بررسی و مقایسه مشکلات زبانی و فرهنگی ترجمه قرآن کریم در ترجمههای انگلیسی یوسف علی و آربری
چکیده
مترجمان قرآن کریم هنگامی درتلاشند تا این کتاب مقدس رابه زبان¬های مختلف خصوصاًزبان انگلیسی ترجمه¬کنند، با چالش¬های قابل توجهی مواجه¬می¬¬شوند.با توجه به این مسئله، پژوهش استخراج ¬شود و چگونگی ترجمۀ آن¬ها نمایان¬گردد. نتایج این مطالعه نشان¬می دهدکه در آیات قرآن کریم نمونه هایی ازدشواری ¬های زبانی و فرهنگی وجود¬داشت که مترجمان را با مشکلات جدی مواجه کرده¬ بودوآن¬ها از راه¬کارهای مختلفی برای ترجمۀ این موارد حاضربر آن است تا مشکلات زبانی و فرهنگی ترجمۀ قرآن کریم را در دو ترجمۀ انگلیسی یوسف علی و آربری مورد بررسی و مقایسه قرار¬دهد. علاوه بر این، محقق برای بررسی میزان دقت مترجمان در ترجمه مواردزبانی و فرهنگی از کتاب تفسیر قرآن توسط حجة الاسلام قرائتی استفاده¬¬کرده¬است. نگارنده برای ارزیابی راه-کارهای اتخاذ¬شده توسط دومترجم ذکر¬شده در ترجمه موارد زبانی وفرهنگی از نظریۀ پیتر نیومارک بهره¬جسته¬است.در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی – مقایسه¬ای،تفسیر و ترجمۀ انگلیسی آیات مختلف قرآن کریم مورد بررسی قرار¬گرفته¬است تا نمونه ¬هایی از دشواری¬ های زبانی و فرهنگی استفاده¬کرده¬¬بودند که پر کاربردترین این راهکارها ترجمه تحت اللفظی بود اما متأسفانه در اکثر مواقع در انتقال معنی دقیق و کامل ناموفق ¬بوده¬اند. امیداست یافته¬های حاضر برای علاقمندان به ترجمۀ قرآن کریم به زبان انگلیسی مفید باشد و آنان را از مشکلات ترجمۀ آن آگاه¬سازد.
واژگان کلیدی
قرآن کریم؛ ترجمه به زبان انگلیسی؛ مشکلات زبانی؛ مشکلات فرهنگی؛ نیومار.
1. مقدمه
قرآن کریم اصلی ترین کتاب مقدس دین اسلام و مهمترین منبع اعتقادات و اعمال مسلمانان در همه ادوار و در کل جهان است. این کتاب مقدس هم در محتوا و هم در شکل ظاهری بی همتا و بی نظیر می باشد و ویژگی های زبانی، سبکی و معنایی خاص خود را دارد، به طوری که طبق نظر اکثر پژوهشگران مسلمان کسی نمیتواند با آن را به طور کامل ترجمه کند، بنابراین ترجمه آن به زبان های دیگر اللخصوص زبان انگلیسی یک کار چالش برانگیز است و مترجمان را با مشکلات زیادی روبرو می سازد به ویژه زمانی که در حال ترجمه موارد زبانی و فرهنگی می باشند.
مترجمان مشهور قرآن کریم اقرار کرده اند که این کتاب مقدس یک شاهکار است و و ترجمه کردن آن به طور کامل امکان پذیر نیست. پیکتال در مقدمه کتابش می نویسد: «قرآن قابل ترجمه نیست.. .. این کتاب در اینجا تقریباً تحت اللفظی ترجمه شده است و مترجم تمام تلاش خود را برای درآوردن آن به زبانی مناسب انجام داده است
اما نتیجه آن همه سعی و تلاش، قرآن مجید نیست، زیراآن سمفونی بی نظیر، همان که آهنگش انسان را به شوق وجد می آورد در ترجمه غیر قابل انتقال است. این تنها تلاشی است برای ارائه معنای قرآن و شاید ارائه چیزی از جذابیت آن (به زبان انگلیسی).بنابراین،این ترجمه هرگز نمیتواند جای قرآن را به زبان عربی بگیرد و چنین قصدی نیز ندارد(پیکتال،1981، ص 1).. آربری یکی دیگر از مترجمان مشهور بیان میکند: «از آنجایی که قرآن برای مسلمانان با ایمان همان کلام خداست، از قدیم الایام به شدت معتقد بودند که ترجمه ناپذیر است، آن را معجزۀ کلامی می¬دانند که تلاش برای تقلید آن کفرآمیز است»(آربری،1955، ص4).
این مقاله سعی دارد تا مشکلات زبانی و فرهنگی و راهبردهای اتخاذ شده در ترجمه آنها را در دو ترجمه انگلیسی قرآن کریم که توسط دو تن از مشهورترین مترجمان آن با زمینه های مختلف عقیدتی، آموزشی و فرهنگی ارائه شده است را مورد بررسی و مقایسه قرار دهد. محقق امیدوار است که گامی هر چند کوچک در زمینه ترجمه قرآن کریم بردارد ومترجمان را در مورد مشکلات ترجمه قرآن به زبان انگلیسی آگاه می سازد و بدین-صورت موجب می¬شود که آنان با آگاهی کامل از این مشکلات دست به ترجمه بزنند و حدالامکان از این مشکلات بپرهیزند.
