فواید زیتون

ٱللَّهُ نُورُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِۦ كَمِشْكَوٰةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ٱلْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَةٍ ٱلزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّىٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَٰرَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِىٓءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ يَهْدِى ٱللَّهُ لِنُورِهِۦ مَن يَشَآءُ وَيَضْرِبُ ٱللَّهُ ٱلْأَمْثَٰلَ لِلنَّاسِ وَٱللَّهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ

خداوند نور آسمانها و زمین است؛ مثل نور خداوند همانند چراغدانی است که در آن چراغی (پر فروغ) باشد، آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی شفاف و درخشنده همچون یک ستاره فروزان، این چراغ با روغنی افروخته می‌شود که از درخت پربرکت زیتونی گرفته شده که نه شرقی است و نه غربی؛ (روغنش آنچنان صاف و خالص است که) نزدیک است بدون تماس با آتش شعله‌ور شود؛ نوری است بر فراز نوری؛ و خدا هر کس را بخواهد به نور خود هدایت می‌کند، و خداوند به هر چیزی داناست.

آیه 35 سوره نور

بیان ایده

برخی از محققان در موضوع اعجاز علمی، درباره عبارت يُوقَدُ مِن شَجَرَهٍ مُّبَارَكَهٍ زَيْتُونَهٍ اظهار داشته‌اند که این آیه از مصادیق اعجاز علمی قرآن است. زیرا امروزه علم به آثار و فواید گیاه و دانه زیتون پی‌برده است و از آن جمله می‌توان از این موارد یاد کرد: برگ زیتون فشار خون را كاهش می‌دهد، زیتون اشتها را افزایش می‌دهد، روغن زیتون علاوه بر كاهش كلسترول و جلوگیری از پیدایش عوارض عروقی، مانع رسوب كلسترول درون رگ‌ها و تنگ شدن آن‌ها می‌شود، زیتون و روغن آن میزان قند خون را تنظیم می‌كند و خاصیت ضد سرطانی دارد.

در آیه یاد شده، كلمه "زيت" به معناى روغنى است كه از زيتون مى‌‏گيرند. مقصود از اينكه فرمود "لَا شَرْقِيَّهٍ وَ لَا غَرْبِيَّهٍ" اينست كه نه در جانب مشرق روييده و نه در جانب مغرب، بلكه در وسط قرار دارد و ميوه‏‌اش به خوبى مى‏‌رسد و روغنش زلال مى‏‌شود. دليل بر اين معنا، جمله "يَكاَدُ زَيْتهَُا يُضىِ‏ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ" است، چون ظاهر سياق آیه اينست كه مراد از آن، صفا و زلالى روغن و آمادگی آن براى اشتعال است و اين صفاى روغن از درختى حاصل مى‌‏شود كه داراى آن دو صفت نه شرقى و نه غربى باشد. اما اینکه برخی از مفسران گفته‏اند که مراد از جمله" لا شَرْقِيَّه وَ لا غَرْبِيَّه" اينست كه درخت مذكور درخت دنيايى نيست تا در مشرق و يا در مغرب برويد، بلكه درخت بهشتى است و همچنين بعضى ديگر كه گفته‏‌اند مراد اينست كه اين درخت از درختان شام است که در ميان مشرق و مغرب قرار دارد و زيت آن بهترين زيت است، قابل قبول نيست. چون از سياق آیه فهميده نمى‏‌شود. قيد روغن آن هم از درخت زيتون نه شرقى و نه غربى براى اين است كه بر صفا و زلالى روغن و جودت آن و در نتيجه صفاى نور آن به خاطر خوش‏‌سوزيش‏ دلالت كند، چون در پی آن مى‌‏فرمايد: روغنى است كه گويى بدون كبريت هم مى‏‌خواهد مشتعل شود (تا این حد شدت احتراق دارد). از این رو، در روایات نیز به خوردن زیتون و مالیدن آن به بدن توصیه شده و این امر نشان می‌دهد که مردم در گذشته اهتمام خاصی به روغن زیتون داشته‌اند و نیز بیانگر آنست که زیتون دارای فواید بسیاری برای سلامتی وتندرستی انسان است .

