زوجیت از منظر قرآن و علم

وَمِن كُلِّ شَىْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

و از هر چیز دو جفت آفریدیم، شاید متذکّر شوید!

آیه 49 سوره ذاریات

چکیده

قرآن کریم قانون زوجیت را به عنوان مساله‌ای فراگیر مطرح می‌کند که دایره‌ای بسیار گسترده‌تر از ازدواج و زناشویی دارد، نه تنها در جانوران و گیاهان بلکه تمام تاثیرات متقابل میان موجودات را شامل می‌شود. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که عالم بر اساس زوجیت بنا شده استواری و پایداری منظم و منطقی که در طبیعت مشاهده می‌شود ناشی از نظام زوجیت فراگیر در هستی است. اگر چنین تاثیرات متقابلی مبتنی بر قانون زوجیت فراگیر میان اجزای این هستی وجود نداشت طبیعت نابود می شد. در آیات مربوط به زوجیت، واژه های زوج، زوجین، ازواج وجود دارد که مورد بررسی قرار گرفت. بیان زوجیت در عالم گیاهان و همه اشیاء از موارد اعجاز علمی است که قرآن 14 قرن پیش بیان فرموده است.

مقدمه

یکی از مباحثی که در قرآن مجید به آن اشاره شده، بحث زوجیت در انسان و حیوان و...است. «زوجیت» ارتباط و پیوند و علاقه‌ای است که میان زن و مرد و نر و ماده در حیوانات برقرار می‌شود و منجر به تولید موجود سومی می‌گردد. این امر در عالم طبیعت برای ادامه نسل و بقای حیات در موجودات ضرورت دارد. در قرآن تعبیر(زوجیت) در مورد گیاهان هم به کار رفته است زمانی که جهان در تاریکی جهل به سر می‌برد، قرآن در ضمن آیاتی به زوجیت در گیاهان تصریح کرده است. مسئله زوجیت در گیاهان تا قرن 18 میلادی همچنان در پرده ابهام بود تا اینکه نخستین بار «لینه» دانشمند و گیاه شناس معروف سوئدی موفق به کشف این واقعیت شد که مسئله زوجیت در گیاهان تقریبا یک قانون عمومی است و گیاهان هم مانند انسان و حیوان نر و ماده دارند و تولید مثل می‌کنند. قرآن از این هم پا را فراتر گذاشته ودر سوره ذاریات /49، زوجیت در تمام اشیاء عالم را مطرح می‌کند. آیا واقعا قرآن به زوجیت در همه گیاهان و در تمام اشیاء اشاره دارد ؟ به این منظور از کتاب‌های لغت قدیم و جدید و نیز تفاسیر مختلف استفاده شده است و از نظر علمی هم جدید ترین مطالب مورد توجه قرار گرفته است.

ادعای اعجاز

در مورد آیات مربوط به زوجیت د رگیاهان و زوجیت در تمام اشیاء عالم، ادعا ی اعجاز علمی شده است که قرآن در 1400 سال پیش در مقام اشاره به این مطالب بوده در حالی که مردم جز در مواردی خاص مانند درخت نخل از نر و ماده داشتن سایر گیاهان اطلاعی نداشتند.

زوج در لغت

از نظر معنا واژه «زوج» برمقارنت چیزی برای چیزی دلالت دارد مانند زوج زن که شوهرش است. به هر یک از دو قرين از مذكّر و مؤنّث در حيواناتی كه ازدواج يافته‏‌اند و نیز به هر دو قرين در غير حيوانات «زوج» اطلاق می‌شود. مثل يك زوج كفش (يك جفت) و نیز برای هر آنچه که اقتران و ارتباط و پیوستگی با دیگری دارد اعم از اینکه مماثل و مشابه یا متضاد با او باشد «زوج» گویند.

وقتی گفته می شود «زوجان من الحمام» یعنی ذکر و انثی، اما قول خدا در مورد نباتات و گیاهان، مراد لون و رنگ است . اما بعید نیست باشد از آنچه که گفتیم این بیان ابن فارس حکایت از این دارد که وی در مورد گیاهان احتمال ذکر و انثی بودن را می دهد و رد نمی‌کند.

