درک حركات بدن به وسيله گوش
بیان ایده
در آیه 11 سوره کهف به نقش گوش در درك حركات بدن اشاره شده است. در كتاب معجزات پزشكي قرآن نوشته دكتر شريف الغزال آمده است كه در هنگام خواب، حس شنوايي متوقف نمي‌شود و همين امر موجب می گردد تا شخصي كه به خواب رفته، با صدايي كه منشأ نزديكي دارد، بيدار شود. عصب هشتم مغزي كه مربوط به گوش داخلي است، دو بخش دارد: يك بخش شنوايي و ديگري بخش تعادل (جهت درك حركات سر). كاركرد اين دو بخش طي زماني بيش از 300 سال در اصحاب كهف متوقف بوده است (Ghazal,2004).
بررسی لغوی و تفسیری
کلمات اصلی
- آذَان: جمع أُذُن، گوش
- سِنين: جمع "سنه" به معنی سال
بررسی تفسیری
در باره عبارت فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ تفسیرهای گوناگونی وجود دارد:
عبارت "فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ" در لغت عرب کنايه ظريفي از «خواباندن» است، گویي پرده و حجابي بر گوش شخص افکنده ميشود تا سخني را نشنود و اين پرده همان پرده خواب است (مکارم شیرازی، 12/385).
"افكندن پردههاى خواب بر گوش آنان" یعنی براى ساليانى طولانى آنها را به خواب عميق فرو برديم، به گونهاى كه نه صدايى را مىشنيدند تا بيدار گردند و نه اثرى از هياهو و غوغاى طبيعت در گوش آنان نفوذ مىكرد تا به خود آيند. از آيه شريفه برداشت می‌شود كه آنان نمرده بودند، بلكه زنده و در خوابى عميق و خوش فرو رفته بودند (طبرسی،6/698).
شايد مراد از فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ رفتاري نظير رفتار مادران باشد كه هنگام خواباندن كودك، آرام با دست به گوش او مي‌زنند تا حواسش متمركز شده و بخوابد، كه در اين صورت اين عبارت كنايه از آن است كه خداي سبحان با شفقت و مدارا آنها را خواب نمود (طیب، 8/332). يعنى پردهاى بر آن غار زديم تا ديگر گوشهايشان صداهاى خارج را نشنود و از خواب بيدار نگردند (زمخشری، 2/705) که با توجه به سیاق آیه به نظر می‌رسد این معنی چندان مناسب نباشد.
اهداف و روش تحقیق
در آیه 11 سوره مبارکه کهف، خداوند چگونگی به خواب رفتن اصحاب کهف را بیان می‌کند. در قرآن، از کار افتادن گوش‌ها به عنوان عامل خواب طولانی مدت و غیر طبیعی آنها یاد شده است.
خواب حقيقي، خوابي است که 4 مرحله (Non Rapid Eye Movement) NREM و یک مرحله REM دارد. در مراحلی از سیکل خواب گوش‌ها و مغز کار می‌کند و از طريق صدا زدن و نفوذ صوت در گوش می‌توان فرد را بيدار کرد. در واقع فقط در مرحله چهارم NREM بیدار کردن فرد از خواب بسیار مشکل است که البته این مرحله در طول مدت خواب به طور موقت ایجاد شده و به صورت دوره‌ای تکرار می‌گردد (2007 Schenck,). از این رو، عبارت فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ می‌تواند اشاره به فعال بودن گوش در هنگام خواب باشد که به خواست خدا در مورد اصحاب کهف برای مدت طولانی متوقف شده بود.
از کار افتادن یک عضو بدن ممکن است به چند صورت باشد:
- عضو ناقص گردد و در نتیجه از کار بیفتد
- ظاهر عضو سالم باشد ولی توان انجام کار را نداشته باشد، مانند افرادی که قطع نخاع گشته و با داشتن پاهای سالم قادر به حرکت آنها و یا حس کردن درد در آنها نیستند
- عضو کاملاً سالم باشد ولی عواملی مانند عوامل فیزیولوژیک (همچون بالا بودن میزان ترشح هورمون ملاتونین) (1) و یا عوامل محیطی مانند تغییر فشار هوا موجب اختلال در کار آن شود.