2. پیشینۀ تحقیق
باتوجه به پر اهمیت بودن ترجمه قرآن کریم،مطالعات زیادی درموردآن انجام شده است که محقق به تعدادی از مطالعات مرتبط با موضوع مورد بحث اشاره کرده است
علی، براخو، اسماعیل و نوردین (2012) در مقاله خود به بررسی مشکلات زبانی در ترجمه قرآن کریم پرداختند. آنها تعدادی از مشکلات لغوی، نحوی و معنایی را بیان کردند و با آوردن مثال هایی از آیات قرآن ادعا هایشان را اثبات کردند. تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد که استفاده از ویژگیهای زبانی مترجمان قرآن کریم را به چالش میکشد و مترجمان برای تعیین معنای خاص کلمات به تعدادی فرهنگ لغت به دو زبان عربی و انگلیسی نیاز دارند. عبدالرازق (2014)در پایان نامه خود به بررسی مشکلات ترجمه عبارات دارای آرایه جناس تام در 3 ترجمه انگلیسی که توسط پیکتال، آربری و هلالی و خان ارائه شده است، پرداخت. او 16 آیه دارای آرایه جناس تام رابررسی کرد و از تفسیرهای قرآنی ابن کثیر، الطبری و الصابونی استفاده نمود. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که در اکثر موارد مترجمان نتوانستند در ترجمه این آرایه موفق باشند.
ابراهیم (2017) در مقاله خود به بررسی مشکلات ترجمه عبارات استعاری در 2 ترجمه انگلیسی قرآن کریم که توسط پرفسور حسن قریب الله وشیخ احمد درویش و هلالی و خان ارائه شده است، پرداخت و 5 آیه دارای استعاره را تحلیل کرد. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که فرآیند ترجمه استعاره بطور عام و استعاره موجود در قرآن کریم به طور خاص نیازمند مترجمی است که به هر دو زبان عربی و انگلیسی مسلط باشد و همچنین باید در مورد موضوعات خاصی که مربوط به دین اسلام و قرآن کریم است از دانش و تجربه کافی برخورار باشد.
محمد(2017) در پایان نامه خود به بررسی مشکلات ترجمه آرایه مجاز در 2 ترجمه انگلیسی سوره نسا که توسط آربری و هلالی وخان ارائه شده است، پرداخت. وی 9 مثال از این سوره را آورد و از برخی کتب تفسیری از جمله قرطبی، ابن کثیر و طنطاوی استفاده کرد. تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد که دو ترجمه انگلیسی در اکثر موارد معادلهای واژگانی، معنایی و دستوری را حفظ کردهاند، اما در انتقال آرایه مجاز موجود در قرآن کریم ناکام بودند. محمد توصیه می کند که آربری و هلالی و خان مهارت های زبانی خود را افزایش دهند و دانش خود را در زبان عربی غنی کنند تا در تشخیص این آرایه دچار مشکل نشوند.
چالاک، حیدری تبریزی و ولی پور(2019)در مقاله خود به بررسی موارد خاص فرهنگی در ترجمه انگلیسی سوره بقره که توسط ایروینگ ارائه شده است، پرداختند. چارچوب نظری آنها مدل بومیسازی وبیگانه سازی ونوتی(۱۹۵۵) بود و آنان تفاوتهای استفاده از این دو استراتژی را از طریق آماره توصیفی با ارائه فراوانی و درصد هر مورد تحلیل کردند. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که ایروینگ از بومی سازی به عنوان تکنیک اصلی برای ترجمه موارد خاص فرهنگی استفاده می کند.
علی (2020)در مقاله خود به بررسی مواردواژگانی، عبارات استعاری و مجاز در 3 ترجمه انگلیسی قرآن کریم که توسط یوسف علی، پیکتال و هلالی و خان ارائه شده است، پرداخت. علاوه بر این، از تفاسیر قرآنی ابن کثیر، القرطبی، الرازی و طبری استفاده کرده است. او هفت مورد واژگانی، استعاری ومجاز را تحلیل کرد. یافتههای پژوهشی وی نشان داد که مترجمان منتخب در ترجمه برخی از نمونههای واژگانی، استعاری و مجاز به زبان انگلیسی با مشکل مواجه بودهاند و باید از ترجمه تحت اللفظی خودداری کرده و از ترجمه آزاد استفاده کنند. علاوه بر این، نشان داد که لازم است مترجم درک عمیقی از زبان قرآن داشته باشد، زیرا اطلاعات ارزشمندی در ساختار زبانی خاص آن نهفته است. مقاله حاضر سعی دارد به سوالات ذیل پاسخ دهد: یوسف علی و آربری در هنگام ترجمه قران کریم با چه مواردی از مشکلات زبانی و فرهنگی مواجهه شدند؟ یوسف علی و آربری از چه راهکارهایی برای ترجمه مواردزبانی و فرهنگی طبق نظریه نیومارک استفاده کرده اند؟
3. روش شناسی
3.1. روش پژوهش
این پژوهش به دلیل پیچیدگی متن مورد بررسی (یعنی قرآن کریم) از نوع تحقیقات کیفی است. تحقیق کیفی زمانی انجام می شود که محقق به دنبال درک یک موضوع پیچیده باشد و اندازه گیری ها و تحلیل های کمی برای درک مسئله مورد نظر مناسب به نظر نرسد. در این پژوهش، محقق با استفاده از روش تحلیلی_ مقایسه ای به بررسی مشکلات زبانی و فرهنگی و مقایسه راهبردهای به کار رفته در ترجمه انگلیسی یوسف علی و آربری پرداخته است. محقق به بررسی آیات مختلف قرآن کریم و تقسیر آنها پرداخت و هر یک از این آیات را با دو ترجمه انگلیسی عبدالله یوسف علی و آرتور جان آربری مقایسه و ارزیابی کرد.
