صیحۀ ویرانگر
این مقاله توسط ادمین به سایت افزوده شده است.
نویسنده: مصطفی مرادی
چکیده
در قرآن کریم داستان برخی از اقوام پیشین که در بیشتر موارد، پیامبرانی نیز برای آنها فرستاده شده، با ذکر سرنوشتشان روایت شده است. اگرچه هدف اصلی قرآن از نقل چنین حوادث تاریخی، عبرت¬گیری مخاطبان قرآن از ناسپاسی‌ها و تکذیب‌های گذشتگان است، اما دقت در ظرائف نقل چنین داستان‌هایی توسط خداوند متعال، می‌تواند دارای اشارات علمی برای پژوهشگران رشته‌های مختلف علوم باشد. از آنجا که روایت سرنوشت گذشتگان در قرآن کریم بیشتر جنبۀ انذار دارد، پایان داستان‌ها اغلب ختم به عذاب الهی شده که به حسب موقعیت جغرافیایی، نوع گناهان قوم و همچنین دلایل دیگر، این عذاب دارای بروزهای خارجی متفاوتی بوده است. خداوند متعال در سورۀ عنکبوت چهار نوع از عذاب‌های اقوام تکذیب کنندۀ گذشته را طوفان، صیحه، فروبردن در زمین و غرق کردن در آب ذکر کرده است. یکی از انواع عذاب-های الهی، عذاب به وسیلۀ صیحه است که باعث نابودی اقوام مختلفی از جمله قوم ثمود شده است. با توجه به این نکته که صیحه در لغت به معنای صدای بلند و قوی ترجمه شده است، در این پژوهش، به دلیل شباهت‌های زیاد آن به موج صوتی(نوعی موج فشار)، صیحه متناظر با موج شاک (shock wave) - نوعی موج صوتی قوی با دامنۀ بزرگ – در نظر گرفته شده است. پیشرفت علم نشان داده که این نوع از امواج، می¬تواند توأمان با ایجاد صدای بسیار بلند، قدرت تخریب بسیار بالایی داشته باشد و همچنین قابلیت ایجاد آسیب‌های جدی در بافت‌های زندۀ بدن را نیز دارد.
در این مقاله ابتدا معانی مختلف واژۀ صیحه طبق لغت‌نامه‌های عربی بررسی شده و سپس آیات قرآن در مورد عذاب صیحه که بعضی از اقوام گذشته دچار آن شده‌اند، مورد مطالعۀ دقیق قرار داده شده است. پس از آن با مطالعۀ امکان ویرانگری صیحه، هم به لحاظ قرآنی و هم به لحاظ آخرین دستاوردهای علم فیزیک، به عنوان پیشنهادی برای تفسیر علمی، موج شاک که نوعی از امواج صوتی است، به عنوان مصداقی احتمالی برای عذاب صیحه مطرح شده است.
مقدمه
روایت سرنوشت برخی از امت‌های پیشین، نقش پررنگی در قرآن کریم دارد. اگرچه پایان بسیاری از این اقوام گذشته، ختم به عذاب الهی شده است، با این وجود اقوامی نیز در قرآن کریم به عنوان اقوام نجات‌یافته ذکر شده‌اند که آن جمعیت صدواندی هزار نفره، تحت هدایت حضرت یونس(ع) بعد از خارج شدن از شکم ماهی، از این نمونه است(الصافات/ ۱۴۷و ۱۴۸). بحث در مورد گذشتگان در قرآن کریم منحصر به امت‌های دارای فرستادۀ الهی (اعمّ از نبی یا رسول) که منجر به سعادت یا شقاوت شده باشند، نیز نمی‌شود که می‌توان به عنوان نمونه به روایت داستان دو پسر حضرت آدم(المائده: ۳۱-۲۷) اشاره کرد. طبق فرمایش مکرر خداوند در جای‌جای قرآن کریم و از جمله پس از نقل سرنوشت اقوام مختلف در سورۀ شعراء، هدف اصلی از بیان این داستان‌ها، عبرت گرفتن از نشانه‌های الهی است(الشعراء:۶۸، ۱۰۳، ۱۲۱، ۱۳۹، ۱۵۸، ۱۷۴، ۱۹۰). به همین دلیل است که خداوند متعال در روایت سرنوشت پیشینیان، عموما به نام سرزمین