است. ۴) گزارش کرباسی برحسب سوره های قرآن به ترتیب مصحف شریف بوده که پژوهش حاضرپس از تکمیل اطلاعات اولیه، اقدام به گزارش داده ها برحسب نزول سوره های قرآن خواهد نمود.

4. یافته ها

مشخصات آیات قصص قرآنی به ترتیب نزول به تفکیک سوره های مکی (جدول شماره 1)و سوره های مدنی (جدول شماره 2)با مختصر شرح داستان گزارش شده است.اطلاعات مربوط به نام سوره، ترتیب نزول، ترتیب مصحف، آیات قصص، تعداد آیات قصص نیز در جداول مربوط آمده است.علاوه برآن، براساس اطلاعات آمده می توان دریافت که در هرسوره چندداستان نیز وجود دارد.برای نمونه سوره قلم دومین سوره نازله، 68 ام سوره در مصحف شریف، دربردارنده دو داستان شامل الف) اشاره به ماجرای اصحاب جنه(عده ای که صاحب باغ هایی بودندومورد امتحان قرارگرفته و عذاب شدند)(آیات 17 تا33) و ب) یادآوری ماجرای حضرت یونس و ماهی(آیات 48 تا 50) بوده است.

جدول (1) مشخصات آیات قصص قرآنی در سوره های مکی به ترتیب نزول

ردیف	نام سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات قصص	تعداد آیات	شرح قصص
1	قلم	2	68	17تا33	17	اشاره به ماجرای اصحاب جنه (عده ای که صاحب باغ‌هایی بودند و مورد امتحان قرار گرفته و عذاب شدند)
2	قلم	2	68	48تا50	3	یادآوری ماجرای حضرت یونس و ماهی
3	مزمل	3	73	15و16	2	اشاره‌ای کوتاه به عصیان فرعون و عذاب خداوند
4	فجر	9	89	4تا16	13	اشاره به طغیان و کفران قوم عاد و ثمود و فرعون و عذاب خداوند
5	نجم	22	53	50تا55	6	اشاره به هلاکت اقوام عاد، ثمود، نوح و لوط (مؤتفکه)
6	شمس	25	91	11تا15	5	تکذیب قوم صالح توسط قوم ثمود و کشتن ناقه‌ی او و عذاب خداوند
7	بروج	26	85	4تا9	6	اشاره‌ای به سوزانده شدن اصحاب اخدود
8	ق	32	50	12تا14	3	اشاره‌ای کوتاه به تکذیب قوم نوح، عاد، ثمود، فرعون، لوط، اصحاب رس و اصحاب ایکه
9	قمر	36	54	9تا17	9	اشاره به حضرت نوح و عذاب خداوند بر قوم او
10	قمر	36	54	18تا22	5	اشاره به حضرت هود و قوم عاد
11	قمر	36	54	23تا32	10	اشاره به حضرت صالح و قوم ثمود
12	قمر	36	54	33تا40	8	اشاره به حضرت لوط و قوم او
13	قمر	36	54	41تا46	6	اشاره به فرعون و هلاک فرعونیان
14	ص	37	38	12تا15	4	اشاره به قوم نوح، عاد، فرعون، ثمود، لوط و اصحاب ایکه
15	ص	37	38	17تا26	10	یاد از داوود و ماجرای داوری او میان دو برادر متنازع
16	ص	37	38	30تا40	10	اشاره به حضرت سلیمان و برخی از مسخرات او و داستان بازگشتن خورشید
17	ص	37	38	41تا44	4	درباره حضرت ایوب
18	ص	37	38	45تا48	4	یاد از حضرت ابراهیم، اسحاق، یعقوب، اسماعیل، الیسع و ذوالکفل
19	ص	37	38	71تا85	15	داستان خلقت آدم، سجده ملائکه بر او، نافرمانی ابلیس و رانده شدن او
20	اعراف	38	7	11تا18	8	خلقت حضرت آدم، سجده فرشتگان، نافرمانی ابلیس و رانده شدن او
21	اعراف	38	7	59تا64	6	داستان حضرت نوح و دعوت او
22	اعراف	38	7	65تا72	8	داستان حضرت هود و دعوت و رسالت او در میان قوم عاد
23	اعراف	38	7	73تا79	7	داستان حضرت صالح و نبوت او در میان قوم ثمود
24	اعراف	38	7	80تا84	5	داستان حضرت لوط و قومش
25	اعراف	38	7	85تا93	9	داستان حضرت شعیب و رسالت او در میان اصحاب مدین
26	اعراف	38	7	103تا112	10	داستان دعوت حضرت موسی از فرعون
27	اعراف	38	7	113تا126	14	داستان ساحران فرعون و ایمان آوردن آنان به حضرت موسی
28	اعراف	38	7	127تا137	11	ماجراهایی از فرعونیان و موسی، بلاهای وارد شده بر فرعونیان، هلاکت فرعون و همراهانش و نجات بنی‌اسرائیل
29	اعراف	38	7	142تا147	6	رفتن موسی به کوه طور برای دریافت الواح تورات و سخنان خداوند با وی
30	اعراف	38	7	148تا154	7	گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل در غیبت موسی و بازگشت او از کوه طور
31	اعراف	38	7	155و156	2	انتخاب هفتاد نفر از بنی‌اسرائیل برای