3.2. چارچوب نظری پژوهش
در این مقاله، محقق جهت بررسی راهکارها و فرایندهای استفاده شده توسط یوسف علی و آربری برای ترجمه مواردی از مشکلات زبانی و فرهنگی از نظریه پیتر نیومارک(۱۹۸۸) بهره جسته است. وی برای ترجمه راهکارها و فرایندهای مختلفی ارائه می دهد که به شرح ذیل می باشند: 1. ترجمه تحت الفظی: در این فرایند ساختارهای دستوری زبان مبدا به نزدیکترین معادل های خود در زبان مقصد برگردانده میشوند اما واژگان بدون در نظر گرفتن بافت متن ترجمه میشوند. به عبارت دیگر واژگان بدون در نظر گرفتن معنای آنها در متن ترجمه میشوند و فقط از نظر سا ختار دستوری با ساختار دستوری زبان مقصد سازگار میشوند.(نیومارک، 1988، 46). 2. انتقال: انتقال واژه ای اززبان مبدابه متنمقصداست.( نیومارک، 1988، ص 81). 3. بوم سازی: درادامه فرایند انتقال است و واژه منتقل شده با نظام آوایی و ریخت شناسی زبان مقصد مطابقت پیدا می کند.( نیومارک، 1988، ص82). 4. معادل فرهنگی: فرایندی است که درآن یک واژه فرهنگی زبان مبدا با واژه فرهنگی زبان مقصدجایگزین میشود.(همان). 5. معادل کاربردی: فرایندی است که درآن واژه زبان مبدا باواژه ای باکاربردمشابه در زبان مقصد جایگزین می شود. (نیومارک، 1988، ص83). 6. معادل توصیفی: فرایندی است که درآن واژه فرهنگی زبان مبداباچندین کلمه درزبان مقصدتوصیف میشود.(همان). 7. ترادف: بکاربردن نزدیکترین معادل برای واژه زبان مبدا،درجایی که معادل دقیق وجودندارد.(نیومارک، 1988، ص84). 8. گرته برداری: فرایندی که درآن کلمات مرکب وباهم آیی هابصورت تحت اللفظی ترجمه میشوند.(همان). 9. تغییریاجابجایی:ترجمه همراه باتغییرات دستوری اززبان مبدابه زبان مقصد.(نیومارک،1988، ص 85). 10. مدولاسیون: تغییرنقطه نظر،دیدگاه وغالباتغییردرمقوله های ذهنی. مدولاسیون شامل علت به جای نتیجه،جزءبه جای کُل،تغییرنمادها،ومعلوم به جای مجهول می شود.( نیومارک، 1988، ص88). 11. ترجمه مقبول: فرایندی است که درآن برای هرواژه تخصصی از ترجمه رسمی یا ترجمه ای که مقبولیت عام دارد استفاده میشود. (نیومارک،1988، ص89). 12. ترجمه موقت: ترجمه ای موقت است که برای ترجمه واژگان تخصصی جدیدازآن استفاده میشودوداخل گیومه منقل میشودتادرفرصت های بعدی عوض شود. دراین شرایط مترجم به ترجمه تحت اللفظی روی می آورد. (نیومارک، 1988، ص 90). 13. جبران: این فرایند زمانی اتفاق¬می¬افتدکه فقدان معنا،جلوه¬های آوایی،استعاره یا تأثیرات کاربردی درقسمتی ازجمله درقسمت دیگرجمله یاجمله مجاورجبران می-شود.( همان). 14. تحلیل مولفه ها: تجزیۀیک واحدمعنایی به اجزأ معنایی¬اش. (همان). 15. افزایش وکاهش: فرایندی است که درآن کلمه یاعبارتی به متن افزوده میشودیاازآن حذف می گردد.( همان). 16. بازنویسی: فرایندی است که درآن به بسط وتوضیح بخشی ازمتن پرداخته میشود. ای نفراینددرمتونی به کارمیرودکه بطور نارسایی نوشته شده اند یامعنای ضمنی وقسمتهای حذف شده مهمی دارند.(همان). 17. ترکیب: فرایندی است که درآن دویاچندروش بطورهمزمان استفاده میشوند. (نیومارک،1988، صفحه91). 18. یادداشت ها، اضافات و پانویس: فرایندی است که در آن مترجم اطلاعات افزوده ای فرهنگی، تخصصی و زبانی را بسته به نوع متن در پایین صفحه، انتهای متن یا انتهای کتاب ارائه می دهد (همان).
3.3. ابزار پژوهش
ابزار پژوهش این مقاله عبارتند از:متن اصلی قرآن کریم،"تفسیرنور"اثرحجة الاسلام قرائتی(1383) ودوترجمۀمعروف انگلیسی که توسط مترجمان برجسته ای اززمینه های مختلف عقیدتی،آموزشی وفرهنگی تألیف شده است. این دوترجمه عبارتند از« قرآن تفسیرشده» توسط شرق شناس بریتانیایی آرتورجان آربری (1955) و « قرآن کریم: ترجمه وتفسیر» توسط عبدالله یوسف علی (1934).
3.3.1. ترجمه آربری
آرتورجان آربری مترجم مشهورغیرمسلمان قرآن به انگلیسی است. ترجمۀ اواز معتبرترین، خواندنی ترین و وفادارترین تفسیرهای قرآن به شمار¬می¬رود. او به¬عنوان اولین مترجم انگلیسی به¬شمارمی¬رود. اثربزرگ آربری اولین باردرسال 1955 منتشرشد. ازآنجاکه مسلمانان معتقدبودندقرآن قابل ترجمه نیست و فقط میتوانآن را تفسیرکرد، آربری عنوان اثرخودرا "قرآن تفسیرشده" گذاشت.
3.3.2. ترجمه عبدالله یوسف علی
عبدالله یوسف علی،محقق مسلمان هندی ومترجم مشهورجهانمیباشد که قرآن کریم را به زبان انگلیسی ترجمه کرد. او علاقۀ زیادی به قرآن داشت وسال هادرحال جستجووجمع آوری اطلاعات درمورد ترجمه آن بود. ازجمله کتب معروف یوسف علی « قرآن کریم: ترجمه و تفسیر» است که درسال 1934 منتشرشده است. ترجمۀ اواز معانی قرآن کریم، بسیاررواج یافته و وفادارانه ترین ترجمه به زبان انگلیسی است. اعتبارواصالت ترجمه عبدالله یوسف علی باعث شده است که بسیاری ازمحققین آنرادرزمره مقبول¬ترین وخواندنی¬ترین نسخۀانگلیسی قرآن قرار¬دهند.