«زوج» به معنی صنف و نوع از هر چیزی است و هر دو چیز مقترن با هم که شبیه یا نقیض هم باشند «زوجان» گفته می‌شود و به هریک از آنها «زوج» گویند. مانند زوج زن که شوهرش است و زوج مرد که زنش است.

طریحی هم زوج را «صنف» معنا کرده و گوید «ازواج» به معنی اصناف، اشکال و اجناس است.

بنابراین با توجه به نظرات لغویون، «زوج» عبارتند از:

1. به مجموع دو چیز مقترن «زوج» گویند.
2. به هر فردی از آن دو نیز «زوج» گویند.
3. به فرد دارای قرین «زوج» گویند.
4. به دو فرد قرین که با هم شبیه یا متضاد باشند «زوج» گویند. (دو فرد قرین طبعا دارای ارتباط و پیوستگی هستند.)
5. به صنف و نوع، جنس «زوج» گویند.
6. و نیز به مذکر و مؤنث( نر و ماده ای که میانشان ارتباط جنسی وجود دارد.) «زوج» گفته می‌شود.قرآن این معنا را در مورد انسان و حیوان به کار برده است. ولی در مورد گیاهان و سایر اشیاء روشن نیست.

نکته:

لغویون معنای «زوج» را در گیاهان لون و رنگ دانسته‌اند در حالی که اگر منظور خدا رنگ و لون بود به صراحت اشاره می‌‌کرد. این نشان دهنده این است که معنای «زوج» فراتر از لون و رنگ می‌باشد. مانند:

أَلَمْ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجْنَا بِهِۦ ثَمَرَٰتٍ مُّخْتَلِفًا أَلْوَٰنُهَا وَمِنَ ٱلْجِبَالِ جُدَدٌۢ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَٰنُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ

آیا ندیدی خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که بوسیله آن میوه‌هایی رنگارنگ (از زمین) خارج ساختیم و از کوه‌ها نیز (به لطف پروردگار) جاده‌هایی آفریده شده سفید و سرخ و به رنگهای مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه!

آیه 27 سوره فاطر

زوجیت در قرآن

قرآن در موارد مختلفی از زوجیت سخن می‌گوید:

• در رابطه با همسر ( اعم از زن یا شوهر) مانند:

وَإِنْ أَرَدتُّمُ ٱسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَءَاتَيْتُمْ إِحْدَىٰهُنَّ قِنطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا۟ مِنْهُ شَيْـًٔا أَتَأْخُذُونَهُۥ بُهْتَٰنًا وَإِثْمًا مُّبِينًا

و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته‌اید، چیزی از آن را پس نگیرید! آیا برای بازپس گرفتن مهر آنان، به تهمت و گناه آشکار متوسل می‌شوید؟!

آیه 20 سوره نساء

فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُۥ مِنۢ بَعْدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُۥ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَآ أَن يَتَرَاجَعَآ إِن ظَنَّآ أَن يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ ٱللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

اگر (بعد از دو طلاق و رجوع، بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود؛ مگر اینکه همسر دیگری انتخاب کند (و با او، آمیزش‌جنسی نماید. در این صورت،) اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، گناهی ندارد که بازگشت کنند؛ (و با همسر اول، دوباره ازدواج نماید؛) در صورتی که امید داشته باشند که حدود الهی را محترم میشمرند. اینها حدود الهی است که (خدا) آن را برای گروهی که آگاهند، بیان می‌نماید.

آیه 230 سوره بقره

• از زوجیت میوه‌ها:

وَهُوَ ٱلَّذِى مَدَّ ٱلْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَٰسِىَ وَأَنْهَٰرًا وَمِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ يُغْشِى ٱلَّيْلَ ٱلنَّهَارَ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

و او کسی است که زمین را گسترد؛ و در آن کوه‌ها و نهرهایی قرار داد؛ و در آن از تمام میوه‌ها دو جفت آفرید؛ (پرده سیاه) شب را بر روز می‌پوشاند؛ در اینها آیاتی است برای گروهی که تفکر می‌کنند!

