ارائه شبکه مفهومی واژگان مرتبط با کارکرد شناختی فهم در قرآن¬کریم با تأکید بر فرآیند آگاهی (پیشنهاده)

قرآن¬کریم به‌ عنوان کتاب راهنمای بشری به تبیین بسیاری از نیاز¬های بشر پرداخته و از فهم و معرفت و درک انسان بسیار صحبت¬کرده و حتی فهم و معرفت را مقدمه‌ ایمان و عمل دانسته¬‌است. علوم شناختی نیز به¬عنوان یکی از علوم جدید بشری به بررسی تمام فعالیت¬های شناختی انسان از قبیل آگاهی و فهم، درک، یادگیری، تفکر، تعقل، احساسات و مواردی نظیر آن می‌پردازد. اما با این وجود تا¬کنون شبکه¬ مفهومی از واژگان مرتبط با فهم و آگاهی انسان در قرآن ارائهنشده‌است که به¬کمک آن بتوان به اطلاعات جامع و با درصد خطای کم در این زمینه دستیافت. با توجه به اهمیت موضوع فهم چه در قرآن و چه در علوم روز بشری، در این پژوهش به مطالعه و بررسی آیات مرتبط با فهم انسان پرداخته‌شد. مرتبط¬ترین واژگان با مسئله‌ آگاهی از آیات قرآن استخراج و شبکه مفهومی آن به صورت گراف رسمشد. در پژوهش حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی تمام آیات قرآن به صورت ترتیبی بررسیشد و با توجه به معنا و تفاسیر مرتبط با آیات، کلمات مرتبط با فهم انسان استخراج و به پنج دسته اصلی با عناوین فرآیند آگاهی، پیدایش آگاهی، مضمون آگاهی، ابزار منشاء آگاهی و نتیجه¬ آگاهی تقسیمشد. در این پژوهش به بررسی واژگان حاضر در دسته¬‌ فرآیند آگاهی پرداخته‌شده‌است که خود شامل دو دسته¬ درونی و بیرونی است که دسته¬ درونی شامل فرآیندهای حسی- شناختی آگاهی مانند سمع و بصر و مانند آن، و فرآیندهای ذهنی- شناختی آگاهی مانند تفکّر، تعقل، تدبّر و مواردی از این دست است. دسته¬ بیرونی نیز شامل عوامل بیرونی تاثیرگذار بر آگاهی مانند وسوسه، الهام، وحی و نظیر آن است. حدود 38 مفهوم از کل 300 واژه¬ استخراج شده از قرآن، یعنی حدود 13 درصد از این واژگان در فرآیند آگاهی دخیل‌اند که با سپردن این 38 واژه به رایانه توانستیم به یک گراف و نمودار بسامد از این شبکه¬ مفهومی برسیم. از میان این 38 مفهوم، 16 مفهوم یعنی حدود 42 درصد مفاهیم، بسامد تکرار بیش از 10 بار در آیات داشتند که در میان این 16 مفهوم، بیشترین تکرار مربوط به ذکر است و در میان این مفاهیم، سمع و بصر و تعقل و تفکر نیز بسامد بالایی را دارا هستند. بهنظرمی-رسد این گراف بتواند به فهم بیشتر علاقمندان¬ به این حوزه کمکنموده و همچنین نقشه¬ راهی را برای مطالعات بیشتر در این زمینه فراهمآورد.

کلیدواژهها: آگاهی، فهم، علوم¬ شناختی، گراف ¬مفهومی، مطالعه علمی قرآن.