زوجیت از منظر قرآن و علم

وَمِن كُلِّ شَىْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

و از هر چیز دو جفت آفریدیم، شاید متذکّر شوید!

آیه 49 سوره ذاریات

چکیده

قرآن کریم قانون زوجیت را به عنوان مساله‌ای فراگیر مطرح می‌کند که دایره‌ای بسیار گسترده‌تر از ازدواج و زناشویی دارد، نه تنها در جانوران و گیاهان بلکه تمام تاثیرات متقابل میان موجودات را شامل می‌شود. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که عالم بر اساس زوجیت بنا شده استواری و پایداری منظم و منطقی که در طبیعت مشاهده می‌شود ناشی از نظام زوجیت فراگیر در هستی است. اگر چنین تاثیرات متقابلی مبتنی بر قانون زوجیت فراگیر میان اجزای این هستی وجود نداشت طبیعت نابود می شد. در آیات مربوط به زوجیت، واژه های زوج، زوجین، ازواج وجود دارد که مورد بررسی قرار گرفت. بیان زوجیت در عالم گیاهان و همه اشیاء از موارد اعجاز علمی است که قرآن 14 قرن پیش بیان فرموده است.

مقدمه

یکی از مباحثی که در قرآن مجید به آن اشاره شده، بحث زوجیت در انسان و حیوان و...است. «زوجیت» ارتباط و پیوند و علاقه‌ای است که میان زن و مرد و نر و ماده در حیوانات برقرار می‌شود و منجر به تولید موجود سومی می‌گردد. این امر در عالم طبیعت برای ادامه نسل و بقای حیات در موجودات ضرورت دارد. در قرآن تعبیر(زوجیت) در مورد گیاهان هم به کار رفته است زمانی که جهان در تاریکی جهل به سر می‌برد، قرآن در ضمن آیاتی به زوجیت در گیاهان تصریح کرده است. مسئله زوجیت در گیاهان تا قرن 18 میلادی همچنان در پرده ابهام بود تا اینکه نخستین بار «لینه» دانشمند و گیاه شناس معروف سوئدی موفق به کشف این واقعیت شد که مسئله زوجیت در گیاهان تقریبا یک قانون عمومی است و گیاهان هم مانند انسان و حیوان نر و ماده دارند و تولید مثل می‌کنند. قرآن از این هم پا را فراتر گذاشته ودر سوره ذاریات /49، زوجیت در تمام اشیاء عالم را مطرح می‌کند. آیا واقعا قرآن به زوجیت در همه گیاهان و در تمام اشیاء اشاره دارد ؟ به این منظور از کتاب‌های لغت قدیم و جدید و نیز تفاسیر مختلف استفاده شده است و از نظر علمی هم جدید ترین مطالب مورد توجه قرار گرفته است.

ادعای اعجاز

در مورد آیات مربوط به زوجیت د رگیاهان و زوجیت در تمام اشیاء عالم، ادعا ی اعجاز علمی شده است که قرآن در 1400 سال پیش در مقام اشاره به این مطالب بوده در حالی که مردم جز در مواردی خاص مانند درخت نخل از نر و ماده داشتن سایر گیاهان اطلاعی نداشتند.

زوج در لغت

از نظر معنا واژه «زوج» برمقارنت چیزی برای چیزی دلالت دارد مانند زوج زن که شوهرش است. به هر یک از دو قرين از مذكّر و مؤنّث در حيواناتی كه ازدواج يافته‏‌اند و نیز به هر دو قرين در غير حيوانات «زوج» اطلاق می‌شود. مثل يك زوج كفش (يك جفت) و نیز برای هر آنچه که اقتران و ارتباط و پیوستگی با دیگری دارد اعم از اینکه مماثل و مشابه یا متضاد با او باشد «زوج» گویند.

وقتی گفته می شود «زوجان من الحمام» یعنی ذکر و انثی، اما قول خدا در مورد نباتات و گیاهان، مراد لون و رنگ است . اما بعید نیست باشد از آنچه که گفتیم این بیان ابن فارس حکایت از این دارد که وی در مورد گیاهان احتمال ذکر و انثی بودن را می دهد و رد نمی‌کند.

«زوج» به معنی صنف و نوع از هر چیزی است و هر دو چیز مقترن با هم که شبیه یا نقیض هم باشند «زوجان» گفته می‌شود و به هریک از آنها «زوج» گویند. مانند زوج زن که شوهرش است و زوج مرد که زنش است.

طریحی هم زوج را «صنف» معنا کرده و گوید «ازواج» به معنی اصناف، اشکال و اجناس است.

