معابد باستانی جهان و جهت قبله مکی
عبارت محوری
هُدًى لِّلْعَٰلَمِينَ
بیان مطلب علمی
به سمت قبله مکی
شهر باستانی اصطخر که قدمت آن طبق نظر باستان شناسان به دوره هخامنشی متقدم (حداقل قرن 5 قبل از میلاد) بر می گردد و طبق احادیث شیعه محل مسجد حضرت سلیمان (ع) بوده است، دقیقا رو به قبله مکی ساخته شده است.
بنای آتشکده های زیر هم به دوره هخامنشیان می رسد و یک ضلع آنها به سمت قبله است:
- آتشکده آذرخش داراب (که در دل صخره سنگ کنده شده است).
- آتشکده نوشیجان همدان
- نیایشگاه زاربلاغ واقع در علی آباد قم (عصر آهن 3، دوران ماد و پس از آن)
- آتشکده کرکو (کرکویه) در شهرستان هیرمند سیستان و بلوچستان، یک ضلع این آتشکده به سمت قبله مکی است و احداث آن را به زمان کیخسرو (کوروش) نسبت می دهند.
- یک ضلع از حرم بی بی شهربانو در شهر ری دقیقا به سمت قبله مکی است (یک نظریه وجود دارد که قبل از دوران اسلامی، این محل یک معبد آئین مهر بوده است. در این صورت بایستی قدمت بنای اول و بنپایه های آن را متعلق به 2 تا 3 هزار سال پیش دانست. البته این امر، با احداث مسجد و یا مقبره در سالهای بعد از اسلام در این مکان، منافاتی ندارد).
آتشکده های دوره اشکانی و ساسانی:
- آتشکده شیان، اسلام آباد غرب، یک ضلع این آتشکده به سمت قبله مکی است.
- آتشکده فراشبند، یک ضلع کمتر از 10 درجه با قبله مکی اختلاف جهت دارد.
- آتشکده نگار بردسیر، یک ضلع این آتشکده به سمت قبله مکی است.
- آتشکده جولیان، یک ضلع این آتشکده با اختلاف حدود 15 درجه به سمت قبله مکی است.
- آتشکده های شهر باستانی اردشیرخوره. در نواحی اطراف این شهر، بیش از 6 آتشکده با ضلع تقریبا به سمت قبله مکی مشاهده می شود که از مهمترین و بزرگترین آنها می توان به معبد آناهیتای "چهارطاقی رهنی" اشاره کرد.
جالب است که این ویژگی در آتشکده های تاسیس شده در اواخر عصر ساسانی مشاهده نمی شود و احتمالا یک ویژگی کهن مربوط به آتشکده های دوره هخامنشی است.
دریاچه هایِ مقدسِ آتشکده ها و سمت قبله مکی
آتشکده آذربرزین مِهر و آتشکده آذرگشسپ (آذرگشنسپ) را می توان طبق متون کهن زرتشتی، قدیمی ترین و مقدس ترین آتشکده های زرتشتی (لااقل به پندار زرتشتیانِ اواخر عصر ساسانی) دانست. ایشان تصور می کردند که این آتشکده ها در زمان کیخسرو و یا گشتاسپ (یعنی زمانه زرتشت) بنا نهاده شده بوده اند. در وصف هر دوی این آتشکده ها آمده است که در جنب یک دریاچه قرار داشته اند.
1- مکان آتشکده آذرگشنسپ در حوالی تکاب در محلی باستانی با مستحدثات موجود از عصر ساسانی به نام تخت سلیمان جایابی شده است. این مکان باستانی، در حول یک دریاچه (ایجاد شده ناشی از یک چشمه در عمق آن) بنا شده است. این دریاچه، یعنی دریاچه تخت سلیمان، یک بیضی وار است که محور کشیده (و اصلی) آن، دقیقا به سمت قبله مکی است.
