نقش کوه‌های بلند در ایجاد بارندگی
بیان ایده
برخی از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن درباره آیه 27 سوره مرسلات اظهار داشته‌اند که توزيع بارندگی در سطح جهانی به کمک بادها صورت می‌گيرد و سلسله کوه‌های مرتفع نقـش اصلی را در روند و فرآيند بادها ایفا می‌کنند. کـوه‌ها جـريان بـادهـا را بـه چندين ناحيه بزرگ تـقـسيم می‌کنند که نقطه آغاز آنها نواحی زير استوایی دارای فشار بالا در درياهاست. بزرگترين آن آتلانتيک شمالی است که 75 ميليون کيلومتر مربع زمين را آب می‌دهـد. همين‌طور بخار برخاسته از آب‌های زمين با کوه‌های بلند بالا برخورد می‌کند و چنانچه کوه سرد باشد، بخارها جمع شده و به جريان‌های آب تبديل می‌شوند و سرچشمه آب رسانی به مناطق ديگر می‌شوند. همين طور کوه‌های مرتفع، بادها را مجبور می‌کنند که رو به بالا بوزند و چنانچه بادها سرد بوده و بخار آب با خود داشته باشند، بخار متراکم شده و ابر تشکيل می‌دهد و می‌بارد و به اين ترتيب چنان‌که آيه مطرح نموده، کوه‌های مرتفع در رسيدن آب و باران به مردم نقش دارند. از این رو، این محققان برآنند که آیه فوق بیانگر این نکته علمی است که "کوه‌ها در ایجاد باران نقش تاثیرگذار و مهمی دارند".
در علم آب و هواشناسی در باره فرایند تشکیل ابر و باران می‌خوانیم: فرایند تشکیل ابر و ریزش باران مراحل مختلفی را شامل می‌شود. اقیانوس ها، بیش از 70% سطح کره زمین را می‌پوشانند. آب و هواشناسان معتقدند که بخار برخاسته از سطح اقیانوس‌ها، توسط باد صعود می‌کند و با کوه‌های مرتفع برخورد کرده و متراکم می‌شود و باعث شکل‌گیری ابر و بارش می‌گردد (شکل1). بنابراین، کوه‌ها با قرارگیری در مسیر بادهای حامل رطوبت و بخار برخاسته از سطح اقیانوس‌ها، باعث تشکیل ابر و ریزش باران می‌شوند. برای مثال زی و همکارانش به نقش کوه‌ها در سازماندهی بادهای موسمی آسیا براساس مطالعه تصاویر ماهواره‌ای پی‌برده‌اند[۱].
از طرف دیگر، وجود کوه‌ها در مسیر باد و تأثیر آن روی الگوی توزیع باد، منجر به خشکی و کمبود رطوبت در سمت دیگر خود می‌شود. در نتیجه پوشش‌های گیاهی متفاوت را در فواصل مکانی مختلف نسبت به اقیانوس ایجاد می‌کند (شکل2). بسیاری از رشته کوه‌های بلند در همسایگی سواحل قرار دارند (شکل3) و به صورت یک سد در مسیر بادهای اقیانوسی حامل رطوبت عمل می‌کنند. در نتیجه در سواحل بارش و در طرف مقابل آن کاهش رطوبت رخ می‌دهد.
مکارم شیرازی [۲] در این باره می‌گوید: اين كوهها كه سر به آسمان كشيده و ريشههاى آن به يكديگر پيوسته است، از يك سو همچون زرهى زمين را در بر گرفته و آن را در برابر فشار داخلى و فشارهاى ناشى از جزر و مد خارجى حفظ مىكند، و از سوى ديگر جلو اصطكاك قشر هوا را با زمين مىگيرد و پنجه در هوا انداخته و آن را با خود به گردش در مىآورد. از سوى سوم طوفان‌ها و بادهاى عظيم را كنترل مىكند و به اين ترتيب از جهات مختلف به اهل زمين آرامش مىبخشد.
