فرایند ایجاد شیر در حیوانات از منظر قرآن و علم

وَإِنَّ لَكُمْ فِى ٱلْأَنْعَٰمِ لَعِبْرَةً نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِى بُطُونِهِۦ مِنۢ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَآئِغًا لِّلشَّٰرِبِينَ

و در وجود چهارپایان، برای شما (درسهای) عبرتی است: از درون شکم آنها، از میان غذاهای هضم‌شده و خون، شیر خالص و گوارا به شما می‌نوشانیم!

آیه 66 سوره نحل

چکیده

شیر از جمله کامل‌ترین و سودمندترین مواد غذایی برای بشر است. از اهمیّت شیر، چه شیر مادر و چه شیر برخی حیوانات، در آیات و روایات، بسیار سخن گفته شده است.

خداوند در قرآن کریم، در آیه 66 سوره نحل، به‌طور واضح منشأ تولید شیر را فرث و دم می‌داند. از آنجایی که معنی فرث، مواد داخل شکم بوده و معنی دم نیز خون است، بنابراین هدف از این مطالعه بررسی علمی ارتباط تولید شیر با مواد داخل سیستم گوارش و خون است. در این مطالعه احتمالات مختلف بررسی گردیده و به هر کدام، با توجه به یافته‌های علمی جدید پاسخ داده شده است.

نزدیکی غدد شیری به سیستم گوارشی در فرایند ایجاد شیر نقشی ندارد؛ زیرا غدد شیری نمی‌توانند به‌طور مستقیم و بدون دخالت سیستم عروقی، مواد گوارش یافته را از سلول‌های گوارشی دریافت کنند.

از این‌رو، تعبیر «مِن بَينْ‌ِ فَرْثٍ وَ دَمٍ»، احتمالاً اشاره به منشأ ایجاد شیر، ابتدا از فرث و سپس از دم می‌نماید؛ بدین صورت که مواد سازندۀ شیر، ابتدا از مواد هضم شده درون روده‌ها استخراج می‌شود، سپس به خون انتقال یافته، آنگاه از مواد موجود در رگ‌های خونی بیرون می‌آید.

مقدمه

همواره در طول زندگی، شیر یکی از سودترین مواد غذایی بشر به‌شمار می‌رفته که ضمن تضمین سلامت انسان‌، درمان‌کنندۀ بسیاری از بیماری‌های او نیز بوده است. همچنان‌که در روایات آورده شده، شیر درمان‌کننده اغلب بیماری‌ها است؛ مگر مرگ که چاره‌ای از آن نیست. امیرالمؤمنین علی(ع) در بیان فواید بی‌شمار شیر می‌فرماید: نوشیدن شیر، شفای هر درد است، مگر مرگ . همچنین مرحوم کلینی در کتاب الکافی آورده شیر گاو، دارو است.

در آیه 66 سوره نحل، فرایند ایجاد شیر در حیوانات با تعبیر «نُّسْقِيكمُ مِّمَّا فىِ بُطُونِهِ مِن بَينْ‌ِ فَرْثٍ وَ دَمٍ» توصیف شده تا شاید آنچه از شکم ستوران، از میان سرگین و خون به‌صورت شیری پاک بیرون می‌آید، عبرتی برای پندآموزان گردد. اندیشیدن به تولید شیر در طی یک فرایند طبیعی و تفکّر به تعابیر قرآن که بیانگر تولید شیر از میان پست‌ترین فضولات حیوانی (فَرْثٍ) و خون (دَم) است، هر خردمندی را به کنکاش در فهم روابط میان این سه پدیده وامی‌دارد. چگونه ممکن است شیری که در نهایت خلوص و پاکی و با رنگ و طعم گوارا است از سرگینی که در اوج پستی و خونی که شریان حیات است، به‌وجود آمده باشد؟!

درخصوص تعبیر «مِن بَينْ‌ِ فَرْثٍ وَ دَمٍ»، دو احتمال وجودارد. نخست آنکه آیا مقصود قرآن از تعبیر «مِن بَينْ‌ِ فَرْثٍ وَ دَمٍ»، اشاره به تولید شیر از مکانی (پستان) است که میان مکان مواد گوارش‌ یافته و خون قرار دارد یا غرض، اشاره به ترتیب منشآت شیر است.

همان‌طورکه می‌دانیم غدد شیری پستانداران چهارپا از یک طرف در نزدیکی سیستم گوارشی قرار داشته و از طرف دیگر توسط عروق خونی بسیاری پوشیده شده است. سؤالی که در اینجا مطرح است اینکه آیا این نزدیکی مکانی در ایجاد شیر نقش دارد یا خیر.

مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده است که با وجود نزدیکی سیستم گوارش با پستان، سلول‌های غدد شیری نمی‌توانند به‌طور مستقیم مواد گوارشی جذب شده از سلول‌های گوارشی را بدون دخالت سیستم عروقی دریافت کنند. در حقیقت دانشمندان معتقدند نزدیکی غدد شیری به سیستم گوارشی در فرایند تولید شیر نقش ندارد.

پس آیا تعبیر «مِن بَينْ‌ِ فَرْثٍ وَ دَمٍ»، می‌تواند اشاره به منشأ ایجاد شیر، ابتدا از فرث و سپس از دم نماید؛ بدین صورت که مواد سازندۀ شیر، ابتدا از مواد هضم شده درون روده‌ها استخراج می‌شود، سپس به خون انتقال یافته، آنگاه از مواد موجود در رگ‌های خونی بیرون می‌آید. آیا دستاوردهای جدید علم نیز از این مطلب حمایت می‌کند.

از این‌رو، برای فهم دقیق قرآن و شناخت یافته‌های علمی جدید می‌بایست به بررسی آیات و روایات و علم زیست‌شناسی پرداخت.