تنگی نفس در ارتفاع

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

فَمَن يُرِدِ ٱللَّهُ أَن يَهْدِيَهُۥ يَشْرَحْ صَدْرَهُۥ لِلْإِسْلَٰمِ وَمَن يُرِدْ أَن يُضِلَّهُۥ يَجْعَلْ صَدْرَهُۥ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِى ٱلسَّمَآءِ كَذَٰلِكَ يَجْعَلُ ٱللَّهُ ٱلرِّجْسَ عَلَى ٱلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ

آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را برای (پذیرش) اسلام، گشاده می سازد؛ و آن کس را که بخاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سینه‌اش را آنچنان تنگ می‌کند که گویا می‌خواهد به آسمان بالا برود؛ این گونه خداوند پلیدی را بر افرادی که ایمان نمی‌آورند قرار می‌دهد!

آیه 125 سوره انعام

بیان ایده

در این آیه، خداوند در بیان شدت تنگی سینه کافر روی گردان از حق، او را به کسی که می‌خواهد بر آسمان بالا رود، تشبیه نموده است. امروزه علت تنگی نفس در هنگام صعود به آسمان مشخص شده وعلم ثابت کرده که هوای اطراف کره زمین در نقاط مجاور این کره کاملا فشرده و برای تنفس آماده است. اما هر قدر به طرف بالا حرکت کنیم، هوا رقیق‌تر و میزان اکسیژن کمتر می‌شود، به حدی که اگر چند کیلومتر از سطح زمین به طرف بالا بدون ماسک اکسیژن حرکت کنیم، نفس کشیدن برای ما هر لحظه مشکل و مشکل‌تر می‌شود.مردم زمان پیامبر اکرم (ص) تجربه بالا رفتن و صعود از کوه‌های اطراف مکه و تنگی نفس را داشته‌اند، ولی هرگز علت تنگی نفس در هنگام صعود به آسمان ومکانیسم آن را نمی‌دانسته‌اند. در بررسی علمی این اعجاز توجه به مکانیسم تنفس حائز اهمیت است.

مکانیسم سیستم تنفسی

مكانيسم تنفس و نياز به آن، امروزه براي ما آشكار است. تنفس شامل عمل دم و بازدم است. در عمل دم، هوا از طريق مجرای تنفسی (دهان و بينی) وارد و بعد از گذر از نای وارد شش‌ها می‌شود. اما كشيده شدن هوا به داخل ريه‌ها به صورت غير‌ارادي چگونه است؟ پرده جنب، پرده‌‌اي است که هر ریه را مستقل و جداگانه می‌پوشاند و از دو قسمت تشکیل یافته: یکی پرده جنب احشایی که به سطح ریه متصل است و دیگری پرده جنب جداری که سطح درونی قفسه سینه را می‌پوشاند. بین این دو پرده، یک فضای بدون هوا وجود دارد. هنگامی که فرمان عصبی دم، توسط مراکز تنفسی در مغز صادر می‌شود، اعصاب حرکتی، ماهیچه‌های بین دنده‌ای خارجی و دیافراگم را منقبض می‌کنند. انقباض ماهیچه‌های بین دنده‌ای خارجی موجب حرکت دنده‌ها به بالا و طرفین می‌شود. انقباض دیافراگم موجب افزایش حجم قفسه سینه می‌شود. این افزایش حجم باعث کاهش فشار مایع جنب و باز شدن کیسه‌های هوايی می‌شود و هوا را به درون خود می‌کشاند. بنابراین عامل اصلی باز شدن کیسه‌های هوایی و ورود هوا به شش‌ها پرده جنب است. خاصیت ارتجاعی شش‌ها و وزن قفسه سینه موجب می‌شود که شش‌ها به حالت اولیه خود برگردند. برگشت شش‌ها باعث افزایش فشار هوای درون شش نسبت به اتمسفر و در نتیجه بیرون راندن هوا می‌شود.

امروزه ثابت شده که هر قدر به سمت بالا حرکت کنیم، هوا رقیق تر و میزان اکسیژن تنفسی و در نتیجه اکسیژن خون کمتر می‌شود. برای بهبود وضعیت، کاهش اکسیژن به صورت پیام عصبی مخابره شده از مغز، به قلب دستور فعالیت عمیق و سریع داده و فرد دچارتپش قلب می‌شود و به دستگاه تنفسی نیز دستور فعالیت بیشتر و غیر معمول می‌دهد. بنابراین با کاهش فشار هوا ، فرد در مکانیسم ورود هوا به ريه‌ها با مشكل مواجه شده و در نهایت به علت ناتوانی در تنظیم تنفس با فشار وارد برسینه، احساس تنگي نفس می‌کند.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• یَشرح: از ش-ر-ح به معنی گشودن، بیان
• صَدْر: سینه، دل
• ضَيِّقً: تنگ
• حَرَج: تنگ
• يَصَّعَّدُ : از ص- ع- د که بر ارتفاع (بلندی) و بر مشقت دلالت می‌کند .

