آتشفشان های قعر دریا از منظر قرآن و علم

وَٱلْبَحْرِ ٱلْمَسْجُورِ

و دریای مملوّ و برافروخته،

آیه 6 سوره طور

چکیده

آیه 6 طور، قسم به دریای برافروخته است که به نظر مفسران به قرینه آیه «و اذا البحار سجرت» از علائم قیامت است که خداوند به آن قسم خورده است. اما بررسی‌ها حکایت از این دارد که خداوند پرده از یک واقعیت علمی برداشته است که تاکنون کسی از حقیقت آن اطلاع نداشته است.

مقدمه

در آیاتی از قرآن كریم، خدای متعال به چیزهایی سوگند یاد کرده است. یکی از انواع قسم‌ها در قرآن قسم به مكان است. خداوند در قرآن مكان‌هایی را مقدس شمرده و در مواردی به برخی از آن‌ها قسم یاد كرده است. از جمله سوره طور، از سوره‌هایی است که با سوگند آغاز می گردد. یکی از این قسم‌ها آیه 6 از این سوره است، «وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ»ترجمه: «قسم به بحر مسجور»

در مورد اینکه منظور از بحر مسجور چیست گفته شده است که منظور از«بحر مسجور» دریایی پر از آتش است در آستانه قیامت، به قرینه

وَإِذَا ٱلْبِحَارُ سُجِّرَتْ

و در آن هنگام که دریاها برافروخته شوند،

آیه 6 سوره تکویر

یا دریای مملو و پر از آب. بعضی نیز آن را اشاره به دریایی از مواد مذاب در دل کره زمین و در درون زمین دانسته‌اند.

بررسی لغوی و تفسیری

بحر

بحر به معنی دريا، رودخانه عظيم و هر محل وسیعی که آب زیاد داشته باشد است. غالباً سبب اطلاق "بحر" بر دريا و رود را گستردگي و فراواني آب ذکر كرده‌اند . در معنای «بحر» ابن منظور به عمق زیاد هم اشاره دارد. این واژه موارد استعمال دیگری هم دارد. به کسی که معلوماتش وسیع است و نیز به اسب تندرو « بحر» گویند.

نکته حائز اهمیت این است که «ال» بحر در «البحر المسجور»، ال جنس است که بر سر اسم مفرد می‌آید و حقیقت و ماهیت جنس را بیان می‌کند ولی همه افراد خود را در برندارد. بنابراین در«البحر المسجور» همه دریاها منظور نیست و آیه بیانگر دریاهایی است که خصوصیت و صفت مسجور بودن در آن‌ها وجود دارد. به عبارت دیگر یکی از مظاهر قدرت خدا در این عالم، وجود دریاهایی است که حالت افروختگی دارند ولی در قیامت به شهادت آیه « واذا البحار سجرت » همه دریاها برافروخته می‌شود. (البحار به صورت جمع آمده است)

مسجور

سجر «س- ج- ر» داراي دو معناي اصلي است:

1. افروختن و گداختن آتش، تشدید آتش
2. پرکردن و لبريز نمودن

دقت به کاربردهای آن به فهم دقیقتر و بهتر آن کمک خواهد کرد:

• سَجَرْتُ التَّنُّورَ: تنور را افروختم. (روشن کردم، گرم كردم.)
• سجرتُ النهرَ: نهر آب را پر کردم.
• سَجَرَتِ النّاقةُ: استعاره از هيجان شتر در دويدن است.
• السَّجِير: كسيكه در محبّت با دوستش گرم و با حرارت است.

مسجور، اسم مفعول از «سجر» به معنی افروخته شده، پر از آتش است . در کلام عرب مسجور به معنی «مملوء» است و «بحر مسجور» دریایی پر از آتش است . المسجور در معانی دیگری هم به کاررفته است:

• شیری که آبش زیادتر باشد.
• «اللؤلؤ المسجور»: مروارید به رشته کشیده شده و منظم.
• «کلب مسجور»: منظور سگی است که در گردنش قلاده باشد.