3.4. روش جمع¬آوری داده ها
پژوهش حاضر از نوع کتابخانه ای است وداده ها از آیات مختلف قرآن کریم و ترجمه انگلیسی آنها توسط آربری و یوسف علی جمع آوری شده است. پس از مطالعه آیات مختلف قرآن کریم، تفسیر و ترجمه انگلیسی آنها، هر آیه، تفسیر و ترجمه آن بررسی شد تا نمونه هایی از مشکلات زبانی و فرهنگی و راهکارهای مترجمان برای ترجمه آنها شناسایی شود.
3.5. روش آماری
پژوهش حاضر، مطالعه¬ ای کیفی-توصیفی است و روش مقایسه¬ای برای تجزیه و تحلیل داده¬ ها به¬کار¬ گرفته-شده¬ است.
4. یافته ها
4.1. مشکلات زبانی
از آنجایی که هر زبان کلمات خاص خود را دارد و چیدمان آن¬ها در عبارات و جملات با زبان های دیگر متفاوت است، مترجمان هنگام ترجمه متن اصلی به زبان های دیگر با مشکلات زبانی روبرو میشوند، مترجمان قرآن کریم نیز از این موضوع مستثنی نیستند و با این قبیل مشکلات زبانی اعم از مشکلات واژگانی، نحوی و معنایی مواجه می¬شوند.
4.1.1. مشکلات واژگانی
مهمترین مشکلی که مترجمان قرآن کریم هنگام ترجمه مواجه می شوند سختی ترجمه تعدادی از واژگان است. دلیل این مشکل عدم وجود معادل برای برخی از اصطلاحات اسلامی است. این اصطلاحات هیچ مترادف دقیقی در زبان انگلیسی ندارند و مترجم را وادار می کند تا آنها را با روش ارتباطی بیان کند. در زیر نمونه هایی از این، اصطلاحات اسلامی آورده شده است: (reward) _ اجر)),(( Grace and Mercy _ رحمت)), ((Hell _ جهنم)), ((Hereafter _ آخرت)), ((governance _ ملکوت)), ((unbeliever _ کافر)), (Garden) _ جنت)) , (( The pagan _ مشرک((.
4.1.2. مشکلات نحوی
تفاوت بین زبان ها باعث ایجاد مشکلات نحوی بسیاری در هنگام ترجمه پیام زبان مبدا به زبان مقصد می شود. این مشکلات با توجه به باشند،مانند زبان اسپانیایی و ایتالیایی، مشکلات نحوی کمتر میشود و اگر با خانواده های زبانی مختلف تعلق داشته باشند، مانند زبان عربی و انگلیسی میزان ارتباط بین زبان مبدا و مقصد افزایش یا کاهش می یابد. به عبارت دیگر اگر زبان مبدا و زبان مقصدبه یک خانواده زبانی تعلق داشته، احتمالاً مشکلات نحوی بیشتر میشود.زمان فعل یکی از معروف ترین مشکلات نحوی است که مترجمان اغلب در ترجمه با آن مواجه می شوند. زمان فعل به این معنا است که کار یا حالتی در زمان گذشته، حال یا آینده صورت میگیرد. در ترجمه قرآن کریم زمان فعل باید با توجه به معنی کل متن تشخیص که داده شود،به عبارت دیگر گاهی یک زمان(زمان گذشته) نشان دهنده زمان های دیگر( زمان آینده) نیز می باشد و این همپوشانی مترجمان را دچار مشکل می کند و او باید با توجه به بافت متن زمان فعل را متوجه شود برای مثال: • {وَبُسَّتِالْجِبَالُ بَسّاً}{الواقعه:5} • {Arberry} and the mountainscrumbled • {Yusuf Ali} And themountains shallbecrumbled to atoms, در زبان عربی هر گاه اتفاقی قطعی باشد از فعل گذشته استفاده میشود گویی آن اتفاق افتاده است. حجة الاسلام قرائتی نیز معتقد است که چون قیامت حادثه ای است که وقوع آن قطعی است برای بیان آن از فعل گذشته استفاده شده است اما به معنای زمان آینده است. یوسف علی برای ترجمه این واژه از راهکار تغییریا جابجایی استفاده کرده است و این فعل را به درستی ترجمه نموده است. آربری از راهکار ترجمه تحت اللفظی استفاده کرده است و نتوانسته در ترجمه این فعل موفق باشد
4.1.3. مشکلات معنایی
معناشناسی به معنای علم مطالعه معنا است و به بررسی معانی در زبان های انسانی می پردازد. بطور کلی بر رابطه بین دال هایی مانند نشانه ها، کلمات و عبارات و معنی آنها متمرکز است.مشکلات معنایی یکی از رایج ترین نوع مشکلات زبانی هستند و مترجم را با مشکل مواجه می کنند. در قرآن کریم نیز برخی از ویژگی های معنایی باعث بروز مشکلات معنایی می شوند و مترجم باید به زبان عربی تسلط داشته باشد تا بتواند معنای دقیق آنان را بیان کند.