ردیف	نام سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات قصص	تعداد آیات	شرح قصص
32	اعراف	38	7	159تا162	4	یادآوری چندماجراازبنی اسرائیل
33	اعراف	38	7	163تا166	4	داستان اصحاب سبت
34	اعراف	38	7	175تا177	3	داستان بلعم باعورا
35	یس	40	36	13تا29	17	داستان مردم شهر انطاکیه ورسالت سه پیامبردرآن شهر
36	فرقان	41	25	35و36	2	اشاره به داستان حضرت موسی و هارون
37	فرقان	41	25	37تا39	3	اشاره به قوم نوح، عاد، ثمود واصحاب رس
38	مریم	43	19	1تا15	15	داستان زکریاودعای او، استجابت دعای او، بشارت به یحیی، تولدیحیی ومطالی دربارۀ او
39	مریم	43	19	16تا36	21	آمدن فرشته خدانزدمریم، مژده تولدعیسی، تولد وی وسخنان اودرگهواره
40	مریم	43	19	41تا50	10	داستان حضرت ابراهیم وبحث و احتجاج اوباآزردرباره بت ها
41	مریم	43	19	51تا53	3	اشاره کوتاهی به رسالت حضرت موسی
42	مریم	43	19	54تا57	4	اشاره به نبوت حضرت اسماعیل و ادریس
43	طه	44	20	9تا36	27	داستان بعثت حضرت موسی در کوه طور
44	طه	44	20	37تا41	5	داستان وحی به مادرموسی مبنی برگذاشتن فرزندش دردرون صندوق و رهاکردن او در آب
45	طه	44	20	42تا76	35	داستان رفتن موسی وهارون نزدفرعون، تکذیب وی و ایمان آوردن ساحران
46	طه	44	20	77تا79	3	خروج موسی و بنی اسرائیل ازمصر و غرق شدن فرعونیان
47	طه	44	20	83تا99	17	داستان گمراهی بنی اسرائیل باگوساله پرستی و بازگشت حضرت موسی ازکوه طور
48	طه	44	20	116تا123	8	داستان سجده فرشتگان برآدم ووسوسه ونیرنگ ابلیس و هبوط آدم وحوا به زمین
49	شعراء	46	26	10تا51	41	داستان رفتن موسی وهارون نزدفرعون واظهاررسالت، داستان ساحران و فرعون وایمان آوردن آنها به موسی
50	شعراء	46	26	52تا67	16	فرار و خروج بنی اسرائیل ازمصرو هلاکت فرعونیان در دریا
51	شعراء	46	26	68تا89	22	گفتگو و بحث حضرت ابراهیم با آزر و قومش، دعاهای ابراهیم
52	شعراء	46	26	105تا122	18	داستان حضرت نوح وقومش
53	شعراء	46	26	123تا140	17	داستان حضرت هود وقوم عاد
54	شعراء	46	26	141تا159	19	داستان حضرت صالح وقوم ثمود
55	شعراء	46	26	160تا175	16	داستان حضرت لوط وقوم لوط
56	شعراء	46	26	176تا191

ردیف	نام سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات قصص	تعداد آیات	شرح قصص
57	نمل	47	27	7تا14	8	بعثت حضرت موسی در کوه طور و اشاره به دعوت او از فرعون
58	نمل	47	27	16تا19	4	گفتگوی سلیمان با پرندگان و داستان مورچه و سلیمان
59	نمل	47	27	20تا44	24	داستان هدهد و سلیمان و دعوت او از بلقیس (ملکه سبا)
60	نمل	47	27	45تا53	9	داستان حضرت صالح و قوم ثمود
61	نمل	47	27	54تا58	5	داستان حضرت لوط و قوم او
62	قصص	48	28	3تا6	4	وضعیت فرعون و فرعونیان و بنی‌اسرائیل پیش از رسالت حضرت موسی
63	قصص	48	28	7تا14	8	گذاشتن موسی در صندوقی در آب، رسیدن موسی نزد فرعون و بازگشت او نزد مادرش
64	قصص	48	28	15تا21	7	کشته شدن یکی از قبطیان به دست موسی و خروج او از شهر
65	قصص	48	28	22تا28	7	ورود موسی به شهر مدین، کمک به دو دختر شعیب و ماندن نزد شعیب و ازدواج با یکی از دختران وی
66	قصص	48	28	29تا35	7	بازگشت موسی از مدین و بعثت او در میان راه در کوه طور
67	قصص	48	28	36تا43	8	رفتن موسی و هارون نزد فرعون، دعوت او به ایمان، تکذیب فرعون و هلاکت او
68	قصص	48	28	44تا46	3	سخن خداوند با پیامبر اکرم درباره موسی
69	قصص	48	28	76تا82	7	داستان موسی و قارون
70	اسراء	49	17	4تا7	4	اشاره به دو فساد و تباهی بنی‌اسرائیل و جزای آن
71	اسراء	49	17	61تا65	6	نافرمانی ابلیس از سجده بر آدم و رانده شدن از درگاه خداوند
72	اسراء	49	17	101تا104	4	اشاره به نه معجزه حضرت موسی و هلاکت فرعون
73	یونس	50	10	71تا73	3	داستان حضرت نوح
74	یونس	50	10	75تا86	12	رفتن موسی و هارون نزد فرعون و دعوت از او و ایمان آوردن عده‌ای
75	یونس	50	10	87تا92	6	فرار و خروج بنی‌اسرائیل از مصر و هلاکت فرعون و همراهانش در دریا
76	یونس	50	10	98	1	نجات قوم یونس از عذاب خداوند