این احتمالات ممکن است برای اصحاب کهف رخ داده باشد که البته بعد از 300 سال با رفع آن، از خواب بیدار شده‌اند. به هر حال، معاصران نزول قرآن می‌دانسته‌اند که بیدار شدن افراد ناشنوا مانند افراد شنوا به آسانی صورت نمی‌گیرد، پس این آیه نمی‌تواند اعجاز علمی باشد. اما نکته مهم در این آیه به نظر درویش (5/544) اینست که عیبی در گوش‌های آنها پدیدار نگشته و تنها «حس شنیدن» در آنها فعال نبوده است.
امروزه دانشمندان دریافته‌اند که عصب هشتم مغزي كه مربوط به گوش داخلي است، دو بخش دارد: يك بخش شنوايي و ديگري بخش تعادل. در هنگام خواب حس شنوايي متوقف نمی‌شود و همين امر باعث می‌گردد تا شخصي كه به خواب رفته، با صدا بيدار شود. برای این که شخص از طریق شنیدن صداها بیدار نشود، باید اعصاب این ناحیه غیر فعال گردد. علت غیر فعال شدن اعصاب شنوایی نیز متفاوت است. به هر حال در زمان نزول قرآن، کسی از مکانیزم اعصاب شنوایی آگاه نبوده است. با اینهمه، از آنجا که دلیلی بر صحت و یا رد ادعای نقص ساختمان گوش اصحاب کهف در دست نیست، به نظر می‌رسد که این آیه از مصادیق اشارات علمی باشد.
سوالات تحقیق
- آیا مراد از پرده که در ترجمه و تفسیر آیه به آن اشاره شده، پرده خواب است یا مرگ؟ اگر مراد از آن "مرگ" باشد، این آیه همچنان اعجاز علمی قرآن را مطرح می‌کند؟
- آیا در تمام طول تاریخ، تنها اصحاب کهف بودند که چنین خواب طولانی داشته‌اند، یا این امر در تاریخ تکرار شده است؟
- آیا عبارت "ضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ" جهت اشاره به فعال بودن سیستم شنوایی در خواب، به کار رفته، یا به منظور استعاره و زیبا سازی کلام اینچنین آمده است؟ آیا اگر استعاره باشد، این آیه اعجاز علمی قرآن تلقی می شود؟
- آیا می‌توان گفت اصحاب کهف به حالتی از بیهوشی یا کما فرو رفته بودند؟
- آیا علم امروزه توقف ناگهانی کارایی اعصاب شنوایی را تأیید می‌کند؟
- اعصاب شنوایی در اثر چه عواملی ممکن است به صورت موقت از کار بیفتند؟
- آیا باقی ماندن در مرحله چهارم NREM خواب موجب خوابیدن طولانی مدت اصحاب کهف بوده است؟
- فعالیت اعصاب مغزی در زمان خواب چگونه است؟
- آیا ترشح زیاد هورمون ملاتونین به خون موجب خواب طولانی مدت اصحاب کهف بوده است؟
- آیا از کار افتادن سایر قسمت های گوش مانند سخت شدن پرده صماخ به هر علتی و یا کم شدن فشار هوای غار می‌تواند دلیل نشنیدن بوده باشد؟
- آیا غاری که اصحاب کهف در آن قرار داشتند، شرایط جغرافیایی خاصی و ویژه‌ای دارد که بتواند بر میزان شنوایی مؤثر باشد؟
- چه شرایطی لازم است تا فردی سالیان متمادی در حالت بیهوشی یا کما فرو برود؟
منابع
1. درويش، محيى الدين، اعراب القرآن و بيانه،دارالارشاد، دمشق، 1415ق
2. زمخشرى محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، دار الكتاب العرب، دار الكتاب العربی، 1407ق
3. طبرسى، فضل، مجمع البيان فى تفسير القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش
4. طيب، عبد الحسين، اطيب البيان في تفسير القرآن، انتشارات اسلام ، چاپ دوم، تهران، 1378 ش
5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1382 ش
6. Ghazal, Sh., The Medical Miracles of the Holy Quran, 2004
7. Schenck, C.H, Sleep: The Mysteries, the Problems, and the Solutions, Avery, NY,2007