اهداف و روش تحقیق

درآیه 125 سوره انعام، خداوند قلب کافر روی گردان از حق را به سینه کسی که می‌خواهد بر آسمان صعود کند، تشبیه نموده است. امروزه علت تنگی نفس در هنگام صعود به آسمان مشخص شده و علم ثابت کرده که هوای اطراف کره زمین در نقاط مجاور این کره کاملا فشرده و برای تنفس آماده است. اما هر قدر رو به بالا حرکت کنیم، هوا رقیق‌تر و میزان اکسیژن کمتر می‌شود. به حدی که اگر چند کیلومتر از سطح زمین به طرف بالا بدون ماسک اکسیژن حرکت کنیم، نفس کشیدن برای ما هر لحظه مشکل و مشکل‌تر می‌شود.

مردم در عصر نزول تجربه بالا رفتن و صعود از کوه‌های اطراف و در نتیجه تنگی نفس را داشته‌اند. اما دلیل علمی آن را نمی‌دانسته‌اند. علم در عصر نزول نیز قادر به پاسخگویی نبوده است. با توجه به تعریفی که از اعجاز علمی قرآن ارائه شده، می‌توان این آیه را در شمار آیاتی دانست که نکته‌ای علمی را در بردارند.

سوالات تحقیق

1. منظور از "صدر" در آیه چیست ؟ سینه است یا قلب؟
2. شرح صدر یعنی چه ؟ آیا شرح صدر نشانه یا علامتی دارد؟
3. در قر آن شرح صدر در چه مواردی به کار رفته است؟
4. نقش "حرج" در جمله چیست ؟
5. وجه تشبیه شخص گمراه در پذیرش حق به کسی که دچار تنگی صدر در ارتفاع شده، بیانگر چه نکاتی است ؟
6. از آنجا که تنگی نفس می‌تواند در موارد مختلف به انسان دست دهد، چرا قرآن تنگی صدر در صعود بر آسمان را مطرح کرده است ؟
7. در زمان نزول قرآن ، مردم چه درکی از این تشبیه داشتند؟
8. آيا در زمان بالا رفتن و صعود، حجم شش‌ها تغيير می‌كند؟
9. چه عاملي سبب احساس تنگی و محدود شدن فضای سينه می‌شود؟
10. آيا می‌توان گفت كه منظور قرآن كريم، كم شدن فشار هواست؟ آيا با رفتن به عمق دريا‌ها(يعني در شرايط افزايش فشار) هم اين احساس تنگی وجود دارد؟
11. با توجه به اينكه عامل اصلی باز شدن کیسه‌های هوایی و ورود هوا به شش‌ها پرده جنب است و نيز فشار فضای میان دو لایه پرده جنب همیشه کمتر از فشار اتمسفر است، می‌توان گفت كه كم شدن فشار هوا، ورود هوا به ريه‌ها را مشكل می‌سازد و اين خود عاملي برای احساس تنگی نفس است؟ به این ترتیب، آيا می‌توان گفت كه كم شدن اختلاف فشار بين پرده جنب و هوای خارج باعث بسته شدن كامل شش‌ها و در نتيجه سختی در تنفس می‌گردد؟
12. آيا می‌توان گفت كه اختلاف بين فشار پرده جنب و هوا در ارتفاعات كم می‌‌شود و همين باعث می‌گردد كه تمايل ورود هوا به شش‌ها كاهش يابد؟
13. با توجه به اينكه غلظت اكسيژن در ارتفاعات كم می‌شود، آيا يكي ديگر از عوامل احساس تنگی در سينه می‌تواند كم شدن اكسيژن خون باشد؟
14. آیا فشار عصبی می‌تواند مانند تأثیری که بر قلب داشته و موجب تپش آن می‌گردد، بر کارکرد عصبی شش‌ها نیز تأثیر گذاشته تا فرد احساس تنگی نفس کند؟
15. آیا احساس تنگی نفس فقط در موقع صعود و بالا رفتن از جایی به انسان دست می‌دهد یا در موارد دیگر هم صادق است ؟
16. تنگی نفس در هنگام صعود به آسمان چه تفاوتی با تنگی نفس در هنگام دویدن و فعالیت شدید فیزیکی دارد؟
17. در هنگام صعود از چه ارتفاعی به بعد رقت هوا به اندازه ای می‌رسد که شخص احساس تنگی نفس می‌کند؟

پانویس و منابع

1.ابن فارس، احمد، معجم االمقاییس فی اللغه، دار الفکر، بیروت

2.http://fa.parsiteb.com/