اقوام، نوع نژاد انسان‌های آن امت‌ها، زمان رخ‌دادن و حتی ذکر اسامی افراد، نپرداخته و اولویت را با نقل قسمت‌های عبرت‌آموز قرار داده است. همانطور که اشاره شد، بیشتر اقوام و امت‌هایی که خداوند در قرآن کریم سرنوشتشان را روایت کرده، در نهایت به خشم و عذاب الهی دچار شده‌اند که این عذاب به صورت‌های مختلفی بروز داشته است. در آیۀ ۴۰ از سورۀ عنکبوت به چهار نوع از عذاب¬های الهی که دامن‌گیر اقوام گذشته شده اشاره‌ای شده است: فَكُلًّا أَخَذْنَا بِذَنْبِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَمِنْهُمْ مَنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُمْ مَنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (العنکبوت:۴۰). و هر يك [از ايشان] را به گناهش گرفتار [عذاب] كرديم از آنان كسانى بودند كه بر [سر] ايشان بادى همراه با شن فرو فرستاديم و از آنان كسانى بودند كه صیحه [مرگبار] آنها را فرو گرفت و برخى از آنان را در زمين فرو برديم و بعضى را غرق كرديم و [اين] خدا نبود كه بر ايشان ستم كرد بلكه خودشان بر خود ستم میکردند. شاید بتوان گفت اینکه عذاب‌های الهی در امت‌های پیشین بصورت¬های گوناگونی بوده، به نوع گناه آن قوم، سرزمینی که در آن زندگی می‌کرده‌اند و یا حتی امکاناتی که به آن تفاخر می‌کرده‌اند، مرتبط بوده باشد که دلیل این تنوع، از موضوع بحث ما در این مقاله خارج است. یکی از عذاب‌هایی که خداوند متعال در قسمت‌های مختلف قرآن کریم به آن اشاره کرده است، عذاب از طریق صیحه است. در این پژوهش ابتدا معنای صیحه در لغت عرب و سپس آیات قرآن و همچنین اقوام دچارشده به چنین عذابی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. با روشن شدن معنای صیحه، به بررسی احتمالی مصادیق علمی آن پرداخته و پس از پاسخ دادن به سوال‌های زیر، به جمع‌بندی مطالب خواهیم پرداخت.
- برای صیحه چه مصادیق علمی‌ای می‌توان یافت؟
- آیا امواج صوتی، می‌توانند باعث ایجاد تخریب یا آسیب‌های حیاتی در انسان شوند؟
بررسی صیحه در لغت و قرآن کریم
واژۀ صیحه (دارای ریشه از حروف ص، ی، ح) را به معنای صدا (ابن منظور: ۲/۵۲۱) و صداى شديد(فراهیدی: ۳/۲۷۰) گفته اند. همچنین گفته شده که صيحه در اصل به معناى صدايى است كه از شكستن چوب يا پاره شدن پارچه حاصل شود(راغب-اصفهانی:۲۸۲). صاحب تفسیر نمونه، صیحه را به معنای «صداى عظیمى» می داند که معمولاً از دهان انسان یا حیوانى بیرون مى‌آید ولى اختصاص به آن ندارد، بلکه هر گونه صداى عظیم را شامل مى شود(مکارم‌شیرازی: ۹/۲۰۰). از ریشۀ صیح (ص ی ح) فقط واژۀ صیحه در قرآن کریم به کار رفته است که تکرار آن به ۱۳ مرتبه می‌رسد. از یک منظر می‌توان آیات حاوی واژۀ صیحه را در سه دسته قرار داد؛ دستۀ نخست آیاتی که به هلاکت اقوام مختلف توسط صیحه اشاره دارد، دستۀ دوم آیاتی که از صیحه به عنوان یکی از وقایع پیش یا همزمان با قیامت(یس:۴۹، ۵۳؛ ص:۱۵؛ ق:۴۲) سخن به میان آورده است و دستۀ سوم هم که فقط شامل یک آیه می‌شود به معنای سر و صدا یا صدای بلند آمده(المنافقون:۴) که هیچ‌کدام