آلوسی گوید: «مسجور» از اضداد است. هم به معنی مملوء (پر)، و هم به معنی فارغ (خالی)-آنچه که چیزی در آن نیست- است. بعضی نیز معتقدند که بحر مسجور یعنی قسم به محل آتش، مکان آتش سوزان یا الموقد ناراً

معنای عبارت البحر المسجور

در مورد «بحر مسجور» که خداوند به آن قسم خورده می‌توان دو احتمال داد:

• بنا به قول مفسران و به قرینه «واذا البحار سجرت» اشاره به حوادث قیامت است که در روز قیامت در دریا آتشی افروخته می‌شود یا دریاها آبش خشک شده بسترش آتش افروخته می‌شود.

• با توجه به آیات قبلی، کوه طور، تورات، کعبه، آسمان، همگی مظاهری از این عالم هستی و از نشانه های الهی هستند و اشاره ای به قیامت ندارند، «بحر مسجور» هم یکی از مظاهر عالم هستی در این دنیا است که خداوند آفریده و به آن قسم خورده است.

به نظر می‌رسد احتمال دوم قوی‌تر باشد اگر چه با احتمال اول که بیانگر عاقبت دریاها در زمان وقوع قیامت است منافات ندارد. بنابراین «بحر مسجور» یعنی دریایی که افروخته شده است. یعنی در عین اینکه دریا است و دارای آب فراوان است، افروخته شده است و از درون آن مانند تنور آتش بیرون می‌زند. استفاده قرآن از ماده «سجر» در این آیه و آیات مشابه نشان می‌دهد، همانگونه که تنور از هیزم افروخته می‌شود افروختگی دریا هم عاملی دارد. پس همانگونه که هیزم تنور را روشن و افروخته و شعله‌ور می‌کند لازم است در درون دریا موادی وجود داشته باشد که آن مواد نیز مانند هیزم تنور بتوانند دریا را برافروخته کنند و به جوشش در آورند و یا شعله‌ور سازند. این امر شگفت‌آور یکی از مظاهر طبیعی است که بایستی مانند کوه و آسمان و کعبه قابل رؤیت باشد.

شکل1 آتشفشان زیر دریایی زبیر

آتشفشان‌های دریایی

آتشفشان‌های زیر دریایی به سلسله جبال زیر دریایی که دارای فعالیت آتشفشانی هستند اطلاق می‌گردد . آتشفشان‌های زیر دریایی به طور متوسط در اعماق پهنایی به وسعت 60000 کیلومتر از پوسته زمین را به خود اختصاص داده‌اند این آتشفشان‌ها از جمله آتشفشان‌های فعال بشمار می‌آیند و مطالعات نشان می‌دهند که 75 درصد از تولید کل ماگمای کره زمین از این آتشفشان خارج می‌گیرد. اغلب آتشفشان‌های دریایی در محل پشته‌های میان اقیانوسی تشکیل می‌شوند و در اعماق زیاد دریاها و اقیانوس‌ها (به طور متوسط 2600 متر) قرار دارند ولیکن به ندرت ممکن است در جاهای کم عمق آب نیز مشاهده شوند . حضور آب در اطراف آتشفشان‌های زیر دریایی می‌تواند تا حد زیادی فعالیت این آتشفشان‌ها را تحت تاثیر قرار بدهد. به عنوان مثال هدایت گرمایی بالای آب می‌تواند باعث سرد شدن هر چه سریعتر ماگمای خروجی و جلوگیری از حالت انفجاری خروج ماگما بشود (شکل 1). همچنین، فشار بالای آب در محل آتشفشان‌هایی که در اعماق زیاد آب قرار دارند منجر به میعان گازهای خروجی شده و از ایجاد حالت انفجاری جلوگیری خواهد نمود. بدین ترتیب ماگمای خروجی از آتشفشان‌ها عمدتا به حالت بالشتی رسوب می نماید و مشاهده مستقیم فعالیت این دسته از آتشفشان‌ها مشکل می باشد . از جمله پدیده های منحصر بفردی که در مجاورت آشتفشان‌های زیر دریایی قرار دارند می‌توان به چشمه های آب داغ اشاره نمود. در محل چشمه های آب داغ آب از خلال خلل و فرج موجود در بستر اقیانوس وارد پوسته اقیانوسی شده و در تماس نزدیک با بخش های تحتانی داغ تر پوسته قرار میگیرد افزایش حاد دمای آب در این حالت میتواند باعث انبساط بالای آن شده و در نهایت آب باشدت و سرعت بالا از محل خلل و فرج خارج خواهد شد. نمای ظاهری این فرایند شباهت زیادی به چشمه های آب گرم معدنی داشته (شکل 1) و از این رو به آن چشمه های آب داغ اطلاق می‌گردد. تشخیص فعالیت آتشفشانی آتشفشان‌های زیر دریایی تا قبل از سال 1990 میلادی میسر نبود و چشمه های آب داغ برای اولین بار در سال 1976 کشف شدند .