2- مکان آتشکده آذربرزین مِهر در نزدیکی دریاچه سوور در منابع زرتشتی بر فراز کوه بینالود ذکر شده است. اکنون این احتمال شایع (و مرجح از سمت محققین) مشهور است که این دریاچه، همان دریاچه فعلی چشمه سبز بر کوه بینالود و یا برکه های سی سر در کوه ریوند است. هر دوی این عوارض طبیعی، دارای سمت و جهتگیری (از حیث جهت کشیدگی دریاچه) به سمت قبله مکی هستند.
لازم به ذکر است که لزومی ندارد که این دریاچه هایِ امروزینِ مذکور در بالا، دقیقا همان دریاچه های متقدم عهد کیانی (هخامنشی) باشند. بلکه حتی اگر مکانهایی جانشین از عهد ساسانی، در یادکرد آن دریاچه های اصلی و کهن هم باشند، آنگاه احتمالا سعی میشده که ویژگی های مهم دریاچه اصلی (مانند سمت و سوی مقدس) در انتخاب مکان جایگزین و جانشین، رعایت شود. لذا حتی اگر انتخاب دریاچه تخت سلیمان به عنوان مکان مقدس، به عهد کوروش ذوالقرنین برنگردد (و یا برگردد)، بالاخره این جهتمندیِ دریاچه هایِ مقدسِ زرتشتی (و یا دریاچه های جایگزین آنها در اعصار اشکانی و ساسانی) به سمت قبله مکی، محل تامل مهمی است. والله اعلم.
معبد دلفی یونان
چهارمین بنای 2500 ساله که در زمان کوروش ذوالقرنین (اینبار در یونان) ساخته شده است (البته نمی دانیم به دستور چه کسی ولی در زمان کوروش)، بنای معبد معروف دلفی یونان است که رو به قبله مکی است. معبد دلفی به خاطر پیشگویی ها و استخاره های راهبان آن معروف بوده است.
گوبکلی تپه
قدیمی ترین معبد کشف شده جهان و سمت قبله مکی
این سایت باستان شناسی که در جنوب ترکیه و نزدیک مرز سوریه قرار دارد در سال 1963 کشف شد. اکنون دانشمندان باستان شناس قدمت آن را چیزی در حدود 10 تا 12 هزار سال پیش تخمین می زنند. این مکان را یک پرستشگاه دانسته اند و آن را قدیمی ترین معبد کشف شده جهان نامیده اند.
جالب است که از 6 تالار این معبد، یک مورد تنها 3 درجه، یک مورد 6 درجه، یک مورد دیگر 11 درجه و یک مورد 19 درجه و یک مورد دیگر هم 44 درجه با سمت قبله مکی، اختلاف زاویه دارند.
برخی شواهد پیشنهاد می کنند که حضرت آدم علیه السلام در حدود 8 تا 10 هزار سال پیش میزیسته اند. لذا این معبد از نظر زمانی به زمان حضرت آدم علیه السلام بسیار نزدیک است والله اعلم.
درجه ها راستای اصلی تالارها در گوبکلی تپه نسبت به شمال
راستای قبله در محل این سایت برابر 356 درجه است که با راستای تالار D فقط 3 درجه، با راستای تالار E فقط 6 درجه و با راستای تالار C فقط 11 درجه و با راستای تالار B فقط 21 درجه اختلاف دارد.
معبد بودائی ماهابودی
یک ضلع قدیمی ترین معبد بودایی جهان در هندوستان، که تاسیس اولیه آن مربوط به زمان خود بودا یعنی قرن ششم قبل از میلاد (معاصر با کوروش ذوالقرنین) است، رو به مکه مکرمه است. گوماتا بودا، احتمالا همان گئومات مغ و همان جاماسب حکیم (داماد کوروش) بوده است. والله اعلم.
ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه می گوید که: "(صابئیان)اعتقاد دارند که بوذاسف (یعنی بودا) همان هرمس است و پیامبر بوده است". از سوی دیگر شواهدی وجود دارد که میان هرمس، جاماسب و حکومت کوروش ذوالقرنین ربطی مهم وجود داشته است.
سانچی استوپا (شماره 2) در هند
یک ضلع این معبد باستانی هم که قدمت آن به چندصدسال پیش از میلاد بر می گردد، به سمت قبله مکی است.
