مدل جهان بسته

يَوْمَ نَطْوِى ٱلسَّمَآءَ كَطَىِّ ٱلسِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَمَا بَدَأْنَآ أَوَّلَ خَلْقٍ نُّعِيدُهُۥ وَعْدًا عَلَيْنَآ إِنَّا كُنَّا فَٰعِلِينَ

در آن روز که آسمان را چون طوماری در هم می‌پیچیم، (سپس) همان گونه که آفرینش را آغاز کردیم، آن را بازمی‌گردانیم؛ این وعده‌ای است بر ما، و قطعاً آن را انجام خواهیم داد.

آیه 104 سوره انبیاء

بیان ایده

خداوند در این آیه به بحث از سرنوشت نهایی این عالم پرداخته و می‌فرماید که در آن روز خداوند آسمان را همانند پیچیدن طوماری که برای نوشتن آماده شده، در هم می‌پیچد و همانطور که بار نخست آفرینش را آغاز کرده، دوباره آن را باز می‌گرداند. طباطبایی (14/329) در مورد اینکه مراد از پیچیده شدن سجل چیست، می‌گوید: مراد اين است كه سجل- كه همان صحيفه نوشته شده است- هنگامی كه پيچيده مى‏شود، نوشته هم پيچيده مى‏شود، يعنى الفاظ و يا معانيى كه خود نوعى تحقق و ثبوت دارد و به صورت خط و نقش در سجل نوشته شده، پيچيده مى‏شود، و با پيچيده شدنش ديگر چيزى از آنها ظاهر نمى‏ماند، همچنين آسمان با قدرت الهى روزى پيچيده مى‏شود، هم چنان كه فرموده:

وَمَا قَدَرُوا۟ ٱللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِۦ وَٱلْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُۥ يَوْمَ ٱلْقِيَٰمَةِ وَٱلسَّمَٰوَٰتُ مَطْوِيَّٰتٌۢ بِيَمِينِهِۦ سُبْحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ

آنها خدا را آن گونه که شایسته است نشناختند، در حالی که تمام زمین در روز قیامت در قبضه اوست و آسمانها پیچیده در دست او؛ خداوند منزّه و بلندمقام است از شریکیهایی که برای او می‌پندارند

آیه 67 سوره زمر

.

در نتيجه، غايب گشته، چيزى از آن ظاهر نمى‏ماند، نه عينى، و نه اثرى. اما از داناى به غيب پنهان نمى‏شود، هر چند كه از ديگران پنهان مى‏گردد، هم چنان كه نوشته از سجل پنهان نيست، هر چند كه از ديگران پنهان است. پس طى و پيچيدن آسمان بر اين حساب به معناى برگشت آن به خزاین غيب است، بعد از آنكه از خزاین نازل و اندازه‏گيرى شده بود، هم چنان كه درباره آن و تمامى موجودات فرموده:

وَإِن مِّن شَىْءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُۥ وَمَا نُنَزِّلُهُۥٓ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ

و خزائن همه چیز، تنها نزد ماست؛ ولی ما جز به اندازه معیّن آن را نازل نمی‌کنیم!

آیه 21 سوره حجر

و نيز به طور مطلق فرموده:

وَلِلَّهِ مُلْكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَإِلَى ٱللَّهِ ٱلْمَصِيرُ

و از برای خداست حکومت و مالکیّت آسمانها و زمین؛ و بازگشت (تمامی موجودات) بسوی اوست!

آیه 42 سوره نور

إِنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ ٱلرُّجْعَىٰٓ

و به یقین بازگشت (همه) به سوی پروردگار تو است!

آیه 8 سوره علق

اما برخی از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن، چون طبق آیه 30 همین سوره برآنند که جهان با پدیده مه‌بانگ آغاز شده است، عبارت «كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعيدُهُ» در آیه را دال بر این می‌دانند که جهان با چنین پدیده‌ای نیز به پایان خواهد رسید. به عبارت دیگر آنها مدعی هستند که خداوند در این آیه مدل جهان بسته را که طبق آن انبساط کنونی جهان سرانجام متوقف شده و انقباض جهان منجر به باز گشت آن به نقطه اولیه می‌شود، برای این جهان معتبر دانسته است. معادلات نسبیت که عام حاکی از انبساط جهان و نیز کم شدن سرعت این انبساط است، سه پاسخ محتمل دارد که هر یک از آنها سرنوشت نهایی متفاوتی را برای جهان پیش بینی می‌نماید. اینکه کدام یک از این سرنوشت ها در نهایت برای جهان رخ می‌دهد، به سرعت گسترش جهان و مقدار ماده ای که در آن است، بستگی دارد. این سه مدل متفاوت از جهان در حال گسترش را مدل‌های جهان باز، یکنواخت و بسته می‌نامند.

در 80 سال اخیر اخترشناسان به دنبال اندازه‌گیری دقیق دو پارامتر مهم کیهانی یعنی آهنگ گسترش جهان و چگالی متوسط ماده در جهان (ρ) بوده‌اند. دستیابی به میزان دقیق این دو پارامتر روشن خواهد کرد که کدام یک از مدل‌های مذکور توصیف کننده جهانی است که ما در آن زندگی می‌نماییم. چگالی بحرانی چهان در حدود 30-10×9 گرم بر سانتیمتر مکعب است و این مقدار برابر شش اتم هیدروژن در یک متر مکعب است. چگالی آب یک گرم بر سانتیمتر مکعب است. اگر چگالی متوسط جهان بیشتر از چگالی بحرانی باشد، جهان بسته خواهد بود، بدین معنا که در نهایت نیروی گرانش موجب توقف انبساط جهان شده و جهان منقبض و در خود جمع می‌شود و احتمالاً منجر به مه‌بانگ دیگری می‌گردد. بر عکس، اگر چگالی جهان کمتر از چگالی بحرانی باشد، جهان باز خواهد بود، بدین معنا که جهان برای همیشه گسترش می‌یابد و نیروی گرانش برای متوقف کردن این انبساط کافی نخواهد بود . اگر چگالی جهان دقیقاً برابر با چگالی بحرانی باشد، گسترش جهان یکنواخت خواهد بود، بدین معنا که جهان باز هم گسترش خواهد یافت.

سؤال مهم تعیین چگالی فعلی جهان است. توجه داشته باشید که چگالی فضا-زمان را خم می‌کند و مقدار چگالی، هندسه جهان را تعیین می‌کند. اگر چگالی جهان کمتر از چگالی بحرانی باشد، جهان باز است و حجمی نامحدود دارد، اگر برابر چگالی بحرانی باشد، جهان مسطح و تخت خواهد بود و حجم نامحدود دارد و اگر بیشتر از چگالی بحرانی باشد شکل جهان بسته و حجم محدودی خواهد داشت.

در حال حاضر، کل ماده با در نظر گرفتن ماده تاریک حدود 27% چگالی بحرانی است. مشاهدات نشان می‌دهد که جهان با سرعت و شتاب در حال گسترش است و در نهایت بسیار سرد و تاریک خواهد شد. عاملی که باعث این شدت در گسترش شده است وجود انرژی تاریک در جهان است. با اضافه کردن حدود 73% انرژی تاریک به