سرعت دانشمند مدینه و سرعت نور
عبارت محوری
فِى يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُۥٓ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ
بیان مطلب علمی
در حدیثی از امام صادق(ع) سرعتی برای دانشمند مدینه بیان شده است که تقریبا با سرعت نور برابر است. این سرعت می تواند مربوط به انتقال اطلاعات (سرعت کسب اطلاعات) توسط دانشمند مدینه باشد.
حدیث مورد بحث از این قرار است:
الإختصاص یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَدَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ فَقَالَ لَهُ یَا أَخَا أَهْلِ الْیَمَنِ عِنْدَکُمْ عُلَمَاءُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِکُمْ قَالَ یَسِیرُ فِی لَیْلَةٍ مَسِیرَةَ شَهْرَیْنِ[1] یَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَقْفُو الْأَثَرَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَالِمُ الْمَدِینَةِ أَعْلَمُ مِنْ عَالِمِکُمْ قَالَ فَمَا[2] بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِ الْمَدِینَةِ قَالَ یَسِیرُ فِی سَاعَةٍ مِنَ النَّهَارِ مَسِیرَةَ الشَّمْسِ سَنَةً حَتَّى یَقْطَعَ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ[3] عالما [عَالَمٍ] مِثْلَ عَالَمِکُمْ هَذَا مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ وَ لَا إِبْلِیسَ قَالَ فَیَعْرِفُونَکُمْ قَالَ نَعَمْ مَا افْتَرَضَ عَلَیْهِمْ إِلَّا وَلَایَتَنَا وَ الْبَرَاءَةَ مِنْ عَدُوِّنَا[4].[5]
بحار الأنوار (ط - بیروت) ؛ ج25 ؛ ص369
همچنین در تصویر زیر این حدیث شریف از کتاب بصائر الدرجات که کتابی مربوط به قرن سوم هجری قمری است مشاهده می شود:
در این حدیث شریف، امام صادق (ع) بیان داشته اند که عالم مدینه (که شاید منظور خود امام صادق (ع) یا حضرت امیر(ع) بوده باشند) دارای علمی است که به کمک آن علم، سرعت عجیبی فراهم می آید: در یک ساعت از نهار، به اندازه مسافتی که خورشید در آسمان در طول یک سال می پیماید، پیموده می شود[6].
ساعت را یک بیست و چهارم شبانه روز (برابر با یک دوازدهم زمان روشنایی) می گیریم[7].
دو نوع روز داریم: روز تابستانی و روز زمستانی. طول روز تابستانی بلندتر از طول روز زمستانی است. کدام یک مد نظر حضرت امام (ع) بوده اند؟ چون حضرت امام (ع) در حال بیان مثل برای یک سرعت زیاد بوده اند، می توان طول روز زمستانی (که مدتِ زمانی کمتر است و به سرعت بیشتر منجر می شود) را در نظر گرفت. وا... اعلم.
طول روز زمستانی (= زمان روشنایی)در مدینه کوتاه تر از استواست. از این رو یک ساعت (یک دوازدهم طول زمان روشنایی) در مدینه را برابر با حدود 53 دقیقه لحاظ می کنیم (چون مدینه در عرض جغرافیایی 24 است و 60 دقیقه ضربدر کسینوس 24 می شود حدود53 یا 54)
از طریقی دیگر هم می توان حدود همین 53 دقیقه را محسابه نمود: اگر زمان بین الطلوعین را جزء نهار حساب نکنیم، در این صورت یک دوازدهم مدت زمان روشنایی (به جز بین الطلوعین) حدود همین 53 دقیقه می شود.
با تکیه به هر کدام از این دو طریق، به هر حال مدت زمان ساعت مد نظر این حدیث را 53 می توان در نظر گرفت. وا... اعلم.
معادله حدیث امام صادق (ع) از این قرار است:
مسافتی که خورشید در یک سال می پیماید برابر است با سرعت عالم مدینه ضربدر یک ساعت از نهار.
از آنجائیکه مسافتی که خورشید می پیماید حاصل حرکات وضعی و انتقالی زمین است، پس:
یک ساعت از نهار مدینه (حدود 53 دقیقه) ضربدر 60 ثانیه ضربدر سرعت علم امام (ع) برابر است با محیط مدار زمین به دور خورشید بعلاوه مسافت ظاهری که خورشید به خاطر حرکت وضعی زمین در طول شبانه روز برای مدت یک سال می پیماید.