آیه 3 سوره رعد

• از زوجیت در گیاهان:

أَوَلَمْ يَرَوْا۟ إِلَى ٱلْأَرْضِ كَمْ أَنۢبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ

آیا آنان به زمین نگاه نکردند که چقدر از انواع گیاهان پرارزش در آن رویاندیم؟!

آیه 7 سوره شعراء

خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَىٰ فِى ٱلْأَرْضِ رَوَٰسِىَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَنۢبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ

(او) آسمانها را بدون ستونی که آن را ببینید آفرید، و در زمین کوه‌هایی افکند تا شما را نلرزاند (و جایگاه شما آرام باشد) و از هر گونه جنبنده‌ای روی آن منتشر ساخت؛ و از آسمان آبی نازل کردیم و بوسیله آن در روی زمین انواع گوناگونی از جفتهای گیاهان پر ارزش رویاندیم.

آیه 10 سوره لقمان

وَٱلْأَرْضَ مَدَدْنَٰهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَٰسِىَ وَأَنۢبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍۭ بَهِيجٍ

و زمین را گسترش دادیم و در آن کوه‌هائی عظیم و استوار افکندیم و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز در آن رویاندیم،

آیه 7 سوره ق

يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِن كُنتُمْ فِى رَيْبٍ مِّنَ ٱلْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَٰكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِى ٱلْأَرْحَامِ مَا نَشَآءُ إِلَىٰٓ أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوٓا۟ أَشُدَّكُمْ وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّىٰ وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَىٰٓ أَرْذَلِ ٱلْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنۢ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْـًٔا وَتَرَى ٱلْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَآ أَنزَلْنَا عَلَيْهَا ٱلْمَآءَ ٱهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنۢبَتَتْ مِن كُلِّ زَوْجٍۭ بَهِيجٍ

ای مردم! اگر در رستاخیز شک دارید، (به این نکته توجّه کنید که:) ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [= چیزی شبیه گوشت جویده شده‌]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل؛ تا برای شما روشن سازیم (که بر هر چیز قادریم)! و جنین‌هایی را که بخواهیم تا مدّت معیّنی در رحم (مادران) قرارمی‌دهیم؛ (و آنچه را بخواهیم ساقظ می‌کنیم؛) بعد شما را بصورت طفل بیرون می‌آوریم؛ سپس هدف این است که به حدّ رشد و بلوغ خویش برسید. در این میان بعضی از شما می‌میرند؛ و بعضی آن قدر عمر می‌کنند که به بدترین مرحله زندگی (و پیری) می‌رسند؛ آنچنان که بعد از علم و آگاهی، چیزی نمی‌دانند! (از سوی دیگر،) زمین را (در فصل زمستان) خشک و مرده می‌بینی، اما هنگامی که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید؛ و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند!

آیه 5 سوره حج

• از زوجیت چیزهایی كه انسان‌ها نمی‌دانند:

سُبْحَٰنَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلْأَزْوَٰجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ

منزه است کسی که تمام زوجها را آفرید، از آنچه زمین می‌رویاند، و از خودشان، و از آنچه نمی‌دانند!

آیه 36 سوره یس

• از زوجیت همه اشیای جهان:

وَمِن كُلِّ شَىْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

و از هر چیز دو جفت آفریدیم، شاید متذکّر شوید!

آیه 49 سوره ذاریات

• و هدف نهایی از بیان زوجیت تذكر نشانه‌های الهی و به‌كار انداختن اندیشهٔ انسان است:

إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ

در این، نشانه روشنی است (بر وجود خدا)؛ ولی بیشترشان هرگز مؤمن نبوده‌اند!