ردیف	سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات	تعداد آیات	شرح قصص
77	هود	51	11	25تا48	24	داستان حضرت نوح وقومش، ساختن کشتی و طوفان نوح
78	هود	51	11	50تا60	11	داستان حضرت هود و قوم عاد
79	هود	51	11	61تا68	8	داستان حضرت صالح و قوم ثمود
80	هود	51	11	69تا73	5	آمدن ملائکه نزد حضرت ابراهیم و همسرش و بشارت به تولد اسحاق
81	هود	51	11	74تا76	3	گفتگوی فرشتگان و حضرت ابراهیم درباره قوم لوط
82	هود	51	11	77تا83	7	داستان عذاب قوم لوط
83	هود	51	11	84تا95	12	داستان حضرت شعیب و اصحاب مدین
84	هود	51	11	95و96	2	ارسال حضرت موسی به سوی فرعون
85	یوسف	52	12	3تا102	99	داستان کامل حضرت یوسف
86	حجر	53	15	28تا44	17	آفرینش حضرت آدم، سجده فرشتگان، نافرمانی ابلیس و رانده شدن او
87	حجر	53	15	51تا60	10	آمدن فرشتگان نزد حضرت ابراهیم و بشارت به تولد اسحاق و گفتگو درباره قوم لوط
88	حجر	53	15	61تا77	17	آمدن فرشتگان نزد حضرت لوط و نزول عذاب بر قوم لوط
89	حجر	53	15	78تا84	7	اشاره به مردم شهر ایكه (اصحاب ایکه) و اصحاب حجر
90	انعام	54	6	74و75	2	گفتگوی حضرت ابراهیم با آزر
91	انعام	54	6	76تا83	8	گفتگو و بحث حضرت ابراهیم با ستاره و ماه و خورشید پرستان
92	صافات	55	37	79تا82	4	داستان حضرت نوح و قومش
93	صافات	55	37	83تا100	18	داستان حضرت ابراهیم، ماندن او در روز عید در شهر و شکستن بت ها
94	صافات	55	37	101تا113	13	ماجرای رویای حضرت ابراهیم و ذبح اسماعیل، یادى از اسحاق پیامبر و فرزندان ابراهیم و اسحاق
95	صافات	55	37	114تا122	8	یاد و ذکری از موسی و هارون
96	صافات	55	37	123تا132	9	اشاره ای به حضرت الیاس و داستان قومش
97	صافات	55	37	133تا138	6	اشاره به حضرت لوط و قوم او

|}

ردیف	سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات	تعداد آیات	شرح قصص
98	صافات	55	37	139تا148	10	قسمتی از داستان حضرت یونس
99	لقمان	56	31	12تا19	8	اعطای حکمت به لقمان و سخنان و سفارش های او به فرزندش
100	سباء	57	34	10تا13	4	نعمت های خداوند به داوود و سلیمان
101	سباء	57	34	14	3	اشاره به ماجرای وفات سلیمان
102	سباء	57	34	15تا21	7	قوم سباء و سیل عرم
103	مومن (غافر)	59	40	5و6	2	اشاره به تکذیب پیامبران توسط قوم نوح و اقوام پس از آن و بیان عاقبت امر کافران در دنیا و آخرت
104	مومن (غافر)	59	40	23تا46	24	برخورد فرعون و هامان با نبوت و رسالت حضرت موسی و داستان مومن آل فرعون
105	زخرف	62	43	26تا28	3	گفتگوی حضرت ابراهیم با آزر و قومش
106	زخرف	62	43	46تا56	11	ارسال موسی به سوی فرعون و واکنش و پاسخ وی
107	زخرف	62	43	57تا60	4	درباره حضرت عیسی
108	دخان	63	44	17تا36	20	بنی اسرائیل و یادآوری داستان نجات آنها از عذاب فرعون
109	دخان	63	44	37	1	اشاره به قوم تبع
110	احقاف	65	46	21تا26	6	داستان حضرت هود و قوم عاد
111	ذاریات	66	51	34تا37	4	آمدن فرشتگان نزد ابراهیم و همسرش برای بشارت به تولد اسحاق و گفتگو درباره عذاب قوم لوط
112	ذاریات	66	51	38تا40	3	آیات خداوند درباره ارسال موسی به سوی فرعون
113	ذاریات	66	51	41تا46	6	درباره قوم عاد، ثمود و نوح
114	کهف	68	18	9تا26	18	داستان اصحاب کهف
115	کهف	68	18	32تا44	12	داستان و ضرب المثلی از دو انسان با اعمال متضاد
116	کهف	68	18	50	1	نافرمانی ابلیس از سجده بر آدم
117	کهف	68	18	60تا65	6	داستان شروع سفر موسی و همراهش (یوشع بن نون) در جستجوی خضر
118	کهف	68	18	66تا82	17	داستان هم نشینی موسی با خضر
119	کهف	68	18	83تا101	19	داستان ذوالقرنین و یاجوج و ماجوج
120	نحل	69	16	120تا123	4	اشاره به برخی از ویژگی های حضرت ابراهیم