معبد آناهیتا در بیشاپور و سمت قبله مکی
یک ضلع معبد آناهیتا در شهر باستانی بیشاپور (موسس: شاپور اول ساسانی) دقیقا به سمت قبله مکی است. تاسیس شهر و معبد در حوالی 226 میلادی.
شاپور به صورت "شابور" در زمره افراد صالح در برخی احادیث شیعه نامش آورده شده است. والله اعلم.
دیوار براق (دیوار ندبه) و سمت قبله
دیوار ندبه، تقریبا در راستای قبله مکی ساخته شده است. البته یک اختلاف کمتر از 10 درجه بین راستای دیوار و سمت قبله وجود دارد.
خط آبی رنگ قبله است و خط قرمز رنگ راستای دیوار ندبه فعلی. بعید نیست که راستای دیوار ندبه قبلا دقیقا در جهت قبله بوده باشد و بعدا در طول این چند هزار سال، کمی در بازسازی ها جابجا شده باشد.
لذا معلوم شد که احتمالا یک ضلع مسجد سلیمان نبی (ع) در بیت المقدس هم به سمت قبله مکی بوده است. چون دیوار غربی آن مسجد، اگر همین دیوار باشد، الان در راستای قبله است تقریبا.
معبد خورهه در حاجی آباد و سمت قبله
معبد خورهه در توابع حاجی آباد، یک ضلع به سمت قبله مکی است. قدمت: حداقل تا دوره اشکانی، دارای قدمت است.
طاق بستان و سمت قبله
بنای معروف طاق بستان (دوره ساسانی) دقیقا به سمت قبله مکی است.
زیگورات چغازنبیل
زیگورات چغازنبیل هم تقریبا از یک وجه خود به سمت قبله مکی است (3250 سال پیش، حدود 750 سال بعد از ابراهیم (ع))
زیگورات تپه سیلک کاشان (تپه جنوبی)
معبد شهر باستانی هفت تپه
کهن ترین معبد رم باستان
قدیمی ترین معبد رم باستان (که اسطوره های رم، ساخت آن را به زمان تاسیس شهر رم نسبت می دهند)، Temple of Vulcan نام دارد. اکنون یک سقف بر روی بقایای سنگ ها و بن سازه های باقی مانده از این معبد زده شده است. این بقایا، نشان می دهد که این معبد، دقیقا به سمت قبله مکی ساخته شده است.
تصویر زیر را در این ارتباط ببینید:
ضلع کهن ترین معبد رم باستان، به سمت قبله مکی
معبد تپه زاغه در قزوین
اختلاف جهت 10 درجه ای با قبله مکی
ابنیه باباجان تپه
یک ضلع به سمت قبله مکی است.
معابد کاخ نساء (مهرداد کرت) در عشق آباد
دوره اشکانی، یک ضلع به سمت قبله مکی
معبد آناهیتای کاخ هترا در عراق
دوره اشکانی، یک ضلع به سمت قبله مکی.
معبد هرکولس در امان
معبد هرکولس، معبد رومی، امان، اردن، قرن دوم میلادی.
معبد موسوم به ژوپیتر در بعلبک لبنان
معبد باستانی بعلبک در لبنان، دقیقا رو به قبله مکی است.
معبد حتشپسوت در مصر باستان
معبد حتشپسوت، مصر باستان، 3450 سال پیش، یک ضلع رو به قبله.
معبد الاقصر در مصر باستان
معبد الاقصر ، 3200 تا 3500 سال پیش luxor temple، مصر باستان، یک ضلع رو به قبله.
معابد باستانی مالت
پلان اتاقهای معبد زیر زمینی Hypogeum of Hal-Saflieni در مالت، حدود 4500 سال پیش، و سمت قبله مکی.
معبدی با قدمت حدود 5600 سال پیش، مالت. یک ضلع رو به قبله.
معابد کهن ژاپن
بسیاری از معابد کهن ژاپن در جهت مغربی-مشرقی بنا شده اند که تقریبا به سمت قبله مکی است.
