پیروزی رومیان بر امپراتوری ایران
بیان ایده
آيات آغازین سوره روم درباره یک رویداد تاریخی است. بیشتر مفسران و نیز پژوهشگران علوم قرآنی از موضوع "اخبار از غیب" که وجهی از وجوه اعجاز قرآن مجید شمرده شده است، در این آیات یاد کرده‌اند.
در دوران پس از بعثت، امپراتوری ايران بر امپراتوری روم پیروز شد. کفار قریش از پیروزی ایرانیان که اهل کتاب نبودند، شاد گشتند و آن را نشانی از پیروزی خود بر مسلمانان دانستند. این امر بر مسلمانان ناگوار آمد. آیات نخستین سوره روم نازل گشت و از شکست امپراتوری ايران از امپراتوری روم در چند سال آینده خبر داد [۱] [۲].
هنگام ظهور اسلام و بعثت پيامبر اكرم(ص) [۳]، جهان تحت سیطرة دو امپراتوری ساسانی و روم قرار داشت.جنگ خسرو پرويز[۴] بر ضد امپراتور بيزانس حدود اواخر 603 (و به قولي در 604م) آغاز شد [۵]. تصرفات سپاه ایران تا 622م با فتح چندین شهر در آسیای صغیر و آناتولی ادامه داشت. در همین سال، هراکلیوس در نزدیکی ارمنستان با شهربراز، سردار ایرانی روبرو شد که به پیروزی رومی‌ها انجامید. سال بعد، هراکلیوس با مردمان شمالی مثل خزرها و دیگران همدست شد و به طرف ایران قشون کشید.
خسرو با قشونی مرکب از چهل هزار نفر به آذربایجان شتافت، اما هراکلیوس فاتح شد و پس از آن به غارت شهرهای ایران پرداخت و آتشکده‌ها را ویران نمود. نبردهای بعدی او نیز با شهربراز بود که با پیروزی هراکلیوس تمام شد، در نهایت در سال 630م جنگ خاتمه یافت.
نقشه مسیر جنگ‌های خسرو با روم
مصادف با سقوط اورشلیم [۶]، آیات 2-4 سوره روم نازل گشت و از شکست امپراتوری ايران از امپراتوری روم در چند سال آینده خبر داد [۷][۸]. با توجه به اینکه "بِضع" در برای اعداد بین 3 تا 9، 3 تا 10، 4 تا 9 و به قولی برای عدد 7 به کار رفته است [۹]، اگر پیروزی قابل ملاحظه ایران بر روم را فتح دمشق و اورشلیم در سال 613 یا 614م بدانیم، 9 سال بعد - یعنی 622 یا 623 - هنگامی که رسول خدا (ص) به مکه مهاجرت فرموده بود، رومیان بر ایرانیان پیروز شدند. پس می‌توان ادعا کرد که در آیات نخستین سوره روم جنبه‌ای از اعجاز مطرح است و آن اخبار از آینده است.
بررسی لغوی وتفسیری
کلمات اصلی
- الغَلَبَه: چیره شدن، پیروزی [۱۰]
- بضع: قسمتی ازمال است؛ اگربرای عدد به کار رود، مراد بین 3 تا10 و به قولی بیشتر از5 وکمتر از 10 است [۱۱]. بضع: از "ب- ض- ع" به معنی "قطع کردن" است. بِضع در عدد یعنی قطعه‌ای از آن. بضع برای اعداد بین 3 تا 9، 3 تا 10، 4 تا 9 و به قولی برای عدد 7 به کار رفته است [۱۲].
اهداف و روش تحقیق
آیات آغازین سوره روم از يك سو خبر از اصل پيروزى رومیان بر امپراتوری ایران مىدهد: "وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ"و با آنكه جمله" سيغلبون" (به زودى غالب مىشوند) در بیان مراد، کفایت می‌کرد؛ اما آوردن ضمیر"هم" و در پی آن، افزودن عبارت" مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ" (بعد از مغلوبيتشان) و همچنین تعیین محدوده زمان وقوع پیروزی با عبارت"در ظرف چند سال" (فِي بِضْعِ سِنِينَ)، اهميت اين پيروزى را آشكارتر می‌نمایاند. زیرا غالب شدن يک جمعيت مغلوب در نزديكترين مرزهايش، در اندک مدتی پس از شکست، غير منتظره است و قرآن به صراحت از اين واقعه غير منتظره خبر مىدهد [۱۳] و مستندات تاریخی بیانگر تحقق این واقعه در زمانی کمتر از نه سال است.
سوالات تحقیق
- ذکر حروف مقطعه در ابتدای سوره وقبل از بیان خبر، بیانگر چیست؟
- آیا محدود کردن زمان(فی بضع سنین) مؤید اعجاز است؟
- آیا آوردن عبارت"فی بضع سنین" در ابتدای آیه بعد دلیل خاصی دارد؟
- جنگ میان ايران و روم كه به شكست روميان انجامید، در چه تاریخی واقع شد ؟
- آیا امکان وقوع این پیشگویی با توجه به موقعیت نظامی وسیاسی روم وجود داشت؟
پانویس و منابع
1. قرآن کریم،ترجمه فولاد وند
2. پیرنیا، حسن ( مشیرالدوله). تاریخ باستانی ایران. تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۶۲
3. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، انتشارات ذوی القربی
4. زرین کوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۴
5. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم
6. طبرسی، فضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن،به کوشش هاشم رسولی محلاتی،مکتبه العلمیه الاسلامیه، تهران
7. فراهیدی، خلیل احمد، العین، انتشارات اسوه، چاپ دوم، 1425ق
8. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،ش1382