از ویژگی‌های دو دستۀ قبلی را ندارد. اگرچه در آیات دستۀ دوم و سوم نیز صیحه به معنای صدا آمده است، ولی در این پژوهش، فقط آیات دستۀ نخست مورد بررسی و مطالعۀ قرار خواهند گرفت، چراکه هدف ما بررسی آیاتی است که صیحه را به عنوان عذاب اقوام گذشته مطرح کرده است. در دستۀ نخست، ۸ آیه وجود دارد که نام اقوام هلاک شده در ۴ آیه از این آیات بصورت صریح آمده است و در بعضی دیگر به صورت غیرصریح یا بدون نام. آیات سورۀ هود(ع) و قمر به طور صریح مربوط به قوم ثمود است که پیامبرشان حضرت صالح(ع) بود؛ آیۀ ۹۴ سورۀ هود(ع) و همچنین آیه ۷۳ سورۀ حجر نیز به ترتیب به هلاک شدن قوم مدین (پیامبرشان حضرت شعیب(ع)) و قوم لوط(ع) اشارۀ صریح دارد. در۴ آیۀ دیگر که واژۀ صیحه آمده، صراحتا نام قومی ذکر نشده است که در اینجا به طور مختصر به بررسی آنها خواهیم پرداخت. آیۀ ۴۰ سورۀ عنکبوت، همانطور که در مقدمه نیز گذشت، به ۴ نوع از عذاب‌هایی که اقوام گذشته را به هلاکت کشانده اشاره کرده که یکی از این عذاب‌ها صیحه است. صاحب تفسیر المیزان، صیحه در این آیه را مربوط به قوم ثمود و قوم شعیب(ع) (مدین) دانسته (طباطبایی: ۱۶/۱۲۷) و صاحب تفسیر نمونه صیحه در این آیه را مرتبط با قوم ثمود و بعضی دیگر از اقوام ذکر کرده است(مکارم‌شیرازی: ۱۶/۲۷۳). بعضی از تفاسیر متقدم هم برای صیحه در این آیه قوم ثمود و قوم شعیب(ع) را ذکر کرده اند؛ به عنوان نمونه، صاحب تفسیر جامع البیان ذیل روایاتی از بعضی صحابه همین مطلب را نقل کرده است(طبری: ۲۰/۹۷). با مراجعه به دیگر تفاسیر نیز مشاهده می‌شود که کم و بیش دیگران نیز همین اقوال را مطرح کرده‌اند. اما با نگاهی به آیات قبل (۳۸ و ۳۹) شاید بتوان چنین استفاده کرد که گویی عذاب‌های آیۀ ۴۰ به ترتیب مربوط به اقوام ذکرشده در آیات ۳۸ و ۳۹ است. از آنجایی که قبل از این آیه به ترتیب از عاد، ثمود، قارون و فرعون سخن به میان آمده، عذاب‌های ذکر شده در آیۀ ۴۰ نیز به ترتیب حاصب(تندباد)، صیحه، خسف(فروبردن در زمین) و غرق، به همان اقوام و شخصیت‌ها می‌توانند بر‌گردند. با بیان این احتمال، صیحۀ آیه ۴۰ سوره عنکبوت نیز مرتبط با قوم ثمود خواهد شد؛ اگرچه همانطور که نظر مفسران نیز گذشت، همگی به مصداق بودن قوم ثمود(در بیشتر موارد همراه با قوم شعیب(ع)) در این آیه اشاره داشته‌اند. آیۀ دیگری که عذاب صیحه بصورت غیرصریح به قومی تعلق گرفته، آیه ۸۳ سورۀ حجر است. اگرچه در این آیه سخن از اصحاب حجر است، اما سیاق آیات، ویژگی مردمان (ساختن خانه‌ها در دل کوه) و همچنین عذاب آنها(صیحه)، مفسران برجسته را بر آن داشته که اصحاب حجر را نیز همان قوم ثمود تلقی کنند. (طباطبایی:۱۲/ ۱۸۵؛ مکارم‌شیرازی: ۱۱/ ۱۲۲؛ طبرسی: ۶/ ۵۲۸؛ فخررازی: ۱۹/ ۱۵۷؛ طبری: ۱۴/ ۳۴). آیۀ دیگری که محل بحث است، آیۀ ۴۱ سورۀ مؤمنون است که اقوال در مورد آن مختلف ذکر شده است. صاحب تفسیر نمونه دو احتمال را برای قوم ذکر شده در این آیات مطرح می¬کند که آن دو قوم عاد و ثمود است. در ادامه با اشاره به اینکه عذاب قوم عاد از طریق تندباد شدید بوده و به دلیل اینکه عذاب این