معبد HORYU JI در نارا
کهن ترین بنای شناخته شده ژاپنی (معبد HORYU JI در نارا) به سمت قبله مکی (7 درجه به سمت جنوب از راستای مشرق) البته بر اساس نقشه زمین مسطح (و نه کروی) است. در گذشته افرادی که سمت قبله را صرفا بر اساس طول و عرض جغرافیایی تعیین می کرده اند، گاهی کرویت زمین را در نظر نمی گرفتند و به جهت قبله ای بر اساس زمین مسطح (و نه کروی) می رسیدند.
معابد کهن پکن
بسیاری از معابد کهن پکن هم در جهت مغربی-مشرقی بنا شده اند که تقریبا به سمت قبله مکی است.
معبد جزیره الفنتین مصر و سنگ نگاره قحطی و سمت قبله
سنگ نگاره قحطی مصر Famine Stela
یک سنگ نگاره مربوط به قرن سوم تا چهارم قبل از میلاد که حاوی یک داستان مستند مربوط به بیش از هزار سال قبل تر است. در این داستان ذکر شده که 7 سال قحطی شدید و کم آبی نیل مصر را در رنج شدید قرار داده بود و پادشاه از وزیر دانشمند خود می پرسد که منشاء نیل کجاست و در دست کدام خداست تا به نزد او برود و فراوانی آب نیل را از او بخواهد. وزیر دانشمند به محل نگهداری متون مذهبی می رود و سپس بر می گردد و می گوید که سر منشاء نیل و معبد خدای نیل (یعنی خدایی به نام خنوم، همان یهوه در نزد مصریان) در شهر جنوبی الفنتین است. او در آنجا معبدی دارد که به سمت جنوب شرقی درش باز می شود (یعنی به سمت قبله مکی مصر است!).
His temple is open towards the the south-east...
اما نکته جالب توجه در متن سنگ نگاره، اشاره به سمت معبد خنوم (یهوه) است که به سمت جنوب شرقی (یعنی سمت قبله مکی در مصر) باز می شود. این گزارش که نگارش 2300 قبل از میلاد و بازروایتی از رخدادی بین 3850 تا 4300 سال پیش بوده است، شاید یکی از قدیمی ترین سندهای قبله مندی معابد آن هم به سمت مکه در ادیان الهی باستانی است. والله اعلم.
بررسی آماری-ریاضیاتی
بررسی ریاضیاتی و آماری نحوه توزیع جهت قبله در 47 معبد باستانی مربوط به 2500 سال پیش به قبل (در گستره انگلیس تا هندوستان)
یک وبسایت معماری خارجی، 10 معبد معروف باستانی را لیست کرده بود[۱]. از این 10 معبد، 6 عدد آنها دارای یک ضلع بودند که به سمت قبله مکی بود (60 درصد). اگر قرار بود به صورت کاملا تصادفی، و با دقت 15 درجه اختلاف، معابد نسبت به قبله جهت گیری داشته باشند، بایستی این عدد برابر حدود 33 درصد می بود.
سپس لیست معابد یونان باستان در ویکی پدیا و لیست معابد مصر باستان و لیست آتشکده های دوره هخامنشی و قبل تر هم در بررسی لحاظ شد. همچنین زیگوراتهای ایران و اور در عراق لحاظ شد. چند وبسایت معرفی معابد باستانی هم لحاظ شد. مجموعا تعداد معابد بررسی شده به 47 مورد رسید.
درصد احتمال جهت گیری تصادفی معابد به سمت قبله:
33 درصد (16 مورد از 47 مورد)
درصد موارد دارای جهت گیری به سمت قبله در 47 معبد بررسی شده: 62 درصد (29 مورد از 47 مورد)
پس تقریبا 2 برابر احتمال تصادفی، جهتگیری به سمت قبله مکی در معابد باستانی رخ داده است.
نتیجه t-test آماری داده ها
مقدار p-value: کمتر از 0.01
لذا با احتمال 99 درصد، این نتایج دارای قطعیت آماری است.