|}

ردیف	سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات	تعداد آیات	شرح قصص
121	نوح	70	71	1تا28	28	رسالت حضرت نوح و اشاره به برخی از حوادث دوران نبوت او
122	ابراهیم	71	14	5تا8	4	بعثت حضرت موسی و گفتار او با قومش
123	ابراهیم	71	14	9تا14	6	رفتار و سخن قوم هود (عاد)، قوم صالح (ثمود) و قوم نوح با پیامبرانشان
124	ابراهیم	71	14	35تا41	7	بخشی از زندگی حضرت ابراهیم و برخی از دعاهای او
125	انبیاء	72	21	51تا57	7	گفتگوی حضرت ابراهیم با آزرو قومش و تهدید ابراهیم بر شکستن بت‌ها
126	انبیاء	72	21	58تا73	16	شکستن بت‌ها و احتجاج ابراهیم علیه قومش، انداختن او در آتش و سرد شدن آتش بروی
127	انبیاء	72	21	74و75	2	اشاره به حضرت لوط و قومش
128	انبیاء	72	21	76و77	2	اشاره به حضرت نوح و قومش
129	انبیاء	72	21	78تا82	5	اشاره به حوادثی از زندگی داوود و سلیمان
130	انبیاء	72	21	83و84	2	اشاره به حضرت ایوب
131	انبیاء	72	21	85و86	2	اشاره به اسماعیل، ادریس و ذوالکفل
132	انبیاء	72	21	87و88	2	اشاره به یونس (ذوالنون)
133	انبیاء	72	21	89و90	2	اشاره به دعای زکریا، استجابت خداوند و تولد یحیی
134	انبیاء	72	21	91	1	اشاره کوتاهی به حضرت مریم و فرزندش عیسی
135	انبیا	72	21	96و97	2	اشاره به یاجوج و ماجوج و یکی از علامت‌های قریب‌الساعة
136	مومنون	73	23	23تا30	7	داستان حضرت نوح
137	مومنون	73	23	31تا41	11	داستان یکی از اقوام پس از قوم نوح
138	مومنون	73	23	45تا49	5	اشاره به دعوت حضرت موسی و هارون از فرعون، تکذیب او و هلاکتش
139	مومنون	73	23	50	1	اشاره کوتاهی به حضرت مریم و فرزندش عیسی
140	فصلت	74	41	13تا18	6	داستان قوم عاد و ثمود در برخورد با حضرت هود و صالح
141	حاقه	77	69	4تا10	7	سرنوشت قوم عاد و ثمود، درباره عصیان قوم لوط و فرعون
142	نازعات	80	79	15تا26	17	دعوت موسی از فرعون و عناد و عصیان او
143	عنکبوت	84	28	14و15	2	رسالت حضرت نوح در میان قومش
144	عنکبوت	84	28	16تا18	3	گفتگوی حضرت ابراهیم با قوم خود
145	عنکبوت	84	28	22تا27	6	گفتگو و برخورد قوم ابراهیم با وی و الطاف خداوند بر او
146	عنکبوت	84	28	28تا30	3	سخنان حضرت لوط با قومش و پاسخ آن‌ها
147	عنکبوت	84	28	31و32	2	آمدن فرشتگان نزد حضرت ابراهیم و گفتگو درباره قوم لوط
148	عنکبوت	84	28	33تا35	3	رفتن فرشتگان به میان قوم لوط و نزول عذاب
149	عنکبوت	84	28	36و37	2	داستان حضرت شعیب در میان مردم شهر مدین
150	عنکبوت	84	28	38و39	2	قوم عاد، ثمود، قارون، فرعون و هامان

