تاريكى مطلق در اعماق دريا

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

أَوْ كَظُلُمَٰتٍ فِى بَحْرٍ لُّجِّىٍّ يَغْشَىٰهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِۦ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِۦ سَحَابٌ ظُلُمَٰتٌۢ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَآ أَخْرَجَ يَدَهُۥ لَمْ يَكَدْ يَرَىٰهَا وَمَن لَّمْ يَجْعَلِ ٱللَّهُ لَهُۥ نُورًا فَمَا لَهُۥ مِن نُّورٍ

یا همچون ظلماتی در یک دریای عمیق و پهناور که موج آن را پوشانده، و بر فراز آن موج دیگری، و بر فراز آن ابری تاریک است؛ ظلمتهایی است یکی بر فراز دیگری، آن گونه که هر گاه دست خود را خارج کند ممکن نیست آن را ببیند! و کسی که خدا نوری برای او قرار نداده، نوری برای او نیست!

آیه 40 سوره نور

بیان ایده

در آیه 40 سوره نور، وضعیت کافران به تاریکی‌هایی که لایه‌لایه‌اند و امواجی که بر روی آن امواج عظیم دیگر قرار گرفته‌اند و بر فراز آن ابر تاریکی است، تشبیه شده است. برخی محققان برآنند که در گذشته به علت نبود وسایل غواصی، نمی‌توانستند بیشتر از بیست متر به عمق دریا نفوذ کنند. از این دو، از سطوح زیرین آب اطلاعات زیادی نداشتند. اما امروزه با به کارگیری وسایل و ابزار مدرن، به راحتی مي‌توان تا عمق دویست متر از زیر آب اطلاع يافت. در این عمق، تاریکی مطلق حکم فرماست. اکتشافات جدید در واقع تصویری از آیه "ظلمات بعضها فوق بعض" (تاریکی‌ها یکی بر فراز دیگری)را ارائه نموده و آن را تفسیر کرده است، با این توضیح که: رنگ‌ها دارای هفت طیف اند: آبی، زرد، سبز، پرتقالی (نارنجی پررنگ)، قرمز... كه با فرو رفتن در آب، رنگ ها یکی بعد از دیگری ناپدید می شوند. با از بین رفتن هر یک از طيف ها بر تاریکی عمق آب افزوده می‌شود. ابتدا رنگ قرمز از بین می‌رود، سپس نارنجی، زرد و... تا اینکه در عمق دویست متری رنگ آبی از بین می‌رود. با ناپدید شدن هر رنگ، مقداری بر تاریکی افزوده می‌شود و سرانجام، در عمق دویست متری تاریکی مطلق حکم فرما می‌گردد. عبارت "ظلمات بعضها فوق بعض" در واقع اشاره به همین مطلب دارد. پس، این اعجاز حقیقتی است که امروزه از سوی بسیاری از ایستگاه‌های مطالعاتی دریا به اثبات رسیده و بشر در گذشته از آن بی‌اطلاع بوده است.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• ظلمات:ظلمت مادي: تاریکی و عدم نور، ظلمت معنوی: جهل، شرک و فسق
• لُّجِّيٍّ : متلاطم ومواج
• يَغْشَاهُ: از غ- ش- ی به معنی گرفتن و پوشاندن
• سَحَابٌ: ابر چه در آن آب باشد و چه نباشد

اهداف و روش تحقیق

در آیه 40 سوره نور در بیان وضع ظلمت زده کافران تشبيهي آورده شده كه به صورت " ظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُّجِّيٍّ " و "ظلمات بعضها فوق بعض"ت وصیف شده است. نور مرئي در حيطه امواج الكترومغناطيس است. ولي تعريف علمي از نور تنها شامل طيف نورهای الكترومغناطيس مرئي نيست. در حقيقت، از لحاظ علمي غيرممكن است که بتوان يك تاريكي مطلق ايجاد كرد. برای مثال همه اشياء حرارت را به شكل نور مادون قرمز و پرتوهای گاما مي‌تابانند. اما چشم انسان تنها قادر به درك امواج نور مرئي است. از آنجا كه بيان مثال برای روشن‌تر شدن موضوع است، به نظر مي‌رسد كمبود و يا عدم حضور پرتوهای نور مرئي به عنوان تاريكي مد نظر قرآن باشد. ميزان نفوذ اشعه‌های نور خورشيد در دريا امروزه مشخص شده است. تا عمق 200 متری رنگ‌ها تشخيص داده مي‌شوند، ولي با افزايش عمق از تنوع آنها كاسته مي‌شود. از عمق 200 تا 1000 متري محيط اطراف به رنگ خاكستري ديده مي‌شود. از عمق 1000 تا 1500 متری نور فتوشيميايي وجود دارد. پايين تر از 1500 متر تاريكي مطلق -به جز توليد نور به وسيله جانوران (بيولومينسنس)- است .

قرآن کریم این مسئله را هنگامی بیان نموده که بشر از کشف حقیقت علمی آن عاجز بوده است. لذا این آیه کریمه می‌تواند نشان دیگری از اعجاز و حقانیت این کتاب آسمانی باشد.

سوالات تحقیق

1. مرجع ضمیر "ه" در "يده" کیست؟
2. معني دقيق "غشي" چيست؟ آيا غشی و مشتقات آن در قرآن، همه معنای پوشاندن و فرا گرفتن را می‌رساند؟
3. آیا مرجع ضمیر "ه" در "یغشاه" می‌تواند "ظلمات" باشد؟
4. آیا در این آیه تشبیه تمثیل وجود دارد؟
5. منظور از "موج من فوقه موج" كدام نوع از امواج دریا (امواج نوری يا امواج سطحي و عمقي) مي‌تواند باشد؟
6. منظور آيه تعريف نوع خاصي از تاريكي است؟ مثلاً تاريكي مطلق؟
7. جمله "يَغْشَاهُ مَوْجٌ" وصف ظلمات است یا بحر؟
8. آيا دليل خاصي وجود داشته كه قرآن از تاريكي‌های دريا نام برده است؟ منظور اينست كه تفاوت اين تاريكي با تاريكي‌های ديگر چيست كه اعمال كافران به آن تشبيه شده است؟ آيا مي‌توان گفت كه اين تاريكي‌های قعر دريا، تاريك‌ترين در روی كره زمین است؟
9. با توجه به اينكه موج از ريشه ماج به معنای حركت و اضطراب است، آيا مي‌توان گفت كه منظور از "موج من فوقه موج" همان امواج نوری است؟
10. آيا مي‌شود علاوه بر عميق بودن، به خاطر موج‌ها از شفافيت آب هم كاسته شود؟

پانویس و منابع

1. راغب اصفهانی ،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

2. http://www.oceanexplorer.noaa.gov/explorations/04deepscope/background/deeplight/deeplight.html