لیست معابد بررسی شده در فایل زیر موجود است:
پرونده:Old Temples Qibla V2.xlsx
معبد کوری کانچا مربوط به تمدن اینکا در آمریکای جنوبی و سمت قبله مکّی
مهمترین معبد باستانی اینکاها در پایتخت باستانی ایشان، شهر کوزکو، به نام معبد کوری کانچا (curikancha یا qurikancha یا curicancha، به معنای "محوطه کوری" یا "قلعه کوری" یا "کوری انکلوژر") دقیقا رو به قبله مکی است. والله اعلم.
معبد جزیره مقدس اینکاها Temple del Sol
معبد خورشید در جزیره isla del sol (موسوم به Temple del Sol) دقیقا رو به قبله مکی قرار دارد.
از شهر طلوع خورشید در مکزیک تا فرستاده اهورا مزدا در فرهنگ مایا
معبد تولوم Tulum در شرقی ترین استان مکزیک و در ساحل اقیانوس اطلس (دریای کارائیب) قرار دارد. نام دیگر این معبد، زاما ZAMA است که به معنای "شهر طلوع خورشید" است که کاملا متناسب با عبارت قرآنی "مطلع الشمس" در داستان ذوالقرنین است. تمامی ساختمانهای این معبد به سمت مشرق ساخته شده اند و جالب است که سمت قبله مکی در این مکان دقیقا رو به مشرق است (زیرا عرض جغرافیایی این مکان با عرض جغرافیایی مکه برابر است). لذا ساختمانهای این معبد رو به قبله مکی قرار دارد.
این معبد، مقدس ترین مکان تقدیس Ah-Muzen-Cab (یکی از خدایان یا ارواح مقدس در اعتقاد مایاها) است. بایستی توجه نمود که فرآیند تحریف های چندصدساله در اقوام پیشین نواحی دور افتاده جهان، معمولا سبب می شد که "ارواح مقدس" و "شخصیتهای مقدس"، بعدها تبدیل به "خدایان" و "الهه ها" شوند. لذا اگرچه الان Ah-Muzen-Cab را یکی از خدایان مایاها به حساب می آورند، ولی نمی توانیم مطمئن باشیم که مثلا 1000 سال پیش هم، Ah-Muzen-Cab را مردمان مایا یکی از خدایان می انگاشته اند. شاید در نزد مردمان 2300 سال پیش مکزیک، Ah-Muzen-Cab صرفا یک انسان زمینی مقدس (مانند اولیاء یا انبیاء) بوده باشد (و شواهدی هم بر این زمینی بودن وجود دارد که عرض خواهد شد).
اما Ah-Muzen-Cab در اعتقاد مایاها کیست؟ او فرستاده آسمانی در زمین بوده است. او منتسب به جهت شمال شرقی بوده است (ایران و خراسان و دشتهای آسیای میانه در جهت شمال شرق مکزیک قرار دارد). واژه Cab در انتهای نام او، هم به معنای "زمینی، خاکی" است و هم به معنای "عسل و زنبور عسل". او کسی است که موجب انتقال قدرت شد و این انتقال قدرت، سبب رشد و شکوفایی تمدن گردید. او را معمولا با دو بال (دو بال زنبور عسل) ترسیم می کنند (مقایسه کنید با نگاره کوروش در دشت مرغاب که بالدار ترسیم شده است و مقایسه کنید با نقش فروهر یا نشان فرهی اهورامزدا در تخت جمشید که مردی با دو بال است). اما نکته بسیار مهم شباهت جدی آوایی بین عبارت فارسی "اهورا مزدا" و عبارت Ah-Muzen است. بخش "اه" در اهورا (به معنای آسمانی، خدایی، خدا) با بخش Ah در Ah-Muzen (که همین معنای بالایی، آسمانی، خدایی و خدا) را می دهد شباهت دارد. بخش "مزدا" هم با Muzen دارای شباهت آوایی است. لذا می توان نظریه زیر را من حیث المجموع پیشنهاد کرد:
خاطره حضور نمایندگان حکومت مقدس ذوالقرنینی (یعنی خود ذوالقرنین و احیانا حکیمان و پیامبران همراه او) در سرزمین "مطلع الشمس" یعنی "جنوب شرق مکزیک و شمال شرق ونزوئلا و برزیل" اینگونه در خاطره مردمان باستانی مایا مانده است که "نمایندگان زمینی خدای بلند مرتبه آسمانی" یعنی "نمایندگان زمینی اهورامزدا" یعنی "ذوالقرنین و همراهانش که به نوعی می توان ایشان را مجموعا به نوعی نمایندگان اهورامزدا (یعنی خداوند بزرگ متعال) در برابر آن مردمان مایا دانست"، به سرزمین آنها آمدند و سرزمین محل اصلی حکومت ایشان در دوردستها در شمال شرق سرزمین مکزیک (یعنی در ایران و خراسان و آسیا که در موقعیت شمال شرقی نسبت به مکزیک در دوردستها واقع اند) قرار داشت و ایشان مطلع شدند که ذوالقرنین، جبابره را به زیر کشیده است و حکومت عدلی بر پا کرده است و دانش و فناوری و فرهنگ و معارف را به مردمان مایا آموخت و خاطره این امر در قالب اسطوره Ah-Muzen-Cab در ذهن این مردمان ماند. بعدها این خاطره تحریف شد و در اسطوره های خود، مردمان مایا نماینده اهورامزدا را قلب و تبدیل به "یکی از خدایان" نعوذبالله کردند والله اعلم.