نیز به يكى ديگر از بركات كوهها اشاره كرده مىافزايد:" و آبى گوارا به شما نوشانديم" «وَ أَسْقَيْناكُمْ ماءً فُراتاً». آبى كه هم براى شما گوارا و مايه حيات است و هم براى حيوانات شما و زراعت‌ها و باغ‌هايتان.
درست است كه تمام آب‌هاى گوارا از باران است، ولى كوهها مهمترين نقش را در آن ايفا مىكند، بسيارى از چشمهها و قنات‌ها از كوهها مىجوشد و سرچشمه بسيارى از نهرها و شط‌هاى عظيم از برف‌هاى متراكمى است كه بر قلههاى كوهها مىنشيند و مهمترين ذخایر آبى انسان‌ها را تشكيل مىدهد. قله كوهها به خاطر دورى از سطح زمين هميشه سرد است و مىتواند ذخایر برف را ساليان دراز در خود جاى دهد تا تدريجاً در پرتو آفتاب آب شود و به صورت نهرها جريان يابد.
بررسی لغوی و تفسیری
- رَوَاسى: از ریشه ر-س-و، فعل آن به صورت لازم و متعدی به معنی ثابت شدن و ثابت کردن کاربرد دارد. رواسی جمع مکسر"راسیه"، اسم فاعل و به معنی ثابت کننده یا ثابت شونده است (راغب، ص 354).
- شَامِخَاتٍ: مفرد آن، شامخه به معنی بلند وسر برافراشته (همو،ص464)
- أَسْقَيْنَاكمُ: شما را نوشانيديم و به شما داديم. (السَّقْي و السُّقْيَا: آنچه كه مىنوشد به او مىدهد، ولى- إسْقَاء- اينست كه نوشيدنى را در اختيارش بگذارد و او هر طور خواست مصرف كند پس إسقاء- از- سَقْي- رساتر و بليغتر است زيرا- إسقاء- يعنى چيزى كه از آن نوشيده مىشود و مىنوشد در اختيارش قرار دهى). (همو،ص415-416)
- فُرَات: آب گوارا، كه در مفرد و جمع هر دو به كار می‌رود. (همو،ص628)
اهداف و روش تحقیق
سوالات تحقیق
- آیا از آیه یاد شده، می‌توان نقش کوه‌ها در ایجاد برف و باران را استنباط نمود؟
- میزان آگاهی مردم از تأثیر کوه‌ها در ایجاد برف و باران تا چه میزان بوده است؟
- در قرآن "کوه‌ها" با چه صفات دیگری توصیف شده‌اند؟ و به کدامیک از فواید دیگر آنها اشاره شده است؟
- چرا لفظ "خلقنا" به جای "جعلنا" استفاده نشده است؟
- آیا استفاده از حرف "فی" می‌تواند اشاره به وجود ریشه کوه‌ها در درون زمین داشته باشد؟
- آیا استعمال ریشه ی فعلی (رواسی) به صورت لازم ومتعدی می‌تواند علاوه بر ثابت شدن خود کوه‌ها، به ثابت کردن زمین توسط آنها نیز اشاره داشته باشد؟
- تفاوت "عذب" و"فرات" در چیست؟
- بین الگوی توزیع باد، پراکندگی مکانی کوه ها و میزان بارش سالیانه در مقیاس جهانی چه ارتباطی وجود دارد؟
- آیا فقط قرارگیری رشته کوه‌ها در مجاورت سواحل باعث اثرگذاری کوه‌ها روی میزان بارش می‌شود؟
پانویس
منابع
1.راغب اصفهانی،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق
2.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1374 ش
3. XIE.Sh. P., HAIMING XU, N. H. SAJI, YUQING WANG, (2005), "Role of Narrow Mountains in Large-Scale Organization of Asian Monsoon Convection”, Journal of Climate, v. 19, 3420-3429.
4. www.55a.net/firas
5. www.ngdir.ir