|}

جدول (2) مشخصات آیات قصص قرآنی در سوره های مدنی به ترتیب نزول

ردیف	سوره	ترتیب نزول	ترتیب مصحف	آیات	تعداد آیات	شرح قصص
151	بقره	86	2	30تا38	9	خلقت آدم، سجده فرشتگان، خدعۀ شیطان و هبوط آدم و حوا از بهشت
152	بقره	86	2	49تا61	13	اشاره به نه قضیه دربارۀ بنی اسرائیل و حضرت موسی
153	بقره	86	2	65و66	2	اشاره به داستان اصحاب سبت
154	بقره	86	2	67تا73	7	داستان ذبح گاو در میان بنی اسرائیل
155	بقره	86	2	92و93	2	اشاره به معجزات موسی، ماجرای گوساله پرستی و گرایش بنی اسرائیل به آن، یادآوری پیمان خداوند و نعمات الهی بر بنی اسرائیل
156	بقره	86	2	124	1	تعیین ابراهیم به عنوان امام
157	بقره	86	2	125تا129	5	ساختن کعبه و دعاهای حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل
158	بقره	86	2	133	1	گفتگوی حضرت یعقوب با فرزندانش در هنگام موت
159	بقره	86	2	246تا251	6	تجهیز سپاه طالوت و جنگ با فلسطینیان و کشته شدن جالوت در جنگ با بنی اسرائیل به دست داوود
160	بقره	86	2	258	1	بحث و جدال نمرود با حضرت ابراهیم درباره خداوند
161	بقره	86	2	259	1	داستان موت عزیر پیامبر و زنده شدن او پس از صد سال
162	بقره	86	2	260	1	یقین نمودن حضرت ابراهیم به روز حشر با کشتن چهار پرنده
163	آل عمران	88	3	35تا37	3	نذر کردن مادر حضرت مریم (همسر عمران) و تولد حضرت مریم
164	آل عمران	88	3	38تا41	4	دعای حضرت زکریا و تولد یحیی
165	آل عمران	88	3	42و43	2	گفتگوی ملائکه با حضرت مریم
166	آل عمران	88	3	44	1	نزاع درباره تکفل و سرپرستی حضرت مریم
167	آل عمران	88	3	45تا48	4	بشارت ملائکه به حضرت مریم در مورد تولد عیسی
168	آل عمران	88	3	49تا57	9	اشاره به چند واقعه در زندگی حضرت عیسی و چند معجزه از وی
169	ممتحنه	90	60	4تا6	3	استغفار حضرت ابراهیم برای آزر و نهی خداوند از تاسی به آن
170	نساء	91	4	153تا155	3	یادآوری چند جریان از وقایع بنی اسرائیل
171	نساء	91	4	157تا159	3	اشاره به شبهه قتل حضرت عیسی
172	حج	103	22	42تا45	4	اشاره به نتایج تکذیب پیامبران الهی و هلاک شدن اقوام آنها به دلیل ظلم به خودشان
173	تحریم	107	66	10تا12	3	مثال خداوند درباره همسران لوط، نوح، فرعون و دختر عمران
174	صف	110	61	5	1	اشاره به سخنی از حضرت موسی با قومش
175	صف	110	61	6	1	بشارت حضرت عیسی به رسالت پیامبراکرم
176	مائده	112	5	12و13	2	گرفتن پیمان از بنی اسرائیل و پیمان شکنی آنان
177	مائده	112	5	20تا26	7	دعوت حضرت موسی از بنی اسرائیل برای جهاد و ورود به اریحا و بهانه‌گیری آنان و عذاب خداوند
178	مائده	112	5	27تا31	5	داستان هابیل و قابیل (فرزندان حضرت آدم) و کشته شدن هابیل
179	مائده	112	5	110و111	2	سخن خداوند با حضرت عیسی و اشاره به چند معجزه و حادثه او
180	مائده	112	5	112تا115	4	درخواست حواریون از عیسی برای نازل کردن مائده‌ای آسمانی
181	توبه	113	9	70	1	اشاره به اخبار اقوام پیشین نوح، عاد، ثمود، ابراهیم، مدین و موتفکات، آمدن پیامبران الهی به همراه معجزه برای هدایت اقوام ایشان، ظلم اقوام به خودشان موجب هلاکت ایشان شده است
182	توبه	113	9	114	1	استغفار حضرت ابراهیم برای آزر

توزیع فراوانی آیات قصص قرآنی به ترتیب نزول به تفکیک سوره های مکی (جدول شماره 3)و سوره های مدنی (جدول شماره 4) گزارش شده است.اطلاعات مربوط به نام سوره، ترتیب نزول، تعداد کل آیات سوره، تعداد کل آیات قصص هر سوره نیز در جداول مربوط آمده است.علاوه برآن، براساس اطلاعات آمده می توان دریافت که در هرسوره چندآیه اختصاص به قصص قرآنی داشته است.اطلاعات این جداول درخصوص هر سوره گزارش شده است. علاوه برآن در این جداو.ل، ازنظر کمی وآماری شاخصی محاسبه شده که معرف نسبت آیات قصصی هر سوره به تعداد کل آیات هر سوره بوده است. برای نمونه در سوره قلم(دومین سوره نازله)که دارای 52آیه بوده، دارای تعداد20 آیه قصصی شمارش شده است.نسبت مذکور در سوره قلم 38 محاسبه شده است. با این توضیح که 38 درصد سوره قلم دربردارنده قصص قرآن می باشد.

جدول (3) توزیع فراوانی آیات قصص قرآنی در سوره های مکی به ترتیب نزول

ردیف	نام سوره	ترتیب نزول	تعداد آیات سوره	تعداد آیات قصص	نسبت
1	قلم	2	52	20	38
2	مزمل	3	20	2	10
3	فجر	9	20	13	65
4	نجم	22	62	6	10
5	شمس	25	15	5	33
6	بروج	26	22	6	27
7	ق	32	45	3	7
8	قمر	36	55	36	65
9	ص	37	88	47	53
10	اعراف	38	206	104	50
11	یس	40	82	17	21
12	فرقان	41	77	5	6
13	مریم	43	98	53	54
14	طه	44	125	95	76
15	شعراء	46	227	165	73
16	نمل	47	93	50	53
17	قصص	48	88	51	58
18	اسراء	49	111	14	13
19	یونس	50	109	22	20
20	هود	51	123	72	58
21	یوسف	52	111	99	89
22	حجر	53	99	51	51
23	انعام	54	165	10	6
24	صافات	55	182	68	37
25	لقمان	56	24	8	33
26	سبأ	57	54	12	22
27	غافر	59	85	26	30
28	زخرف	62	89	18	20
29	دخان	63	59	21	36
30	احقاف	65	25	6	24
31	ذاریات	66	60	13	22