چند معنایی
«چند معنایی به واژه ای اطلاق میشود که دارای طیفی از معنا مختلف می باشد». ( کریستال،1991، صفحه 267). بسیاری از واژگان در زبان های مختلف دارای معانی متعدد هستند، زبان عربی نیز از این مورد مستثنی نیست، مخصوصا قرآن کریم که شامل ده ها واژه چند معنایی است. برای مثال: ( قرائتی، 1383: 5/ 247) معتقدند که :« واژه ارث در قرآن کریم سه معنی دارد که عبارتند از: مال،علم وحکومت». اولین معنی واژه ارث، مال است بعنوان مثال در آیه زیر • { کَذَلِکَ وَأَوْرَثْنَاهَاقَوْماًءَاخَرِینَ}( الدخان:28) • [Yusuf Ali] Thus (was their end)! And We made other people inherit (those things)! • [Arberry] Even so; and We bequeathed them upon another people. هر دو مترجم برای ترجمه این واژه از راهکار ترادف استفاده کرده اند و توانستند معنی آن را منتقل کنند. دومین معنی واژه ارث، علم است بعنوان مثال در آیه زیر • {ثُمَّأَوْرَثْنَاالْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَامِنْ عِبَادِنَا (فاطر:32) • {Yusuf Ali} Then We have given the Book for inheritance to such of Our servants as We have chosen: • {Arberry}Then We bequeathed the Book on those of Ourservants We chose;
یوسف علی برای ترجمه این واژه از راهکار ترجمه تحت اللفظی استفاده کرده است که در اینجا مناسب نیست و معنا را بدرستی منتقل نمی کند.آربری برای ترجمه آن از راهکار ترادف استفاده نموده است و و واژه ای را در ترجمه خود آورده است که به صورت مجاز به معنی علم و دانش را ارزانی داشتن می باشد. به عبارتی او در مقایسه با یوسف علی موفق تر عمل کرده اما با این حال نتوانسته معنی واژه را بصورت کامل منتقل دهد. سومین معنی واژه ارث، حکومت است بعنوان مثال در آیه زیر • {وَلَقَدْکَتَبْنَافِی الزَّبُورِمِن بَعْدِالذِّکْرِ أَن َّالْأَرْضَیَرِثُهَاعِبَادِيَ الصَّلِحُونَ}( الانبیا: 105) • [Yusuf Ali}Before this We wrote in the Psalms, after the Message (given to Moses): My servants, the righteous, shall inherit the earth." • [Arberry] For We have written in the Psalms, after the Remembrance, 'The earth shall be the inheritance of My righteous servants.'
هر دو مترجم از راهکار ترجمه تحت اللفظی برای ترجمه این واژه استفاده کردند و در اینجا مناسب نیست و معنا را منتقل نمی کند.
مجاز
یول معتقد است که مجاز عبارت است از بکار بردن یک واژه برای اشاره کردن به واژه دیگرکه با آن رابطه نزدیک دارد.مجاز به عنوان آرایه ادبی مهم و ابزار بلاغی مؤثر، نقشی حیاتی در بیان معانی دقیق برخی پیام ها در سراسر قرآن ایفا می کند. برای مثال: • فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْوَلَن تَفْعَلُواْفَاتَّقُواْالنَّارَالَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَفِرینَ} {البقره :24} • [Yusuf Ali] But if ye cannot, -and of a surety ye cannot, - then fear the fire whose fuel is Men and Stones which is prepared for those who reject Faith. • [Arberry] And if you do not -- and you will not -- then fear the Fire, whose fuel is men and stones, prepared for unbelievers. قرائتی معتقد است کهمنظور از واژه عربیالْحِجَارَةُدر این آیه، بت هایی است که پرستش می شده است نه هر سنگی.
هر دو مترجم برای ترجمه این واژه از راهکار ترجمه تحت اللفظی استفاده کردند اما نتوانستند معنای را منتقل کنند، با این وجود یوسف علی در ترجمه خود واژه “stones” رابا حروف بزرگ شروع نموده است تا به نحوی مخاطب را متوجه نمایید که منظور هر سنگی نیست و هیچ توضیح اضافی در داخل ترجمه نیاورده است،اما با استفاده از راهکار پانویس مشخص کرده است که منظور از سنگ، بت هایی است که مشرکان می پرستند.
جناس تام
پول( 2014، ص 116) معتقد است که: «اصطلاح جناس تام زمانی به کار می رود که یک شکل (گفتاری یا نوشتاری) دو یا چند معنای نامرتبط داشته باشد. کلمات دارای جناس تام کلماتی هستند که معانی جداگانه دارند، اما به طور تصادفی دقیقاً شکل یکسانی پیدا کرده اند». زبان قرآن مجید مملو از مصادیق متعدد جناس تام است. برای مثال: • {یَأَیُّهَاالنَّبِیُّ قُل لِّمَن فِی أَیْدِیکُم مِّنَا لْأَسْرَي إِن یَعْلَمِ اللَّهُ فِی قُلُوبِکُم خَیْر اًیُؤْتِکُم خَیْراً مِّمَّآ أُخِذَ مِنْکُمْ وَیَغْفِرْلَکُم وَاللَّهُ غَفُورٌرَّحِیمٌ}( الانفال:70) • [Yusuf Ali]O Prophet! say to those who are captives in your hands: "If Allah findeth any hearts, He will give you something better than what has been taken from you, and He good in your will forgive you: for Allah is Oft-Forgiving, Most Merciful." • [Arberry] O Prophet, say to the prisoners in your hands: 'If God knows of any good in your hearts He will give you betterthan what has been taken from you, and He will forgive you; surely God is All-forgiving ,All-compassionate.'
(قرائتی، 1383: 3/ 360) معتقد است که : « واژه عربی خَیْراًدرجمله اول، به معنای اسلام وایمان آوردن است». هر دو مترجم در ترجمه این واژه از راهکار ترجمه تحت اللفظی استفاده کردند و نتوانستند معنا را بدرستی منتقل کنند. قرائتی معتقد است منظور از واژه عربی خَیْراً در جمله دوم، هدایت اسرا و مسلمان شدن آنها می باشد. در این قسمت نیز دو مترجم این واژه را با استفاده از راهکار ترجمه تحت اللفظی ترجمه کردند و نتوانستند معنی دقیق آن را منتقل کنند.