قوم(قوم ذکرشده در سورۀ مؤمنون)، صیحه ذکر شده، احتمال قوم ثمود را تقویت می‌کند (مکارم‌شیرازی: ۱۴/۲۳۵). آخرین آیه¬ای که در آن واژۀ صیحه آمده و نامی از قومی ذکر نشده، آیۀ ۲۹ سوره یس است. عذاب صیحه در این سوره مرتبط با اصحاب قریه ذکر شده است. اينكه اين شهر(قریه) كداميك از شهرها بوده است معروف و مشهور در ميان مفسران اين است كه انطاكيه از شهرهاى شامات بوده است و اين شهر يكى از شهرهاى بسيار معروف روم قديم بوده و هم اكنون از نظر جغرافيايى جزء قلمرو كشور تركيه است (مکارم‌شیرازی: ۱۸ / ۳۳۹). به عنوان جمع‌بندی آیات صیحه می‌توان گفت که این آیات (۱۳ مورد) شامل سه دسته می¬شوند که فقط آیات یک دسته از آنها به عذاب اقوام گذشته اشاره دارد. در این دسته ۸ آیه وجود دارد که ۵ آیۀ آن به قوم ثمود، یک آیه به قوم مدین(شعیب(ص))، یک آیه به قوم لوط(ع) و یک آیه هم به اصحاب قریه (شهر انطاکیه) اختصاص دارد.
مصادیق احتمالی صیحه در علم جدید
در علمِ فیزیکِ امواج، بسته به اینکه موج نیاز به محیط مادی برای انتشار داشته باشد یا خیر، امواج را به دو دستۀ امواج الکترومغناطیسی و امواج مکانیکی تقسیم می‌کنند. به عنوان نمونه، نورِ مرئی و اشعۀ x از امواج الکترومغناطیسی و موج صوتی و موج ایجاد شده در طناب، از امواج مکانیکی هستند. همچنین می‌توان امواج را نسبت به جهت جابجایی ذرات نوسان‌کننده، به دو دستۀ امواج طولی و امواج عرضی تقسیم کرد. موجی که ذرات محیط آشفته، عمود بر جهت انتشار موج، نوسان کنند، موج عرضی و موجی که ذرات محیط آشفته، موازی(هم‌راستا) با جهت انتشار موج، نوسان کنند را موج طولی می‌نامند. صدا یک موج مکانیکی است که از ارتعاش رفت و برگشت ذرات محیطی که موج صوتی از آن عبور می‌کند، به وجود می‌آید. اگر یک موج صوتی از چپ به راست در هوا در حال حرکت باشد، ذرات هوا هم به سمت راست و هم به سمت چپ جابه‌جا می‌شوند، زیرا انرژی موج صوتی از آن عبور می‌کند. حرکت ذرات، در راستای جهت انتقال انرژی است. این همان چیزی است که امواج صوتی در هوا را به عنوان امواج طولی مشخص می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که امواج صوتی مهمترین مثال از امواج طولی هستند. آنها می‌توانند از طریق هر محیط مادی با سرعتی که به خواص محیط بستگی دارد حرکت کنند. همانطور که امواج حرکت می‌کنند، ذرات در محیط مرتعش می‌شوند تا تغییراتی در چگالی و فشار در جهت حرکت موج ایجاد کنند. این تغییرات منجر به ایجاد یک سری ناحیه‌های پرفشار و کم‌فشار می‌شود. امواج صوتی، خود به سه دسته تقسیم می‌شوند که محدودۀ فرکانسی متفاوتی را پوشش می‌دهند.
(۱) امواج قابل شنیدن: امواجی هستند که در محدودۀ حساسیت گوش انسان قرار دارند. آنها را می‌توان به روش‌های مختلفی مانند آلات موسیقی، تارهای صوتی انسان و بلندگوها تولید کرد.
(۲) امواج فروصوت: امواجی هستند که فرکانس آنها کمتر از محدودۀ قابل شنیدن است. فیل‌ها می‌توانند از امواج فروصوت برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده کنند، حتی اگر کیلومترها از هم فاصله داشته باشند.