قبله مکّی و جزایر دوردست اقیانوس آرام
تمدن بومیان پولینزی، در جزایر دوردستِ قلبِ اقیانوس آرام (حد فاصل مثلث جزایر ایستر، هاوایی و نیوزیلند)قرار دارد.
مقدسترین معبد باستانی این تمدن، Marae Taputapuatea نام دارد که در جزیره Raiatea (واقع در مرکز و وسط مثلث جغرافیایی فوق الذکر) قرار دارد.
این معبد باستانی، که در فهرست یونسکو هم ثبت جهانی شده است، بالاترین اهمیت مذهبی و حتی سیاسی را برای تمدن بومیان پولینزی داشته و دارد.
فاصله این معبد تا شهر مکه، برابر با ۱۹ هزار کیلومتر است.
یک ضلع این معبد، تقریبا به سمت قبله مکّی قرار دارد (با خطای کمتر از 10 درجه). چنین دقتی در جهتگیری برای چنین مسافتی، کاملا قابل قبول است.
مردمان این تمدن، به خدای بزرگ که خالق جهان و رازق مردمان (طبق عقیده شان) است، در زبان خودشان MAKEMAKE می گویند که یادآور طنین نام مکه است. اسامی Hau Maka و Ahu در این تمدن برای اطلاق به نواحی و تماثیل مقدس شان به کار می رود که بی شباهت با الفاظ ماکا (مکه)، مزدا و اهورا نیست. شواهدی از منابع کهن عربی-اسلامی، عجمی-ایرانی، زبان این بومیان، ژنتیک این بومیان، فنوتیپ و نام های جغرافیایی این نواحی و ... وجود دارد که بیانگر این است که حدود 2500 سال پیش،مردمان این تمدن به دست کوروش ذوالقرنین و آل دانیال نبی (ع) با معارف ابراهیمی آشنا شده اند. والله اعلم.
تصاویر مندرج در پیوند زیر را در این ارتباط ببینید:
توضیحات و تصاویر مربوط به سمت معبد کهن جزایر اقیانوس آرام به سمت قبله مکّی در عربستان
آتشکده های کهن قم، رو به قبله مکی بوده اند
ما در اسلام، حکمی نداریم که حتما بایستی جبهه ساختمان (یک پیشانی و یک ضلع آن) را به سمت قبله بسازیم. ولی حکم "واجعلوا بیوتکم قبله" برای "قوم موسی و هارون علیهما السلام"، به تصریح قرآن کریم، نازل شده بوده است، که شاید با قضیه قبله مکی، مرتبط باشد. یعنی سمت مکه، حتی از زمان موسی (ع)، نزد اولوالعلم، سمتی مبارک و مقدس بوده باشد. والله اعلم. کما اینکه به مبارکی و برکت سرزمین حجاز، در عهد قدیم، اشاره شده است.