استعاره
استعاره عبارت است از« روش توصیف چیزی از طریق بکار بردن آن به عنوان چیزی متفاوت و نشان دادن این که دارای ویژگی های مشابه با آن چیز است».(سامرز،2014، صفحه1149). استعاره یکی از چالش برانگیزترین مشکلات معنایی است و مترجمان را با مشکلات جدی روبرو می سازد، قرآن کریم نیز که هم در شکل ظاهری و هم محتوا بی نظیر است نمونه های زیادی از استعاره را در خود جای داده است برای مثال : • {وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ السَّمَآءِمَآءًفَأَحْیَابِهِالْأَرْضَ مِن بَعْدِمَوْتِهَالَیَقُولُن اللَّه قُلْ الْحَمْدُلِلَّه بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَایَعْقِلُونَ}(العنکبوت:63) • [Yusuf Ali] And if indeed thou ask them who it is that sends down rain from the sky, and gives lifetherewith to the earth after its death, they will certainly reply, "Allah!" Say, "Praise be to Allah!" But most of them understand not. • [Arberry] If thou askest them, 'Who sends down out of heaven water, and therewithrevives the earthafter it is dead?' they will say, 'God.' Say: 'Praise belongs to God.' Nay, but most of them have no understanding در آیه،زمین به حیوانی تشبیه شده است که به خواب زمستانی رفته وگویی مرده است و با آغاز فصل بهار دوباره به زندگی عادی خود بر میگردد. خداوند متعال با استفاده ازویژگی های حیوان مذکور، اتفاقاتی که با بارش باران برای زمین پژمرده میفتد را توصیف می کند، بنابراین دو مترجم که از راهکار ترجمه تحت اللفظی برای ترجمه این عبارت استفاده کرد ه اند در انتقال معنای کامل شکست خوردند.
حذف
حذف به معنای عدم وجود قسمتی ازمتن است که نبود آن در درک مطلب خللی ایجاد نمی کند و از طریق دیگر قسمتهای متن قابل تشخیص است. هدف از استفاده از حذف ممکن است ترغیب خواننده برای مشارکت در درک متن است. حذف در ترجمه مشکل ایجاد می کند زیرا مترجم با یک متن ناقص روبرو است و باید قسمت های حذف شده را بشناسد، سپس شروع به ترجمه نماید. قسمت های حذف شده در یک متن مقدس کار مترجم را بیش از پیش پیچیده می کند او را با چالش های زیادی روبرو می سازد برای مثال: • { احْشُرُواْالَّذِینَ ظَلَمُواْوَأَزْوَاجَهُمْ وَ مَاکَانُواْیَعْبُدُونَ. مِن دُون ِاللَّهِ اهْدُوهُمْإ ِلَی صِرَاطِالْجَحِیمِ}(الصافات:22-23) • [Yusuf Ali] "Bring ye up," it shall be said, "The wrongdoers and their wives, and the things they worshipped "Besides Allah, and lead them to the Way to the (Fierce) Fire! • [Arberry] Muster those who did evil, their wives, and that they were serving،apartfrom God, and guidethemunto the path of Hell! طبق تفسیر قرائتی در ابتدا آیه عبارت (( خداوند به فرشتگان دستور میدهد)) حذف شده است. و باید به اینصورت در داخل پرانتز آورده شود: {(God commands the angels)Muster those who did evil, their wives, and that they were serving،apart from God, and guidethemunto the path of Hell!.{ این حذف در معنی آیه مذکور تاثیری ندارد یا آن را تغییر نمیدهد اما در زبان انگلیسی برای اینکه خواننده معنای عمیق آن را متوجه شود بهتر است که آورده شود.
هر دو مترجم از راهکار ترجمه تحت اللفظی برای ترجمه این آیه استفاده کردند که در اینجا مناسب نیست و آنها باید با استفاده از راهکار افزایش، به منظور درک بهتر خواننده زبان مقصد، عبارت حذف شده را در ترجمه خود می آوردند. 4.2. مشکلات فرهنگی نوع دیگری از مشکلات که همیشه در ترجمه وجود دارد،مشکلات فرهنگی است. بسیاری از مردم فکر می کنند که ترجمه ساده ترین فرآیند زبانی است، اکنون دیگر توجهی به این حقیقت ندارند که فرهنگ با زبان چنان مرتبط است که هرگز نمی توان آنها را به طور کلی و در ترجمه به طور خاص از هم جدا کرد.( نایدا، 1964، صفحه 130) بیان می کند که :«تفاوت موجود در بین فرهنگ در مقایسه با تفاوت های ساختاری در زبان ها مشکلات بسیار جدی تری برای مترجمان ایجاد می کند». از آنجایی که برخی از مشکلات زبانی ترجمه ناشی از تفاوت بین زبان مبدا و مقصد است، مشکلات فرهنگی نیز در نتیجه تفاوت بین فرهنگ مبدا و فرهنگ مقصد رخ می دهد، بنابراین مترجم باید در ترجمه هر متن، بطور عام و در ترجمه یک متن مقدس، به طور خاص به فرهنگ توجه داشته باشدو علت آن این است که متون مقدس فرهنگ های بسیار عمیق و مفصلی را در بر می گیرند. عناصرخاص فرهنگی، یکی ازمعروف ترین مشکلات فرهنگی است که مترجمان اغلب در ترجمه با آن مواجه می شوند.