(۳) امواج فراصوت: امواجی هستند که فرکانس آنها بالاتر از محدودۀ قابل شنیدن است. سوت "بی صدا" که برای بازیابی سگ‌ها از آن استفاده می‌شود، از امواج فراصوت استفاده می‌کند. صدای فراصوت منتشر شده توسط آن به راحتی توسط سگ ها شنیده می‌شود، اگرچه انسان به هیچ‌وجه نمی‌تواند آن را تشخیص دهد. از امواج فراصوت در تصویربرداری پزشکی نیز استفاده می شود (Halliday et al, 2013, p.520).
از آنجایی که یک موج صوتی شامل یک الگوی تکرارشونده از مناطق پرفشار و کم‌فشار است که در یک محیط حرکت می‌کنند، گاهی اوقات به آن موج فشار نیز می‌گویند. اگر از یک آشکارساز، چه گوش انسان یا یک ابزار ساختۀ دست بشر، برای تشخیص موج صوتی استفاده شود، نوسانات فشار را با برخورد موج صوتی به دستگاه آشکارساز تشخیص می‌دهد. در یک لحظه در زمان، آشکارساز فشار بالا را تشخیص می‌دهد؛ این با ورود یک فشار در محل آشکارساز مطابقت دارد. در لحظۀ بعدی، آشکارساز ممکن است فشار عادی را تشخیص دهد. در نهایت یک فشار کم، مربوط به ورود یک رقیق‌شدگی در محل آشکارساز، تشخیص داده می شود . امواج شاک که برای سال‌ها به عنوان یک پدیدۀ صوتی شناخته شده‌اند، احتمالاً اولین بار در ارتباط با انفجارها مورد توجه قرار گرفته‌اند. موج شاک درواقع موج صوتی با دامنۀ بسیار بزرگ است که در آن حداکثر فشار ممکن است چندین پوند در هر فوت مربع از فشار معمولی اتمسفر بیشتر شود. این امواج، با سرعتی بیشتر از سرعت امواج صوتی معمولی مانند بوق و سوت، حرکت می‌کنند. هنگامی که یک موج شاک از منبع ثابت خود دور می‌شود، شدت و سرعت آن در مقایسه با امواج صوتی معمولی، قبل از اینکه به طور کامل از بین برود، به سرعت کاهش می‌یابد. وقتی یک موج شاک از یک ناظر عبور می‌کند، ممکن است وی صدایی مانند صدای یک انفجار از یک فاصلۀ دور را بشنود و همچنین ممکن است که یک فشار لحظه‌ای و ناگهانی را در همان جهت انتشار موج شاک، در خود حس کند. مطالب ذکرشده، در مورد امواج شاک از یک منبع ثابت، مانند انفجار دیگ بخار، صادق است؛ اما امواج شاک به این محدود نمی‌شوند و توسط اجسامی مانند هواپیماها یا جت‌های سریع که با سرعت مافوق صوت حرکت می کنند، نیز تولید می‌شوند(Gerhard, 1967).
مقیاس و تنوع پدیده‌های ایجادکنندۀ موج شاک به میزانی است که توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است. امواج شاک در مقیاس‌های بسیار کوچک و نسبیتی فِمتومتر (10-15 m) در مواد هسته‌ای تا امواج شاک در خوشه‌های کهکشانی با طول گیگاپارسک(1025 m) مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است(Davison, 2008).
موج انفجار یک نوع موج شاک است که به اندازۀ کافی قوی است که فشار هوای پس‌زمینه در مقایسه با فشارِ پشتِ موج شاک ناچیز است و اجازه می‌دهد معادلات حاکم ساده شوند. پاسخ‌های معادلات انفجار با جزئیات بیشتری در دهه‌های 1950 و 1960 مورد بررسی قرار گرفت. از آن زمان، پاسخ‌های معادلات امواج انفجار برای توصیف امواج شاک ناشی از بسیاری از پدیده¬های فیزیکی مختلف از جمله اخترفیزیک، امواج انفجاری که توسط الکتریسیته در لوله‌های شاک هدایت می‌شوند، امواج انفجار در دینامیک گاز مغناطیسی و دینامیک الکتروگاز، جریان گاز در شراره‌های خورشیدی و امواج انفجار ناشی از لیزر، استفاده شده است. (Hendijanifard, 2015)
در شکل (۱) نمونۀ تخریب توسط یکی از انواع موج شاک، مشاهده می‌شود. در چنین موجی که ناشی از یک انفجار است، هوای موجود در پشت جبهۀ شاک به سرعت‌های بالا شتاب می‌گیرد و باد قدرتمندی ایجاد می‌کند. این بادها به نوبۀ خود یک فشار دینامیکی در برابر اجسام روبروی انفجار ایجاد می‌کنند. امواج شاک باعث جهش آنی فشار در قسمت جلویی ضربه می‌شود. ترکیبی از پرش فشار (به نام فشار بیش از حد) و فشار دینامیکی باعث آسیب موج انفجار می‌شود. هم فشار بیش از حد و هم فشار دینامیکی با رسیدن موج شاک به حداکثر مقادیر خود می‌رسند؛ سپس بسته به قدرت انفجار، طی یک بازۀ زمانی، از چند دهم ثانیه تا چند ثانیه، موج شاک میرا می‌شود .