آیه 8 سوره شعراء

وَهُوَ ٱلَّذِى مَدَّ ٱلْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَٰسِىَ وَأَنْهَٰرًا وَمِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ يُغْشِى ٱلَّيْلَ ٱلنَّهَارَ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

و او کسی است که زمین را گسترد؛ و در آن کوه‌ها و نهرهایی قرار داد؛ و در آن از تمام میوه‌ها دو جفت آفرید؛ (پرده سیاه) شب را بر روز می‌پوشاند؛ در اینها آیاتی است برای گروهی که تفکر می‌کنند!

آیه 3 سوره رعد

زوج به صورت مفرد

واژه «زوج» به صورت مفرد در آیات به معانی مختلفی به کار رفته است. در مورد همسر اعم از زن و مرد و گیاه اگر چه در لغت «زوج» بر 2 تا ( اثنان، جفت) اطلاق می‌شود ولی در استعمال قرآن «زوج» بر فردی که برایش قرینی باشد نیز دلالت دارد مانند یک مرد ،یک زن یا یک نوع گیاه و برای دو تا «زوجین و زوجان» به کار برده است.

زوج به معنای زن

نمونه آیاتی که در آن «زوج» به معنای زن ( همسر ) به کار رفته است.

وَإِنْ أَرَدتُّمُ ٱسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَءَاتَيْتُمْ إِحْدَىٰهُنَّ قِنطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا۟ مِنْهُ شَيْـًٔا أَتَأْخُذُونَهُۥ بُهْتَٰنًا وَإِثْمًا مُّبِينًا

و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته‌اید، چیزی از آن را پس نگیرید! آیا برای بازپس گرفتن مهر آنان، به تهمت و گناه آشکار متوسل می‌شوید؟!

آیه 20 سوره نساء

وَقُلْنَا يَٰٓـَٔادَمُ ٱسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ ٱلْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ

و گفتیم: «ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن؛ و از (نعمتهای) آن، از هر جا می‌خواهید، گوارا بخورید؛ (اما) نزدیک این درخت نشوید؛ که از ستمگران خواهید شد.

آیه 35 سوره بقره

در این آیات زوج به معنی «زن» (زوجه، همسر). است. لازم به ذکر است که «زوجه و زوجات» در قرآن نیامده بلکه دو واژه«زوج» و جمع آن «ازواج» به کار رفته است .

زوج به معنای شوهر

در آیات زیر «زوج» در معنای مرد (شوهر) کار رفته است.

بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ قَدْ سَمِعَ ٱللَّهُ قَوْلَ ٱلَّتِى تُجَٰدِلُكَ فِى زَوْجِهَا وَتَشْتَكِىٓ إِلَى ٱللَّهِ وَٱللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَآ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌۢ بَصِيرٌ

خداوند سخن زنی را که درباره شوهرش به تو مراجعه کرده بود و به خداوند شکایت می‌کرد شنید (و تقاضای او را اجابت کرد)؛ خداوند گفتگوی شما را با هم (و اصرار آن زن را درباره حل مشکلش) می‌شنید؛ و خداوند شنوا و بیناست.

آیه 1 سوره مجادله

فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُۥ مِنۢ بَعْدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُۥ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَآ أَن يَتَرَاجَعَآ إِن ظَنَّآ أَن يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ ٱللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

اگر (بعد از دو طلاق و رجوع، بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود؛ مگر اینکه همسر دیگری انتخاب کند (و با او، آمیزش‌جنسی نماید. در این صورت،) اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، گناهی ندارد که بازگشت کنند؛ (و با همسر اول، دوباره ازدواج نماید؛) در صورتی که امید داشته باشند که حدود الهی را محترم میشمرند. اینها حدود الهی است که (خدا) آن را برای گروهی که آگاهند، بیان می‌نماید.

آیه 230 سوره بقره

زوج در مورد گیاهان

واژه «زوج» 4 بار در مورد گیاهان و روییدنی‌ها هم به کار رفته است.