سنخ شناسی سوره های قصص قرآنی: 1)برحسب نسبت آیات قصصی به سوره ها: پژوهش درخصوص سنخ شناسی سوره های قصص قرآنی برحسب «نسبت آیات قصصی به کل آیات سور های قرآن» نشان ازآن داشته که سورتحقیق را می توان در پنج دسته طبقه بندی نمود ( جدول شماره 5): الف) سوره نوح تنها سوره ای است که 100درصد آن اختصاص به قصص قرآن داشته است( 2درصد) ب) 13سوره پژوهش (26 درصد)دارای حجم بالای 50 درصد آیات قصص قرآنی شناسایی شده اند. سوره یوسف با 89 درصد در صدر آنها قرار داشته و سوره اعراف با 50 درصد در انتهای فهرست این دسته قرار گرفته است. اسامی 13سوره عبارتنداز:یوسف(89درصد)، طه(76درصد)، شعراء(73درصد)، کهف(66درصد)، فجر و قمر (به طور مشترک و جداگانه هرکدام 65درصد)، قصص و هود(به طور مشترک و جداگانه هرکدام 58 درصد)، مریم( 54 درصد)، نمل(53درصد)، ص(53درصد)، حجر ( 51 درصد)، اعراف(50درصد). ج) ده سوره پژوهش (20 درصد) دربردارنده بیش از یک سوم آیات قصصی شمارش شده اند. سوره های انبیاء و قلم (به طور مشترک و جداگانه38درصد)، صافات(37درصد)، دخان(36درصد)، شمس، لقمان، ابراهیم، نازعات، عنکبوت (به طور مشترک و جداگانه هرکدام 33 درصد)و غافر(30درصد). د) دوازده سوره (24درصد)دربردارنده بین 20 تا28 درصد شمارش شده اند. ر) چهارده سوره ( 28 درصد)دارای کمتراز20 درصد محاسبه شده اند.

جدول (5) رتبه بندی سوره های دارای آیات قصص قرآنی به ترتیب نسبت تعداد آیات قصص به تعداد آیات سوره

ردیف	سوره	نسبت	ردیف	سوره	نسبت	ردیف	سوره	نسبت
1	نوح	100	17	صافات	37	33	یونس	20
2	یوسف	89	18	دخان	36	34	فصلت	20
3	طه	76	19	شمس	33	35	مومنون	20
4	شعراء	73	20	لقمان	33	36	بقره	17
5	کهف	66	21	ابراهیم	33	37	مائده	16
6	قمر	65	22	نازعات	33	38	صف	14
7	فجر	65	23	عنکبوت	33	39	حاقه	13
8	قصص	58	24	غافر	30	40	اسراء	13
9	هود	58	25	بروج	27	41	آل عمران	11
10	مریم	54	26	ممتحنه	25	42	نجم	10
11	نمل	53	27	تحریم	25	43	مزمل	10
12	ص	53	28	احقاف	24	44	ق	7
13	حجر	51	29	سبأ	22	45	فرقان	6
14	اعراف	50	30	ذاریات	22	46	انعام	6
15	انبیاء	38	31	یس	21	47	حج	5
16	قلم	38	32	زخرف	20	48	نحل	3
49	نساء	3	50	توبه	2

۲) بر حسب ترتیب نزول( رویکردتنزیلی):

پژوهش درخصوص سنخ شناسی سوره های قصص قرآنی برحسب رویکردتنزیلی نشان ازآن داشته که سورتحقیق را می توان در چهارمرحله تاریخی طبقه بندی(دسته بندی) نمود:

مرحله اول نزول قرآن (ابتدای بعثت): شامل هفت سوره قلم، مزمل، فجر،نجم، شمس، بروج وسوره ق (14درصد)که دربردارنده 55 آیه( 4 درصد)قصصی شمارش شده اند.به طورمتوسط هرسوره مرحله اول دارای8/7 آیه قصصی بوده است.درمرحله اول، به داستان برخی ازاقوام گذشته به صورت «اشاره( ذکر و یادآوری» بسنده شده است.اسامی اقوام گذشته به تفکیک سوره های مرحله اول در جدول شماره 6 گزارش شده که بیشترین آنها اختصاص به قوم ثمود ( در4 سوره) داشته و قوم فرعون و قوم عاد(به صور مشترک هرکدام در سه سوره) وقوم نوح (دردوسوره)آمده است. اشاره ای کوتاه به عصیان فرعون و عذاب خداوند در سومین سوره نازل شده (مزمل) نشان از اهمیت تاریخی سوره مزمل وهم چنین اهمیت داستان فرعون و مقایسه آن با دعوت محمدی داشته است.درسوره فجر،علاوه بر ذکر داستان قوم فرعون، به یادآوری دو قوم عادوثموداشاره شده است. 65درصدسوره فجراختصاص به قصص قرآنی داشته که معرف اهمیت تاریخی سوره می باشد.دوسوره مزمل و فجر از نظر زمان نزول به یکدیگر نزدیک هستند( سومین و نهمین سورنازله) و سه سوره نجم، شمس و ق نیز با فاصله اندکی درپی هم نازل شده اند( بیست و دومین، بیست و پنجمین و بیست و ششمین سور نازله).داستان ذکرشده دردو سوره قلم و بروج (اصحاب اخدود) متمایزازسایر سوره های این مرحله بوده اند( جدول 6).