-
عنوان ۱
-
عنوان ۲
شکل ۱) اثرات موج انفجار(نوعی از موج شاک) بر یک خانۀ معمولی با قاب چوبی.
دامنه‌های مختلفِ فشارِ بیش از حدِ موجِ انفجار برحسب فاصله از منشأ موج، همراه با میزان صدمات وارده به محیط¬های مختلف توسط موج انفجار، در شکل (۲) نشان داده شده است. همانطور که در شکل مشاهده می¬شود، در نزدیک¬ترین محدوده که فشار تقریبا ۱۳۷۳ کیلوپاسکال است، موج انفجار می¬تواند صدمات کشنده¬ای را به انسان وارد کند و منجر به مرگ شود. با افزایش فاصله، میزان فشار بیش از حد، نیز کاهش می¬یابد. فشار ۲۴۵ کیلوپاسکال و بیشتر می¬تواند منجر به فروپاشی ریه¬ها شود در حالی¬که فشار ۹۸ کیلو¬پاسکال می¬تواند به پردۀ گوش آسیب برساند. فشار موج انفجار در فواصل بالاتر، تأثیر جزئی بر محیط خواهد داشت، مانند ترک¬های مشاهده شده در پنجره. در برخی موارد، اجزایی مانند ستون‌ها، تیرها و دیوارها آسیب می‌بینند و در موارد شدید، ممکن است ساختار کلی یا بخشی از سازه فرو بریزد(shirbhate, 2021).
شکل۲) صدمات ناشی از موج انفجار، برحسب فشار و فاصله از منشأ موج
همان¬طور که مشخص شد، امواج شاک می¬توانند اثرات مخرّبی، هم بر محیط و هم بر اندام¬های زیستی بدن انسان داشته باشند. این تخریبِ زیادِ ناشی از موج انفجار(شاک) می¬تواند توسط انفجار هسته¬ای، برخورد شهاب¬سنگ یا دیگر اجرام آسمانی با کرۀ زمین و یا هر نوع منبعِ موجِ شاکِ قویِ دیگری نیز رخ دهد. به عنوان یک نمونۀ عینی می¬توان به مقاله¬ای که اخیرا(در سال ۲۰۲۱ میلادی) در یکی از زیرمجموعه¬های مجلات نیچر (Scientific Report) به چاپ رسیده، اشاره کرد که در آن گزارش شده است: حفاری¬های جدید باستان¬شناسی در شهر تل¬الحمّام واقع در غرب اردن کنونی نشان می¬دهد یک حادثه کیهانی باعث شده است تا حدود ۳۶۵۰ سال پیش، این شهر ساحلی در نزدیکی دریای مرده به طور کامل نابود شود. محققان تخمین می¬زنند انفجار این شهاب¬سنگ قدرت تخریبی معادل ۱۰۰۰برابر قویتر از بمب اتمی هیروشیما ایجاد کرده است. تجزیه و تحلیل شواهد برجای مانده در ویرانه¬های تپۀ باستانی تل¬الحمام نشان می¬دهد یک شهاب¬سنگ به عرض تقریبا ۵۰ متر در ارتفاع ۴ کیلومتر بالاتر از سطح زمین منفجر شده است و پس از یک نور خیره¬کننده، موجی از گرمای ۲ هزار درجه ایجاد کرده است. حرارت ایجاد شده به حدی بوده است که بلافاصله بدنه¬های چوبی خانه¬ها را سوزانده و اشیاء فلزی مانند شمشیر، نیزه و حتی سازه¬های سفالی و آجری را ذوب کرده است. با این حال این همۀ تخریب نبوده، چند ثانیه بعد یک موج شاک انفجار عظیم از راه رسیده و همه چیز از جمله مجموعۀ کاخ ۵ طبقه با دیواری مستحکم به