نتیجه گیری

آیه 6 طور، قسم به دریای برافروخته است که به نظر مفسران به قرینه آیه «و اذا البحار سجرت» از علائم قیامت است که خداوند به آن قسم خورده است. اما بررسی‌ها حکایت از این دارد که خداوند پرده از یک واقعیت علمی برداشته است که تاکنون کسی از حقیقت آن اطلاع نداشته است. استفاده قرآن از ماده «سجر» در این آیه و آیات مشابه نشان می‌دهد، همان‌گونه که تنور از هیزم افروخته می‌شود افروختگی دریا هم عاملی دارد. بررسی‌های علمی بیانگر این است که در بعضی از مناطق در زیر دریا به علت شکافتگی پوسته دریا مواد مذابی که در دل زمین است خارج می‌شود و حالت افروختگی به سطح آب می‌دهد که به آن آتشفشان‌های زیر دریا گفته می‌شود. این مطلبی است که قرآن 1400 سال پیش آن را تحت عنوان بحر مسجور بیان نموده و به آن قسم خورده است و این موضوع بیانگر اعجاز علمی قرآن است.

فعالیت یک آتشفشان زیردریایی (سمت راست)، چشمه آب داغ (سمت چپ)

منابع

1. ابن منظور،1414، چاپ هشتم، لسان العرب،، بیروت، لبنان: دار صادر

2. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر والتنویر

3. ابن فارس بن زکریا، احمد، 1422، معجم مقائیس اللغه، بیروت، لبنان:دار احیاء التراث العربی

4. آلوسی،1415،روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم بیروت:دار الکتب العلمیه

5. اندلسی ابوحیان،1420ق، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت:دار الفکر

6. بحرانی، سید هاشم، 1416 ق، البرهان فی تفسیر القرآن تهران: بنیاد بعثت

7. ثعالبی، عبد الرحمن بن محمد، 1418 ق، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن بیروت: دار احیاء التراث العربی

8. درویش، محی الدین، 1428،چاپ دوم، اعراب القران الکریم و بیانه،ناشر: کمال الملک

9. راغب اصفهانی، 1412:مفردات الفاظ القرآن، انتشارات ذوی القربی

10. زمخشری،محمود،1407، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل لبنان،بیروت،: مکتب الاعلام الاسلامی

11. سیوطی،جلال الدین،1404 ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی

12. شریف لاهیجی، محمد بن علی، 1373 ش، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد

13. صادقی تهرانی،1419ق،چاپ اول، البلاغ فی تفسیر القران بالقرآن، قم

14. -طالقانی،محمود، 1362ش، پرتوی از قرآن تهران: شرکت سهامی انتشار

15. طباطبائی، سید محمد حسین،1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جماعةالمدرسین فی الحوزةالعلمیه

16. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الاحیاء التراث

17. طبرسی،فضل بن حسن، 1417، مجمع البیان لعلوم القرآن، موسسه هدی

18. طریحی، فخر الدین،1375،ش، چاپ سوم، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی

19. عبد الباقی، محمد فواد، المعجم المفهرس لالفاظ القران الکریم

20. عروسی حویزی،1415 ق، نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان

21. قرشی، علی اکبر، 1371، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه

22. قرطبی، محمد بن احمد،1364 ش، الجامع الاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو

23. مصطفوی، حسن، 1360 ش، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب

24. مکارم شیرازی،ناصر،1382، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه

25. مجلسی، بحار الانوارالجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، تهران: انتشارات اسلامیه