۱- آتشکده قدیم قم، طبق نقلی، در محل فعلی مسجد امام حسن عسگری (ع) (در جنب پل علیخانی) واقع بوده است و مسجد، بر روی آن ساخته شده است. جالب است که جبهه ساختمان این مسجد، دقیق به سمت قبله مکی است. حال آنکه ساختمان حرم و ساختمان صحن عتیق و حیاط فیضیه و دیگر مستحدثات کهن قم، به سمت قبله مکی، ضلع ندارد. طبیعی هم هست. چون در اسلام، تشریعی برای "ضلع بنا به سمت قبله" نداریم.
۲- قلعه یا معبد زاربلاغ در علی آباد قم (که ثبت ملی هم شد)، دقیقا رو به قبله مکی است و قدمت ماد و اوایل هخامنشی دارد.
۳- کوه خضر نبی (ع) در شهر قم، دقیقا جبهه به سمت قبله مکی دارد و لذا انتخاب آن به عنوان عبادتگاه خضر (ع) و سپس محل چندین آتشکده و نهایتا مسجد امروزی، بی دلیل نبوده است.
۴- این سمت قبله، در دیگر ابنیه های مقدس کهن ایران هم دیده می شود. البته آتشکده های مستحدثه در عصر ساسانی، اینگونه نیستند. ولی آتشکده های کهن هخامنشی و معابد ۲۰۰۰ ساله و قبل از آن در ایران، اکثرا از این الگو استفاده کرده اند. شاید به خاطر همین بوده که بسیاری از آتشکده های کهن، و نه کوچک و نه مستحدثه ساسانی، به مسجد تبدیل شدند: چون بنایی حاضر و آماده و رو به قبله بودند و فقط احداث محراب و احیانا صحن، نیاز بود. والله اعلم.
۵- شهر قدیم پیشااسلامی اصطخر (و نه شهر دوران اسلامی اصطخر)، دقیقا رو به قبله ساخته شده بوده است و در نقل ها داریم که اصطخر، مسجد حضرت سلیمان (ع) بود.
ساختمانهای کهن مرو و سمت قبله مکی
احداث مرو را به ذوالقرنین نسبت داده اند.
برخی از قلاع و ساختمانهای کهن مرو، که طبیعتا دارای قدمت ساسانی و یا قدیمتر (حتی تا هخامنشی در بنپایه ها) است، به سمت قبله مکی هستند.
مثلا Greate kyz kala ، یک ضلع آن، در مرو رو به قبله مکی است. قدمت: حداقل ساسانی. ولی چون دارالاماره بوده، احتمالا مثل ارگ های حکومتی دیگر، ممکن است قدمتش به هخامنشی هم برسد. والله اعلم.
ساختمانهای کهن خوارزمِ ترکمنستان و سمت قبله مکی
کاخ کللی گیر (Kalaly Gyr) که یکی از چند سایت باستانی در یک منطقه واحد است، واقع در شمال کشور ترکمنستان فعلی، دارای یک ضلع به سمت قبله مکی است. قدمت این سایت باستان شناسی را حداقل تا قرون سوم و چهارم قبل از میلاد دانسته اند و آن را با سبک معماری هخامنشی دانسته اند و احتمال داده اند که کاخ یک ساتراپ (استاندار یا فرماندار هخامنشی) و یا یک حکمران محلی (که به سبک معماری هخامنشی ساختمان دارالاماره اش را ساخته است) بوده است.
مشاهده پلان کاخ کللی گیر:
کاخ کوه بیت الدین لبنان
ناحیه بیت الدین در لبنان، در برخی از منابع از نواحی برشمرده شده که توسط اسکندر ذوالقرنین (لطفا آن را با اسکندر مقدونی خلط نکنیم) ساخته شده است.
بر روی یک کوه مرتفع در این ناحیه، یک کاخ مفصل قرار دارد که آن را از بناهای 300 سال اخیر دانسته اند. اما از آنجائیکه معمولا کاخ ها و ابنیه مهم را بر روی مناطق مرغوب (که نوعا از قبل در آن مکان، دیگر ابنیه مانند قلاع و مساجد و معابد و کاخ های کهن وجود داشته است) بنا می کرده اند، می توان احتمال داد که بنای کاخ 300 ساله بیت الدین، بر روی بن پایه ها یا مکان ابنیه ای قدیمی تر بنا شده باشد.