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• مِشْكَوه:ٍ تاقچه یا روزن [برای گذاشتن جراغ] (راغب اصفهانی، ص483)
• مِصْبَاحٌ:: چراغ (همو، ص 473)
• يُوقَدُ: از و- ق- د به معنی برافروختن، شعله‏ور شدن (همو، ص879)
• زَيْت الزیتون: عصاره زیتون (همو، ص384)
• يُضىِ‏ءُ: روشن می‌کند (همو، ص504)

اهداف و روش تحقیق

در آیه 35 سوره مبارکه نور، خداوند به پر برکت بودن درخت زیتون و خواص آن (ایجاد روشنایی و شدت احتراق) اشاره دارد. تاریخ نشان می‌دهد که قدمت استخراج روغن از میوه زیتون به 5000 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد ( Harwood,18). استفاده از روغن زیتون برای ایجاد روشنایی 3500 سال پیش در یونان رایج شد. این روغن به آرامی ‌می‌سوزد و در هنگام سوختن بویی تولید نمی‌کند (Wire,36).

همچنین زیتون، میوه بسیار چربی است که در گذشته بیشتر از این خاصیت برای درمان بیماریها استفاده می‌شده و عبارت"لا شَرْقِيَّهٍ وَ لَا غَرْبِيَّهٍ" که اشاره به رسیده بودن زیتون دارد، نیز بیانگر مرغوبیت روغن آن طی دوره رسیدگی است. امروزه دانشمندان دریافته اند که اسیدهای چرب اساسی برگ و میوه زیتون، اولئیک اسید، پالمتیک اسید و لینولئیک اسید است. مقدار اولئیک اسید این میوه طی دوره رسیدگی افزایش می‌یابد و برعکس میزان پالمتیک اسید آن کاهش می‌یابد. در کل مقادير چربي ميوه زیتون طي رسيدگي افزايش مي يابد. البته در مراحل آخر رسيدگي به جاي افزايش چربي، كاهش ميزان آن مشاهده مي شود كه مربوط به ساخته شدن رنگیزه است (سید نژاد،21-26).

آنچه امروز تحقیقات دانشمندان براى ما آشكار نموده، اینست كه این محصول از مفيدترين و پرارزش ترين میوه‌هاست و نقش مؤثرى در سلامت بدن دارد. بنابراین، اگرچه مردم در آن روزگار از تمام فواید زبتون آگاه نبودند، اما کاملاً بی اطلاع نیز نبودند و همانطور که در آیه فوق به آن اشاره شده، از آن برای ایجاد روشنایی استفاده می‌کردند. لذا به نظر می‌رسد این آیه صرفاً یک اشاره علمی باشد.

آیات مرتبط

وَهُوَ ٱلَّذِىٓ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجْنَا بِهِۦ نَبَاتَ كُلِّ شَىْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ ٱلنَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّٰتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَٱلزَّيْتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَٰبِهٍ ٱنظُرُوٓا۟ إِلَىٰ ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثْمَرَ وَيَنْعِهِۦٓ إِنَّ فِى ذَٰلِكُمْ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

او کسی است که از آسمان، آبی نازل کرد، و به وسیله آن، گیاهان گوناگون رویاندیم؛ و از آن، ساقه‌ها و شاخه‌های سبز، خارج ساختیم؛ و از آنها دانه‌های متراکم، و از شکوفه نخل، شکوفه‌هایی با رشته‌های باریک بیرون فرستادیم؛ و باغهایی از انواع انگور و زیتون و انار، (گاه) شبیه به یکدیگر، و (گاه) بی‌شباهت! هنگامی که میوه می دهد، به میوه آن و طرز رسیدنش بنگرید که در آن، نشانه‌هایی (از عظمت خدا) برای افراد باایمان است!

آیه 99 سوره انعام

وَهُوَ ٱلَّذِىٓ أَنشَأَ جَنَّٰتٍ مَّعْرُوشَٰتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَٰتٍ وَٱلنَّخْلَ وَٱلزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُۥ وَٱلزَّيْتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُتَشَٰبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَٰبِهٍ كُلُوا۟ مِن ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثْمَرَ وَءَاتُوا۟ حَقَّهُۥ يَوْمَ حَصَادِهِۦ وَلَا تُسْرِفُوٓا۟ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلْمُسْرِفِينَ

اوست که باغهای معروش [= باغهایی که درختانش روی داربست‌ها قرار دارد]، و باغهای غیرمعروش [= باغهایی که نیاز به داربست ندارد] را آفرید؛ همچنین نخل و انواع زراعت را، که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند؛ و (نیز) درخت زیتون و انار را، که از جهتی با هم شبیه، و از جهتی تفاوت دارند؛ (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است، در حالی که طعم میوه آنها متفاوت می‌باشد.) از میوه آن، به هنگامی که به ثمر می‌نشیند، بخورید! و حقّ آن را به هنگام درو، بپردازید! و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!