جدول (6) مشخصات اقوام گذشته مورد اشاره در سور ابتدایی بعثت به ترتیب نزول

ترتیب نزول	نام سوره	قوم نوح	قوم عاد	قوم ثمود	قوم لوط	قوم فرعون	اصحاب رس	اصحاب ایکه
3	مزمل						*
9	فجر		*	*		*
22	نجم	*	*	*	*
25	شمس			*
26	ق	*	*	*	*	*	*	*

مرحله دوم نزول قرآن: شامل 15 سوره از سوره قمر(سی و ششمین سوره نازله) تا آغاز علنی شدن دعوت اسلامی ( سوره حجر، پنجاه و سومین سوره نازله)(31 درصد) که دارای 881 آیه قصصی( 60 درصد)محاسبه شده اند.به طورمتوسط هرسوره مرحله دوم دارای 7/58 آیه قصصی بوده است.سوره قمر به منزله آغازین سوره های مرحله دوم پژوهش محسوب شده که 65درصد آن اختصاص به قصص قرآنی داشته و معرف اهمیت تاریخی سوره قمر می باشد.براساس بیان غرض و هدفمندی سوره قمر از زبان المیزان می توان پی به اهمیت تاریخی سوره قمر در مجموعه آیات قصص قرآنی برد: «اين سوره به جز دو آيه از آخرش كه متقين را وعده بهشت و حضور در نزد خداى تعالى مى دهد بقيه آياتش يكسره مربوط به انذار و تهديد است.آنگاه دوباره به نقل پاره اى از آن داستان ها بر مى گردد، اما پيداست كه با خشم و عتاب آنها را نقل مى كند (المیزان: ۳۷/۱۰۹).

• «آيـات 43تا55 بـه منزله نتيجه گيرى از مطالب و اخبار عبرت انگيزى است. پس در حقيقت اين آيات در درجه اول انعطافى به اخبار امت هاى هالكه دارد، و در نـتـيـجـه خـطـابـى اسـت به قوم ر سول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم)، كه كفار شما بهتر از كفار امت هاى طاغى و جبار گذشته نيستند، و همان طور كه خداى تعالى آنها را به ذلت بـارتـريـن وجـه هـلاك كـرد»(همان، 167)

مرحله سوم نزول قرآن: شامل 19 سوره از آغاز علنی شدن دعوت پیامبر ( ص) تا پایان دوره مکی ( از سوره انعام تا سوره عنکبوت)(40درصد)که 424 آیه قصصی (29درصد) راشامل شده است.به طورمتوسط هرسوره مرحله سوم دارای 2/22 آیه قصصی بوده است. مرحله چهارم نزول قرآن: نه سوره مدنی (18 درصد) دارای 112 آیه قصصی( 8درصد) بوده اند.به طورمتوسط هرسوره مرحله چهارم دارای 12 آیه قصصی بوده است( جدول شماره 7). مشحصه اصلی آیات پژوهش «درپی هم بودن وفاصله زمان نزول اندک بین سوره های تنزیلی» ازسوره های مرحله دوم و سوم(سوره های قمر تا پایان دوره مکی( سوره عنکبوت)گزارش می شود.فاصله محسوسی بین نزول سوره های پژوهش مشاهده نشده واین نتایج بازگوکننده طرح موضوع قصص قرآنی به صورت منظم و بافاصله اندکی بوده است.اگرچه بیشترین سوره های قصص قرآنی پژوهش مربوط به مرحله سوم بوده ولیکن بیشترین حجم آیات قصصی اختصاص به مرحله دوم داشته است.

جدول (7) سنخ شناسی آیات و سوره های قصص قرآن به تفکیک مراحل نزول قرآن به تعداد و درصد

مراحل نزول	تعداد سوره‌های قصص	درصد سوره‌ها	تعداد آیات قصص	درصد آیات
مرحله اول	7	14	55	4
مرحله دوم	15	30	881	60
مرحله سوم	19	38	424	29
مرحله چهارم	9	18	112	8
جمع کل	50	100	1472	100