4.2.1. عناصرخاص فرهنگی
عناصر خاص فرهنگی اشاره به مواردی دارند که معادلی در نظام فرهنگی مقصد ندارند و در نتیجه مترجمان در ترجمه کارکردها و معانی آنها از متن مبدأ به متن مقصد با مشکل مواجه میشوند. قرآن مجید منبع بزرگی از عناصر خاص فرهنگی است برای مثال: • {تَبَّتْ یَدَآأَبِی لَهَبٍ وَتَبَّ} (مسد:1) • [Yusuf Ali]Perish the hands of Father of Flame, Perish he • [Arberry]Perish the hands of Abu Lahab, and perish he! قرائتی معتقد است در این آیه منظور ازواژه عربی أَبِیلَهَبٍ، ابو لهب عموی پیامبر ( صلی الله علیه و آله وسلم)است. یوسف علی از راهکار ترجمه تحت اللفظی برای ترجمه این واژه استفاده کرد است اما در انتقال معنی آن موفق نبوده است.آربری از راهکار انتقال استفاده کرده است و توانسته معنی واژه مذکور را بدرستی منتقل کند. • {إِنَّ أَصْحَابَالْجَنَّۀِالْیَوْمَ فِی شُغُلٍ فَاکِهُونَ}(یس:55}) • [YusufAli]Verily the Companions Ofthe Garden shall That Day have joy In all that they do; • [Arberry] See,the inhabitants of Paradise today are busy in their rejoicing, قرائتی معتقد است واژه عربی الْجَنَّۀِ، به معنای مکانی منحصربه فر د و عالی است وبه کسانیکه نسبت به مقام خداوند خوف و ترس داشته باشند تعلق می گیرد. یوسف علی از راهکار ترجمه تحت اللفظی برای انتقال این واژه استفاده کرده است اما نتوانسته تمام معنا واژه را منتقل کند، با این وجود با شروع واژه (((Garden) با حروف بزرگ قصد داشته به مخاطب بفهماند که منظور هر باغی نیست و هیچ توضیح دیگری در متن نیاورده است اما با استفاده از راهکار پانویس ویژگی های این باغ را شرح نموده است.آربری از راهکار معادل فرهنگی برای ترجمه این واژه استفاده کرده است اما ایشان نیز نتوانسته معنای کامل واژه را منتقل کند.
5. بحث و بررسی
محقق با ارزیابی آیات مختلف قرآن کریم وترجمه انگلیسی آنهابه هردوسؤالی که تحقیق برمبنی آنها انجام شده بودپاسخ داد. اولاًیافتههانشان دادکه یوسف علی و آربری در قرآن کریم بامواردی ازمشکلات زبانی اعم از مشکلات واژگانی، نحوی و معنایی و مشکلات فرهنگی اعم از عناصر خاص فرهنگی برخورد کردنده اند که آنها رادر هنگام ترجمه با چالش های زیادی مواجه کرده بود.ثانیاً،دومترجم ازراهبردهای مختلفی برای ترجمه چنین موارد زبانی و فرهنگیا ستفاده کردند که پر کاربردترین آن ها ترجمه تحت اللفظی می باشد امادراکثرمواردنتوانسته اندمعنای دقیق وکامل رامنتقل کنند.در قسمت زیر محقق به بحث و بررسی تعدادی از یافته های تحقیق حاضر با یافته های مذکور در بیشیته تحقیق می پردازد. یکی از مهمترین مشکلاتی که مترجمان قرآن کریم باآن مواجه میشوند، مشکل ترجمه واژگان است. یافته های تحقیق حاظریافته های علی (۲۰۲۰) ر اتایید مینماید زیرا راهکار ترجمه تحت اللفظی برای ترجمه این واژگان خاص مناسب نیس تو باید از راهکارهایی استفاده شودکه معنارا بدرستی منتقل کند.
معروفترین مشکل نحوی،زمان فعل میباشدکه بایدباتوجه به بافت متن ترجمه شود ازاین رومترجمان راباچالش های قابل توجهی مواجه میکند. یافته های محقق دراین زمینه درراستاییافته های علی،براخو،اسماعیل ونوردین(۲۰۱۲) میباشدزیرانتایج هردوتحقیق حاکی ازآناست که زمان فعل رانمیتوان بااستفاده ازراهکارترجمه تحت اللفظی ترجمه نمودوبایدبرای انتقال معنای آن ازراهکارتغییریاجابجایی استفاده کرد. مجازیکی ازآرایه های مهم ادبی است که دربیان معانی دقیق تعدادی ازآیات نقش مهمی دارد بنابراین بایددرترجمه آن مترجمان نهایت تلاش و دقت خود را انجام دهند. یافته های تحقیق حاضر همراستا بایافتههای تحقیق محمد(۲۰۱۷) میباشد زیرا در هر دو تحقیق محققان به این نتیجه رسیده اندکه مترجمان نمیتوانندکارکردآرایه مجاز در قرآن را به طورکامل منتقل کنند. جناس تام یکی ازآرایه های ادبی است که علیرغم اینکه برزیبایی ظاهری قرآن میافزاید،مترجمان رابامشکل مواجه مینماید. یافته های تحقیق حاضریافتههای تحقیق عبدالرازق(۲۰۱۴) راتاییدمینمایدزیرادرترجمه جناس تام مترجمان نیازبه استفاده ازکتب تفسیرقرآن دارند تابتوانندمعنای کلمات دارای جناس تام رامتوجه شوندوآنهارابابالاترین سطح دقت در زبان مقصدمنتقل نمایندوبااستفاده ازترجمه تحت اللفظی درانتقال معنی دقیق شکست میخورند. یکی ازچالش برانگیزترین مشکلات معنایی استعاره میباشدوازآنجایی که قرآن کریم مملوازاستعاره است مترجمان بامشکل مواجه میشوند. یافته های تحقیق حاضردرراستای تحقیق ابراهیم(۲۰۱۷) میباشدزیرادرهردوتحقیق محققان به ای ننتیجه رسیدهاندکه استفاده ازراهکار ترجمه تحت اللفظی برای ترجمه استعاره مناسب نیست ومترجم ]ن درانتقال معنی شکست میخورند.
