از نفس صبح تا پوست شب: بررسی استعارههای قرآنی «روز و شب» در پرتو زبانشناسی شناختی
از دیدگاه زبانشناسی شناختی، استعاره یکی از ابزارهای شناخت و درک مفاهیم است که علاوه بر جنبه زیباییشناختی، نقشی اساسی در تفکر و استدلال ایفا میکند. قرآن کریم نیز به عنوان متنی الهی، مملو از استعارههایی است که میتوانند جهانبینی و دیدگاههای حاکم بر این کتاب مقدس را آشکار کنند. با این حال، پیچیدگی این استعارهها گاه فهم صحیح آنها را دشوار میسازد. این پژوهش با هدف بررسی نظاممند استعارههای مفهومی مرتبط با شب و روز در قرآن، به استخراج این استعارهها پرداخته و حوزههای مبدأ و مقصد آنها را شناسایی میکند. همچنین، با تحلیل مؤلفههای شناختی این استعارهها، نقش آنها در تعمیق فهم قرآنی مورد بررسی قرار میگیرد. شب و روز و خصوصا چگونگی تصویرسازی آمد و شد شبانه روز از اهمیت بالایی در قرآن برخوردار است و این اهمیت را از تنوع تصویرسازیها پیرامون آن میتوان یافت. نتایج پژوهش نشان میدهد که شب و روز در قرآن با استعارههای متنوعی به تصویر کشیده شدهاند که شامل حوزههایی نظیر لباس و پوشش، انسان و مواردی مرتبط با آن (تنفس، رفت و آمد، سبقتگرفتن و...) حیوان و پوست آن، ظرف زمان، ظرف مکان (خصوصا خانه)، شخص و اشیاء میشود. برای مثال، در آیه «وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ»، صبح به انسانی در حال نفسکشیدن تشبیه شده که بهتدریج از شب جدا میشود. همچنین، در آیه «وَآیَةٌ لَّهُمُ ٱلَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ ٱلنَّهَارَ»، شب و روز به حیوانی تشبیه شدهاند که پوستش کنده میشود. این دو آیه بهخوبی کاربست متفاوت قرآن از دو حوزه مبدأ برای توصیف یک پدیده واحد، یعنی تبدیل شب به روز، هستند. این تنوع در استعارهها نشاندهنده عمق مفهومی و غنای شناختی قرآن کریم است و درک دقیق آنها میتواند به فهم بهتر پیامهای الهی کمک کند. همچنین توجه به تنوعِ حوزههای مبدأ در تصویرسازی شب و روز میتواند اولاً نشان دهد که استعاره چگونه به عنوان ابزاری برتر در تصویرسازیهای قرآن عمل میکند؛ ثانیاً مهمترین سوژههای ملموس از جهتِ شناختی برای مخاطبین قرآن را در تصویرسازی مفاهیم به ما نمایش میدهد. كلمات كليدي: شب، روز، استعارهمفهومی، زبانشناسی شناختی.