یک ضلع از ساختمان مجموعه کاخ بیت الدین بر فراز کوه در لبنان، به سمت قبله مکی است.
قلعه فلک الافلاک
بنای این قلعه معروف و تاریخی در شهر خرم آباد استان لرستان، حداقل به دوران ساسانی بر می گردد. البته می دانیم که بسیاری از بناهای دوران ساسانی، در امتداد یا بن پایه های بناهای دوران قبل تر (مانند اشکانی و هخامنشی) بنا شده اند. همچنین برخی کاوش های جدید، خبر از احتمال قدمت این قلعه به پیش از دوران ساسانی را می دهد.
حیاط درونی و اصلی این قلعه، که مشخص کننده هندسه داخلی فضای این قلعه است، دارای یک ضلع به سمت قبله مکی است.
سمت قبله مکی و قلاع و کاروانسراها و ساختمانهای دوران حکومت کوروش ذوالقرنین
جهت کلی مجموعه باغ پاسارگاد، که ملک و باغ شخصی کوروش بوده است، به سمت قبله مکی است.
کاخ آپادانا و کاخ داریوش (احتمالا به روی بن پایه های عمارت دولتی عصر کوروش) و مقبره دانیال (ع)، همگی در شوش تقریبا رو به قبله مکی هستند (با اختلاف زاویه ای در حدود ۱۰ درجه یا کمتر).
دیر گچین قم (قدمت حداقل ساسانی و شاید بر روی بن پایه های هخامنشی)، قلعه ایرندگان سیستان و قلعه اسپیدژ، تقریبا به سمت قبله مکی هستند.
کاروانسرای سنگی محمد آباد قم به سمت قبله مکی ضلع دارد.
قلعه گبری (واقع در روستای جمکران در شهر قم)، دارای یک ضلع دقیقا رو به سمت قبله مکی است. قدمت این قلعه، حداقل به دوران ساسانی می رسد و از آنجائیکه سابقه مستحدثات هخامنشی در قم و خصوصا جمکران وجود داشته است و از آنجائیکه بسیاری از قلعه ها و کاروانسراهای دوره ساسانی، بر روی بن پایه های قلعه ها و کاروانسراهای دوران قبل تر (مانند اشکانی و هخامنشی و حتی مادی) بنا شده اند، لذا می توان احتمال داد که قدمت قلعه گبری، به دوران هخامنشی نیز برسد. بایستی پژوهش های آتی در این زمینه را دید والله اعلم.
قلعه هخامنشی خللر گیلوان
قلعه سلاسل شوشتر
قلعه قلیچ
قلعه تاریخی منوجان (تقریبا)
قلعه وان (واقع در ترکیه امروزی، با قدمت حداقل هخامنشی)
شهر هخامنشی دهانه غلامان در زابل سیستان و بلوچستان، دقیقا رو به سمت قبله مکی ساخته شده است.
کهن دژ سارویه اصفهان، تقریبا در جهت قبله مکی است.
کهن دژ توس، تقریبا در جهت قبله مکی است.
قبه هارونیه (که ممکن است بر روی بنپایه های کهن ساسانی و هخامنشی بنا شده باشد و ممکن است یکی از همان عماراتی باشد که گفته شده توسط ذوالقرنین در آن شهر بنا شده است)، دقیقه به سمت قبله مکی، ضلع دارد.
ساخت بنای اصلی ارگ بم را به بهمن کیانی نسبت می دهند. دلایل متعدد داریم که بهمن از کیانیان، یکی از پژواک های اسطوره ای شده ی شخصیت تاریخی کوروش ذوالقرنین است. پلان و ساختار و معماری و مصالح بن پایه های ارگ حکومتی واقع در بخش مرتفع ارگ بم، منطبق با دوره هخامنشی است. جالب است که ساختمان واقع در قلب و هسته مرکزی ارگ بم، که در درونی ترین و مرتفع ترین بخش ارگ بم قرار دارد، دقیقا رو به قبله مکی ساخته شده است.