6. نتیجه گیری
مقولات زبانی وفرهنگی یکی ازمواردی هستندکه مترجمان درترجمه قرآن کریم به زبانهای دیگرالخصوص زبان انگلیسی باآن مواجه میشوندوآنها راباچالش های دشواری روبرومی کند. درمقاله حاضرباپیداکردن نمونه هایی ازمشکلات زبانی وفرهنگی وتجزیه وتحلیل آنهابرمبنای کتاب تفسیر حجة الاسلام قرائتی ومقایسه راهکارهای اتخاذشده توسط مترجمان برمبنای نظریه نیومارک،نتایج زیرب دست آمد: 1. مترجمان از شش راهکارنیومارک بهره جسته اندکه عبارتنداز: ترجمه تحت اللفظی، انتقال، معادل فرهنگی،تغییریاجابجایی،ترادف،پانویس و پربسامدترین این راهکارهاق، ترجمه تحت اللفظی بود. 2. دراکثرمواقع مترجمان درانتقال معنای دقیق ناموفق عملکرده اندکه علت رامیتوان عدم آگاهی ازمعنای کلمه و تفسیر آن و همچنین پایبندی به متن مبدا (قرآن) دانست. 3. ازتجزیه وتحلیل داده هااین نتیجه بدست آمدکه یوسف علی به دلیل وفاداری به متن مبدا،تعدادی ازکلمات رابصورت تحت اللفظی ترجمه کرده است وبااستفاده ازپانویس به شرح وتوضیح معنای آن کلمات پرداخته است به عبارت دیگر،معنای باطنی کلمات رامتوجه شده است امابه علت پایبندی به متن مبدا آنها را بصورت تحت اللفظی ترجمه نموده است. 4. ترجمه قرآن کریم بسیارمهم است زیرا میلیونها نفر ازمردم غیرعرب نیازبه دانستن ودرک قرآن کریم دارند. ازآنجایی که ترجمۀ این کتاب مقدس اگرغیرممکن نباشد،یقینابرای هرمترجمی کارچالش برانگیزی است،مترجمان بایدبه زبان عربی،ساختار،خصوصیات زبانی،تاریخ آن وحتماًتفسیرقرآن کریم تسلط داشته باشند،علاوه براین،بایددرباره فرهنگ،سطوح لغوی،نحوی ومعنایی آن بیشتربدانندتابتواننددرحدامکان ترجمه ای دقیقا را ارائه دهند. محدودیت های مقاله حاضرعبارتنداز: درتحقیق حاضرفقط به بررسی تعدادمحدودی ازموارد زبانی وفرهنگی پرداخته شده است. • یافته هافقط به آیات انتخاب شده محدودمی شود،به عبارت دیگر،ازطریق تجزیه وتحلیل آیات مذکور،این یافته هابدست آمده است ونمیتوان انه ارابطورعام استفاده کرد. تحقیق حاضرمنحصرا به بررسی ومقایسه ترجمه دوتن ازمترجمان قرآن کریم پرداخت. یافته های تحقق حاضر می¬تواند برای مترجمان قرآن کریم مفید باشد و آن¬ها را مشکلات زبانی و فرهنگی آن آگاه سازد. درتحقیق اتآتی، محققان می¬توانندطیف وسیع تری ازمشکلات زبانی وفرهنگی رادرترجمۀسایرمترجمان قرآن کریم بررسی کنندوهمچنین می¬توانندبه بررسی مشکلات مذکوردریک یاتعدادمحدودی ازسوره¬های قرآن کریم بپردازند.
پانویس و منابع
1. قرآن کریم
2. قرائتی، م.)1383).تفسیرنور، مرکز فرهنگی درس¬¬هایی از قرآن.
3. Abedelrazq, Y. I. (2014).Problems of translating homonymy in the glorious Quran: A comparative analytical study.Doctoral thesis, Middle East University.
4. Ali,A.,Brakhw,M.,Nordin,M.,&Ismail,S.(2012).Some linguistic difficulties in translating the Holy Quran from Arabic into English,International Journal of Social Science and Humanity,2(6), 588- 590.
5. Ali, A.M. (2020). Lexical and semantic problems in translating the Quran: A comparative study, TRANSLATOLOGIA, 1, 52-86.
6. Ali, A. Y. (1934). The Holy Quran:Translation and commentary ,Kashmiri bazar, Lahor: Shaik Muhammad Ashraf.Online available:http://www.biharanjuman.org/Qran/Quran-arabic-english-abdullah-yusuf-ali- with -commentary - pdf.html
7. Arberry, A. J. (1955).The Koran interpreted,London:Allen & Unwin Ltd.
8. Chalak, A., HeidariTabrizi, H.,&Valipoor, K. (2019).Cultural-specific items in translation of the Holy Quran by Irving ,Linguistic Research in The Holy Quran,1,43-52.
9. Crystal, David.)1991(. A dictionary of linguistics and phonetics (3th), Oxford: Blackwell.
10. Ibrahim, A. A. M. (2017).Problem of translating metaphoric expressions in the Holy Quran into English, International Journal of Humanities, Social Sciences and Education, 4(11),9-14.
11. Muhammed, A. (2017). Translating metonymy in the Holy Quran: Surah An-Nisa as a case study, Master’s dissertation, The American University of Sharjah.
12. Newmark, P. (1988). A textbook of translation,New Yorkand London: Prentice Hall International.
13. Pickthall, M. M. (1981). The meaning of the glorious Qur’an,Beirut: Dâr Al-KitâbAllubnânî.
14. Summers, D. (2014).Longman dictionary of contemporary English for advanced learners (6th), PEARSON Education.
15. Yule,G. (2014). The study of language ,USA: Cambridge University Press.