ضخامت ۴ متر را ویران کرده است(Bunch, 2021). به گزارش یورونیوز دکتر جیمز کنت، استاد زمین‌شناسی در دانشگاه سانتا باربارا در کالیفرنیا، می‌گوید: «ما سنگ‌های کوارتزی در این ناحیه یافتیم که با فشارهای شدیدی ضربه دیده‌اند و این بسیار عجیب است؛ چراکه سنگ کوارتز یکی از سخت‌ترین مواد معدنی است و ضربه زدن به آن بسیار دشوار است. محاسبات تیم ۲۱ نفرۀ کارشناسان نشان داد این انفجار نمی‌توانسته حاصل از برخورد سیارک بوده باشد، چراکه دهانۀ برخوردی در محل وجود ندارد، بلکه انفجار ناشی از یک جرم آسمانی نظیر شهاب‌سنگ بوده است. دانشمندان می‌گویند انفجار، سطوح خارجی گلدان‌های سفالی را ذوب کرده و آجر‌ها و اسکلت انسان‌های نزدیک به محل حادثه «تکه‌تکه» شده‌اند. دانشمندان معتقدند تل‌الحمّام همان سدوم، یا شهر قوم لوط(ع)، است که مطابق روایات کتاب مقدس به دلیل «اعما این تحقیق با فیلیپ سیلویا، استاد باستان‌شناسی کتب مقدس در دانشگاه ساوت‌وست ترینیتی آمریکا همکار بوده می‌گوید: «همۀ مشاهدات ذکر شده در سِفر پیدایشِ عهد عتیق با یک ضربه هوایی مطابقت دارد. وی اضافه کرد: «هرچند با اطمینان صددرصد علمی نمی‌توان گفت که شهر ویران شده همان شهر سدوم عهد عتیق است، با این حال توصیف شاهدان عینی از این حادثۀ فاجعه‌بار در ۳۶۰۰ سال پیش احتمالا به یک سنت شفاهی تبدیل شده و در قالب یک گزارش مکتوب در کتاب مقدس تورات در مورد نابودی قوم لوط(ع) آمده است.» هرچند نویسندگانِ مقالۀ مذکور، سخنی از قرآن و روایت آن در مورد هلاکت قوم لوط(ع) به میان نیاورده¬اند و فقط به گزارش سِفر پیدایش تورات بسنده کرده¬اند، اما همانطور که در قسمت بررسی واژۀ صیحه در قرآن گذشت، یکی از اقوامی که توسط صیحه (یکی از مصادیق احتمالی آن موج شاک)، به عذاب الهی دچار شده¬اند، قوم لوط(ع) است. نکتۀ قابل توجه در اینجا آن است که برای عذاب قوم لوط(ع) در قرآن کریم، هم از لفظ صیحه استفاده شده(الحجر:۷۳) و هم از بارانِ سنگ(الأعراف:۸۴؛ الشعراء:۱۷۳؛ النمل:۵۸) و هم از نوعی زلزله(هود:۸۲؛ الحجر:۷۴)، که با درنظر گرفتن تمامی این¬ها، مطابقت خوبی با یافته¬های باستان¬شنان در این گزارش دارد. شایان ذکر است که با مطالعۀ مقالۀ مذکور و گزارش¬های باستان¬شناسی آن، شاید بتوان قوم ثمود را نیز به عنوان یک مصداق احتمالی برای این یافتۀ باستان-شناسی دانست، زیرا هم کاخ¬های 5 طبقۀ مستحکمِ ذکرشده در مقاله، با ساختمان-سازی¬های قوم ثمود در دل کوه¬ها (الأعراف:۸۴؛ الحجر:۸۲؛ الشعراء:۱۴۹) سازگاری دارد و هم اینکه بحث صیحه، با تأکید بیشتری(پنج مرتبه) در مورد عذاب قوم ثمود در قرآن کریم به کار رفته است.