که منظور از V در معادله بالا، سرعت عالم مدینه است. سرعت محاسبه شده از این معادله بیان شده توسط امام صادق (ع)، با دقت 99 درصد با سرعت نور برابر است.
توضیحات بیشتر درباره اعداد مورد استفاده در محاسبات:
عدد 939.4 میلیون کیلومتر، طول محیط بیضوی مدار زمین به دور خورشید است. از دید ناظر زمینی، خورشید این مسافت را در طول سال می پیماید.
عدد 14667393.6 کیلومتر هم مسافتی است که خورشید به خاطر حرکت وضعی زمین از دید ناظر زمینی در طول شبانه روز در مدت یک سال می پیماید. سرعت حرکت وضعی زمین برای ناظر ایستاده در استوا حدود 465.1 متر بر ثانیه است. پس در طول حدود 24 ساعت شبانه روز، به ازای هر ساعت 60 دقیقه و هر دقیقه 60 ثانیه به ازای 365 روز سال داریم:
چند نکته مهم:
حتی اگر یک ساعت را هم 60 دقیقه در نظر بگیریم، سرعت عالم مدینه در حدود 90 درصد سرعت محاسبه شده فعلی می شود. یعنی باز هم با دقت 90 درصد، بیانگر سرعت نور است.
اگر یک ساعت را با لحاظ دلائلی که گفته شد، 53 دقیقه در نظر بگیریم، به دقت 99 درصد می رسیم.
این احتمال وجود دارد که منظور از فاعل فعل "یسیر"، "علم" باشد و نه "عالم". در آن صورت، سرعت محاسبه شده مربوط به "سرعت علم عالم مدینه و سرعت اطلاع یافتن او از امور" می شود که معادل مفهوم "سرعت انتقال اطلاعات" در فیزیک جدید است. در این صورت، مفهوم بیان شده در حدیث، درباره انتقال اطلاعات با سرعت نور می باشد.
این حدیث تاثیر مهمی در فهم حدیث "لهذه النجوم التی فی السماء" مولی الموحدین امیر المومنین علی (ع) دارد. زیرا واژه مسیره در حدیث امام صادق (ع)، دقیقا متعلق به "شمس" آمده است و دقیقا مسیر حرکت خورشید در آسمان از منظر ناظر زمینی در طول روز و سال را مد نظر قرار می دهد. از این رو، واژه مسیره، به مسافت پیموده شده توسط اجرام سماوی اطلاق می شده است که حدیث امام صادق (ع) این امر را ثابت می کند و راه را برای فهم حدیث "لهذه النجوم"، هموار.
از این حدیث امام صادق (ع) در فهم و تفسیر آیه پنجم سوره سجده می توان استفاده کرد و از نقطه نظر روش تفسیری، می توان برهانی خوب برای تفسیر علمی آیه 5 سوره سجده (فی یوم کان مقداره الف سنه) ارائه نمود. انشاءالله و من الله التوفیق.
[1] ( 1) فی الاختصاص:[ أ عندکم] و فیه:[ فما یبلغ] و فیه: شهر.
[2] ( 2) فی الاختصاص: فما یبلغ.
[3] ( 3) فی الاختصاص:[ اثنى عشر عالما] أقول: لعله اصح بقرینة حدیثه المتقدم.
[4] ( 4) بصائر الدرجات: 119، الاختصاص: 319 فیه: ما افترض ا... .
[5] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بیروت) - بیروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
[6] حال یا منظور این است که با چنین سرعتی، اطلاعات حاصل می اید (سرعت انتقال اطلاعات) و یا سرعت خود عالم مدینه این قدر است و خود او، با این سرعت می تواند حرکت کند. والله اعلم...
[7] در برخی صورتهای دیگر همین حدیث، به جای ساعه از لحظه استفاده شده است.در برخی احادیث دیگر به 60 در 60 واحد بودن مفهوم "لحظه" اشاره شده است. از این رو لحاظ مفهوم متدوال ساعت برای ساعه در این حدیث، رواست انشاءا... . نتیجه گیری: به نظر می رسد با یک اعجاز علمی در این حدیث شریف از امام صادق (ع) روبرو هستیم که امکان فهم دیگر احادیث مرتبط و همچنین نفسیر علمی آیه 5 سوره سجده (مبحث مرتبط با سرعت نور) را فراهم می آورد. والله اعلم.