مختصات جغرافیایی سرزمین یاجوج و ماجوج در منابع متقدم

قَالُوا۟ يَٰذَا ٱلْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِى ٱلْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَىٰٓ أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا

(آن گروه به او) گفتند: «ای ذو القرنین یأجوج و مأجوج در این سرزمین فساد می‌کنند؛ آیا ممکن است ما هزینه‌ای برای تو قرار دهیم، که میان ما و آنها سدّی ایجاد کنی؟!»

آیه 94 سوره کهف

عبارت محوری

یاجوج و ماجوج

بیان مطلب علمی

• ابن سعید (به روایت آلوسی): در فاصله طول جغرافیایی 135 از جزائر خالدات.
  
• حمدالله مستوفی در نزهه القلوب: در فاصله طول جغرافیایی 139 از جزائر خالدات. (زیرا گزارش کرده است که 62 درجه از مکه مکرمه اختلاف مقدار طول دارد. مکه مکرمه را هم در طول 77 از جزائر خالدات گزارش کرده است).
  
• رسائل اخوان الصفاء: بعد از تصحیح تصحیف در برخی نسخ (در برخی نسخ جابجائی رقم طول و رقم عرض با هم رخ داده است و در برخی چاپها، خیر)، در فاصله طول جغرافیایی 111 از جزائر خالدات.
  
• در نقشه ادریسی که برای راجر پادشاه سیسیل در قرن 12 میلادی رسم شده است (Tabula Rogeriana)، سد ذوالقرنین در نقشه در محل گوشه شمال شرقی جهان (در جزء دهم از اجزای دهگانه طول جغرافیایی) بین مختصات 60 شمالی تا 70 شمالی رسم شده است.
• بطلمیوس (به روایت ابن سعید): در طول جغرافیایی 141 درجه
• در نقشه تقاسیم البلاد (نسخه کتابخانه ملی، قرن 13 هجری شمسی)، در حدود مختصات 140 درجه طولی و 49 درجه عرضی (در اقلیم هفتم) رسم شده است.
• بر اساس کتاب عجائب الاقالیم السبعه الی نهایه العماره:

در یکی از کتب جغرافیایی قدیم، فاصله طول جغرافیایی محل سد از جزایر خالدات متاخر، 148 طول جغرافیایی داده شده است. به نظر می رسد که این محاسبات متاخر، بر اساس محل جزایر قناری (در حوالی طول 13 غربی از گرینویچ) و بر اساس رصدها از محل طنجه (در حوالی 5 غربی از گرینویچ) بوده باشد. بر این اساس این گونه عمل کرده اند که فاصله طول جغرافیایی محل سد از طنجه را با رصد حساب کرده اند و سپس بعلاوه 8 (فاصله طنجه تا جزایر قناری) نموده اند تا طول از جزایر قناری بدست آید. پس اگر 148 را منهای 8 کنیم، فاصله سد از طنجه (مطابق محاسبه قدماء) بدست می آید. البته یک 5 درجه هم خطای محاسبه وجود دارد چون طول جغرافیایی صنعا، 5 درجه بیشتر از واقع توسط همین کتاب گزارش شده است. پس حدود 5 درجه حاشیه خطا هم داریم. پس برای محاسبه بالا برای محل سد:
148-8=140
ما این 5 درجه حاشیه خطا را از 140 کم می کنیم. چون خطای محاسبه قدما بوده است. حاصل 135 است که دقیقا فاصله طول جغرافیایی طنجه تا یخچال مالاسپینا در آلاسکا است.

برای عرض جغرافیایی محل سد هم عدد 50 در این کتاب گزارش شده است که با عدد عرض جغرافیایی مالاسپینا (59.55) نسبتا نزدیک است.

عرض جغرافیایی شهر فرغانه هم 5 درجه کمتر از واقع در این کتاب گزارش شده است. لذا عدد 50 گزارش شده برای عرض سد یاجوج را بایستی بعلاوه 5 کنیم تا به مقدار واقع نزدیکتر شود که حاصل 55 است. این عدد تا 59.55 فقط حدود 5 درجه (کمتر از 10 درصد) فاصله دارد.

لذا مجموعا می توان محل سد را بر اساس گزارش این کتاب از این قرار دانست:

فاصله طولی 140 درجه از گرینویچ فاصله عرضی 55 درجه از استوا

که با 140 و 59.5 که مربوط به یخچال مالاسپینا است بسیار نزدیک است.

محل جزائر خالدات

در زمانهای مختلف، مکانهای مختلف برای جزائر خالدات مورد استفاده منجمین اعصار و جغرافی دانان قرون مختلف قرار گرفته است که مکان فعلی آنها از این قرار است:

1. طول جغرافیایی 90 درجه غربی از گرینویچ (جزائر گالاپاگوس)، بر اساس گزارش ابوریحان از پیشینیان از فاصله مختصات "گنگ دژ منتهای مشرق" از جزائر خالدات.
2. طول جغرافیایی 34.5 درجه غربی از گرینویچ (حدود منتهای شرقی سواحل برزیل)، بر اساس مختصات شهر کاشان در زیج ایلخانی.
3. طول جغرافیایی 35 درجه غربی از گرینویچ (حدود منتهای شرقی سواحل برزیل)، بر اساس مختصات شهر کاشان در تقاسیم البلاد.
4. طول جغرافیایی 37.5 درجه غربی از گرینویچ (حدود منتهای شرقی سواحل برزیل)، بر اساس مختصات مکه مکرمه در نزهه القلوب.
5. طول جغرافیایی 14 درجه غربی از گرینویچ (جزائر قناری)، در برخی منابع متاخر.

در حدیثی از حضرت علی (ع) داریم که الکعبه وسط الارض. این حدیث را ابن القاص بغدادی جغرافیدان از قرن 4 نقل کرده است و گفته است که منظور حضرت از الارض، "زمینهای مسکونی" یا "ربع مسکون" است. ربع مسکون را از جزایر خالدات تا گنگ دژ در منتهای مشرق می دانستند. می دانیم که بین جزایر خالدات تا گنگ دژ، 90 درجه فاصله طول جغرافیایی بوده است. پس کعبه در وسط یک بازه به طول 270 درجه قرار داشته است. پس فاصله کعبه از جزایر خالدات در مغرب و گنگ دژ در مشرق، هر کدام 135 درجه بوده است. چون کعبه در طول جغرافیایی 40 شرقی از گرینویچ قرار دارد، پس جزایر خالدات متقدم بایستی در حدود 95 درجه از گرینویچ قرار داشته بوده باشد که تقریبا با مکان جزایر گالاپاگوس در 90 درجه از گرینویچ برابری می کند. همچنین گنگ دژ بایستی در حدود 175 درجه شرقی از گرینویچ قرار داشته باشد که تقریبا با حوالی انادیر (در نزدیک تنگه برینگ) تطابق دارد.