5. نتیجه گیری

قرآن تأکید فراوانی بر استفاده از قالب داستان، برای ارائه معارف، دارد.قرآن اهداف خوداز بیان داستان‌ها را اطمینان خاطر پیامبر(ص)، موعظه‌کردن، تذکر مؤمنان و درس‌گرفتن انسان‌ها معرفی کرده است.براین اساس هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی و شناسایی کمی/آماری آیات قصص قرآن باتکیه بر رویکرد تنزیلی بوده است.تحقیق حاضر از نوع«استفاده از اسناد و مدارک موجود» در نظر گرفته شد. مبنای اطلاعات اولیه با استفاده از پژوهش مرتضی کرباسی بوده که به «ترتیب مصحف شریف» تنظیم گردید. با توجه به کلید واژه های اصلی وبا مراجعه به «المعجم المفهرس»آیات دیگری نیز شناسایی شد که در مقاله کرباسی مورد غفلت واقع شده بود.علاوه برآن گزارش داده های پژوهش «برحسب نزول» تنظیم و گزارش شد.پژوهش دریافته که آیات قصص قرآنی شامل 1472 آیه شمارش شده اندکه در50 سوره قرآن جای گرفته اند. بیشترین آیات قصص قرآنی دردوسوره شعراء و اعراف بوده اند.نتایج نهایی پژوهش به قرار ذیل گزارش می شوند: اول: مشخصات آیات قصص قرآنی به ترتیب نزول به تفکیک سوره های مکی و سوره های مدنی با مختصر شرح داستان در جداول شماره 1و 2 گزارش شد دوم:ت وزیع فراوانی آیات قصص قرآنی به ترتیب نزول به تفکیک سوره های مکی و سوره های مدنی در جداول شماره 3و4 گزارش شد. سوم: سنخ شناسی سوره های قصص قرآنی برحسب نسبت آیات قصصی به کل آیات سوره ها در پنج دسته طبقه بندی انجام گرفت. چهارم: سنخ شناسی سوره های قصص قرآنی بر حسب ترتیب نزول( رویکردتنزیلی)در چهارمرحله تاریخی طبقه بندی(دسته بندی یا سنخ شناسی)انجام گرفت: الف) ابتدای بعثت(سوره قلم)تاسوره ق (شامل7سوره)،ب) از سوره قمر تا آغاز علنی شدن دعوت اسلامی ( سوره حجر) (شامل 15 سوره)، ج) ازآغازعلنی شدن دعوت پیامبر (ص) (از سوره انعام)تاپایان دوره مکی (سوره عنکبوت)(شامل 19 سوره) ود) سوره های مدنی(شامل 9 سوره). پنجم: جمع بندی نهایی پژوهش: رویکردتنزیلی معرف آن بوده که آیات قصص قرآنی ازدومین سوره نازله(سوره قلم)تا آخرین سوره نازله (سوره توبه)مشاهده شده است.برحسب نزول، نتایج نشان ازآن داشته که 82 درصد مجموع آیات پژوهش در سور مکی (41سوره) و 18 درصد در سور مدنی(9 سوره)قرارداشته اند.92 درصد آیات مکی(شامل1352 آیه) و8 درصد آیات مدنی (شامل 112 آیه) شناسایی شده اند( جدول شماره 8). جدول 8)نتایج نهایی پژوهش به تفکیک موضوع به تعداد و درصد

شرح	تعداد قصص	درصد قصص	تعداد سوره های قرآنی	درصد سوره ها	تعداد آیات قرآنی	درصد آیات
مکی	150	82	41	82	1352	92
مدنی	32	18	9	18	112	8
جمع کل	182	100	50	100	1472	100

پانویس و منابع

1. احمدی، محمدحسن.( 1396).ساختارهندسی آیات تاریخی قرآن کریم، مجله مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره23، شماره 62، پاییز وزمستان، صفحات 85تا 104.

2. اشرفی، عباس.( 1380).اهداف قصص قرآنى، فصلنامه پژوهش های قرآنی، شماره 25-26، بهار و تابستان، صفحات 344تا 357.

3. بیات، مریم.( 1393).تربیت درقصص قرآن: مبانی،اصول و روش ها، تهران، نشر سرمستان.

4. حكيم، سيد محمدباقر.( 1378).، علوم قرآنى، تهران، تبيان.

5. حکیم، محمدباقر.( 1425 ق).القصص القرآني،تهران، المرکز العالمی للدارسات الاسلامیه.

6. خرمشاهی، بهاءالدین. (1377). دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، جلد دوم، تهران، انتشارات دوستان و ناهید.

7. عابدالجابری، محمد.(1393).رهیافتی به قرآن کریم: در تعریف قرآن، ترجمه محسن آرمین، چاپ اول، تهران، نشر نی.

8. کرباسی، مرتضی.(1373). جدول قصص و ماجراهای مورداشاره در قرآن، مجله مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، پاییز، شماره 2، صفحات 48تا57.

9. کرباسی، مرتضی.(1380). جدول قصص و ماجراهای مورداشاره در قرآن، مجله مطالعات تاریخی قرآن وحدیث، بهار، شماره 5، صفحات 92تا104.

10. مهدوی، سعید( 1381).قصه ونکات تربیتی آن در قرآن، قم، بوستان کتاب.

11. نساجی زواره، اسماعیل.( 1382). نگرشی بر داستان های قرآن و ویژگی های آن، مجله پاسدار اسلام، مهرماه، شماره 262، صفحات 38 تا 41.

12. مرویان حسینی، محمود.(1384).اهداف تربیتی در قصه های قرآن، مجله پژوهش های قرآنی، بهار، دوره 11، شماره 41، صفحات 200 تا 221.

13. شجاع پوریان، ولی الله.( 1392).تاملی در شاخص های قصه در قرآن، مجله ادب عربی،دوره 5، شماره 2، پاییز و زمستان، صفحات 113 تا 134.