آیه 141 سوره انعام

يُنۢبِتُ لَكُم بِهِ ٱلزَّرْعَ وَٱلزَّيْتُونَ وَٱلنَّخِيلَ وَٱلْأَعْنَٰبَ وَمِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

خداوند با آن (آب باران)، برای شما زراعت و زیتون و نخل و انگور، و از همه میوه‌ها می‌رویاند؛ مسلماً در این، نشانه روشنی برای اندیشمندان است.

آیه 11 سوره نحل

بِّسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ وَٱلتِّينِ وَٱلزَّيْتُونِ

قسم به انجیر و زیتون [یا: قسم به سرزمین شام و بیت المقدّس‌]،

آیه 1 سوره تین

فَأَنۢبَتْنَا فِيهَا حَبًّا

و در آن دانه‌های فراوانی رویاندیم،

آیه 27 سوره عبس

وَعِنَبًا وَقَضْبًا

و انگور و سبزی بسیار،

آیه 28 سوره عبس

وَزَيْتُونًا وَنَخْلًا

و زیتون و نخل فراوان،

آیه 29 سوره عبس

وَحَدَآئِقَ غُلْبًا

و باغهای پردرخت،

آیه 30 سوره عبس

وَفَٰكِهَةً وَأَبًّا

و میوه و چراگاه،

آیه 31 سوره عبس

مَّتَٰعًا لَّكُمْ وَلِأَنْعَٰمِكُمْ

تا وسیله‌ای برای بهره‌گیری شما و چهارپایانتان باشد!

آیه 32 سوره عبس

سوالات تحقیق

1. با توجه به استفاده از روغن زیتون در چراغهای پیه سوز جهت تولید روشنایی در3500 سال پیش توسط یونانیان و اطلاع آنها از مرغوبیت سوختن روغن زیتون، آیا می‌توان گفت که این آیه اعجاز علمی قرآن است؟
2. در زمان نزول قرآن، مردم بنابر تجربه تا چه میزان از فواید زیتون اطلاع داشتند؟
3. چرا در قرآن از میان فواید مختلف زیتون تنها به شدت احتراق بالای آن اشاره شده و خواص دیگر آن مطرح نشده است؟
4. چرا خداوند از میان انواع مختلف میوه‌ها تنها نام چند مورد (از جمله زیتون) را ذکر کرده است؟
5. چرا در قرآن لفظ "مبارکه" تنها در مورد درخت زیتون به کار رفته است؟آیا این امر بیانگر برتری زیتون برتمام میوه‌ها است؟
6. دست آورد‌های علمی جدید درباره زیتون چیست؟
7. چه زمانی علم به خواص بسیاری که در زیتون نهفته است، پی برد؟
8. آیا روغن حاصل از میوه کاملاً رسیده زیتون، خوش سوزتر از میوه کال و یا نیمه رس آن است؟
9. ازدیاد چه ماده ای در میوه رسیده زیتون قادر است قدرت احتراق روغن زیتون را افزایش دهد؟
10. سوختن روغن حاوی اسیدهای چرب اشباع برگ درخت زیتون که در طی رسیدگی افزایش می‌یابد به آسانی صورت می‌گیرد و یا روغن میوه آن؟

منابع

1. راغب اصفهانی،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

2. راهنمای پژوهش در قرآن وعلوم روز(1)، بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه، مشهد، 1385ش

3.سید نژاد، س.م، نیرومند، الف و ابراهیم پور، الف.،"بررسی تغییرات کمی و کیفی روغن زیتون درطی رسیدگی میوه"، مجله علوم دانشگاه تهران، جلد 32. شماره 1 (21-26)،1385ش

4.طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه، قم، 1417ق

5. Harwood, J. L and Aparicio, R. , Handbook of olive oil: analysis and properties, Springer,2000

6. Wire, E.D., Reyes-Pergioudakis, D., The Lighthouses of Greece, Pineapple Press Inc, 2010