نتیجه‌گیری
با بررسی واژۀ صیحه در لغت¬نامه¬ها و همچنین کاربردهای آن در قرآن کریم به عنوان یکی از انواع عذاب اقوام پیشین، پیشنهادی احتمالی بر پایۀ پیشرفت¬های جدید در جهان امروز، به عنوان تفسیر علمی آیات حاوی عذابِ صیحه داده شد. در این پژوهش مشخص شد، اقوامی که در گذشته به¬وسیلۀ عذابِ صیحه (ذکرشده در قرآن) از بین رفته¬اند چهار قوم بوده¬اند؛ قوم ثمود، قوم مدین(شعیب(ع))، قوم لوط(ع) و اصحاب قریه(انطاکیه). با توجه به ویژگی¬های واژۀ صیحه و تشابه آن با موج صوتی(نوعی موج فشار)، احتمال اینکه موج شاک (نوعی از امواج صوتی) بتواند یکی از مصادیق احتمالی عذابِ صیحه در قرآن باشد، تقویت شد. با بررسی علمی موج شاک و فیزیک مرتبط با آن، مشخص شد که امواج شاک توأمان با ایجاد صدای بسیار بلند، توانایی تخریب بسیار زیادی را (در حالاتی که منشأ ایجاد موج شاک دارای انرژی بسیار باشد) نیز دارند. همچنین نشان داده شد که این تخریب¬ها محدود به تخریب اشیاء نبوده و قدرت ایجاد صدمات کُشنده در انسان¬ها را نیز دارد. یک نمونه از این تخریب¬های شدید، امواج شاکِ ایجاد شده توسط برخورد اجرام آسمانی با کرۀ زمین، که اخیرا توسط باستان¬شناسان کشف شده است، مورد بررسی و به عنوان شاهدی بر مطالب ارائه شده در مقاله آورده شد. در نهایت، از آنجایی¬که هدف تفسیر علمی، استخدام علوم مختلف برای فهم بهتر آیات قرآن کریم است، در این پژوهش تلاش شد گامی در این راستا برای ایجاد روزنه¬های جدید برای فهم ملسموس¬تر آیات عذابِ صیحه ارائه شود. [۱]
منابع و پانویس
1. ابن منظور، محمد بن مکرم. بدون تاریخ. لسان العرب. ۱۵ ج. بیروت - لبنان: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
2. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، و داوودی، صفوان عدنان.(۱۴۱۲–۱۹۹۲). مفردات ألفاظ القرآن. ۱ ج. بیروت - لبنان: دار الشامیة.
3. طباطبایی، محمد حسین.(۱۳۵۲–۱۳۵۱). المیزان في تفسیر القرآن. ۲۰ ج. بیروت - لبنان: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
4. طبرسی، فضل بن حسن، رسولی، هاشم، و یزدی طباطبایی، فضل الله. (۱۴۰۸). مجمع البيان. ۱۰ ج. بیروت - لبنان: دار المعرفة.
5. طبری، محمد بن جریر.(۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری). ۳۰ ج. بیروت - لبنان: دار المعرفة.
6. فخر رازی، محمد بن عمر، و مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربی.(۱۴۲۰–۱۹۹۹). التفسیر الکبیر. ۳۲ ج. بیروت - لبنان: دار إحياء التراث العربي.
7. فراهیدى، خلیل بن احمد (1415ق)، کتاب العین، چ، 2قم: انتشارات هجرت
8. مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان، و آشتیانی، محمدرضا. (۱۳۷۴–۱۳۷۳). تفسیر نمونه. ۲۸ ج. تهران - ایران: دار الکتب الإسلامیة.
9. Gerhard, S.L., 1967. Shock-Wave Convergence Demonstrated by Surface Waves on Water. American Journal of Physics, 35(6), pp.509-513.
10. Halliday, D., Resnick, R., & Walker, J. (2013). Fundamentals of physics. John Wiley & Sons.
11. Davison, L., Horie, Y., & Graham, R. A. (2008). Shock Wave and High Pressure Phenomena (p. 111). Springer-Verlag, Berlin.
12. Hendijanifard, M., & Willis, D. A. (2015). Validity of the taylor-sedov theory for studying laser-induced phase explosion and shock waves. Journal of nanoscience and nanotechnology, 15(4), 3249-3253.
13. Shirbhate, P. A., & Goel, M. D. (2021). A critical review of blast wave parameters and approaches for blast load mitigation. Archives of Computational Methods in Engineering, 28(3), 1713-1730.
14. Bunch, T. E., LeCompte, M. A., Adedeji, A. V., Wittke, J. H., Burleigh, T. D., Hermes, R. E.,. .. & Silvia, P. J. (2021).
- ↑ قرار دادن منبع مورد نظر-نکته