بنابراین با توجه به نظرات لغویون، «زوج» عبارتند از:

1. به مجموع دو چیز مقترن «زوج» گویند.
2. به هر فردی از آن دو نیز «زوج» گویند.
3. به فرد دارای قرین «زوج» گویند.
4. به دو فرد قرین که با هم شبیه یا متضاد باشند «زوج» گویند. (دو فرد قرین طبعا دارای ارتباط و پیوستگی هستند.)
5. به صنف و نوع، جنس «زوج» گویند.
6. و نیز به مذکر و مؤنث( نر و ماده ای که میانشان ارتباط جنسی وجود دارد.) «زوج» گفته می‌شود.قرآن این معنا را در مورد انسان و حیوان به کار برده است. ولی در مورد گیاهان و سایر اشیاء روشن نیست.

نکته:

لغویون معنای «زوج» را در گیاهان لون و رنگ دانسته‌اند در حالی که اگر منظور خدا رنگ و لون بود به صراحت اشاره می‌‌کرد. این نشان دهنده این است که معنای «زوج» فراتر از لون و رنگ می‌باشد. مانند:

أَلَمْ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجْنَا بِهِۦ ثَمَرَٰتٍ مُّخْتَلِفًا أَلْوَٰنُهَا وَمِنَ ٱلْجِبَالِ جُدَدٌۢ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَٰنُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ

آیا ندیدی خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که بوسیله آن میوه‌هایی رنگارنگ (از زمین) خارج ساختیم و از کوه‌ها نیز (به لطف پروردگار) جاده‌هایی آفریده شده سفید و سرخ و به رنگهای مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه!

آیه 27 سوره فاطر

زوجیت در قرآن

قرآن در موارد مختلفی از زوجیت سخن می‌گوید:

• در رابطه با همسر ( اعم از زن یا شوهر) مانند:

• از زوجیت میوه‌ها:

• از زوجیت در گیاهان:

• از زوجیت چیزهایی كه انسان‌ها نمی‌دانند:

سُبْحَٰنَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلْأَزْوَٰجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ

منزه است کسی که تمام زوجها را آفرید، از آنچه زمین می‌رویاند، و از خودشان، و از آنچه نمی‌دانند!

آیه 36 سوره یس

• از زوجیت همه اشیای جهان:

وَمِن كُلِّ شَىْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

و از هر چیز دو جفت آفریدیم، شاید متذکّر شوید!

آیه 49 سوره ذاریات

• و هدف نهایی از بیان زوجیت تذكر نشانه‌های الهی و به‌كار انداختن اندیشهٔ انسان است:

إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ

در این، نشانه روشنی است (بر وجود خدا)؛ ولی بیشترشان هرگز مؤمن نبوده‌اند!

آیه 8 سوره شعراء

زوج به صورت مفرد

واژه «زوج» به صورت مفرد در آیات به معانی مختلفی به کار رفته است. در مورد همسر اعم از زن و مرد و گیاه اگر چه در لغت «زوج» بر 2 تا ( اثنان، جفت) اطلاق می‌شود ولی در استعمال قرآن «زوج» بر فردی که برایش قرینی باشد نیز دلالت دارد مانند یک مرد ،یک زن یا یک نوع گیاه و برای دو تا «زوجین و زوجان» به کار برده است.

زوج به معنای زن

نمونه آیاتی که در آن «زوج» به معنای زن ( همسر ) به کار رفته است.

وَإِنْ أَرَدتُّمُ ٱسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَءَاتَيْتُمْ إِحْدَىٰهُنَّ قِنطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا۟ مِنْهُ شَيْـًٔا أَتَأْخُذُونَهُۥ بُهْتَٰنًا وَإِثْمًا مُّبِينًا

و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته‌اید، چیزی از آن را پس نگیرید! آیا برای بازپس گرفتن مهر آنان، به تهمت و گناه آشکار متوسل می‌شوید؟!

آیه 20 سوره نساء

وَقُلْنَا يَٰٓـَٔادَمُ ٱسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ ٱلْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ

و گفتیم: «ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن؛ و از (نعمتهای) آن، از هر جا می‌خواهید، گوارا بخورید؛ (اما) نزدیک این درخت نشوید؛ که از ستمگران خواهید شد.

آیه 35 سوره بقره

در این آیات زوج به معنی «زن» (زوجه، همسر). است. لازم به ذکر است که «زوجه و زوجات» در قرآن نیامده بلکه دو واژه«زوج» و جمع آن «ازواج» به کار رفته است .

زوج به معنای شوهر

در آیات زیر «زوج» در معنای مرد (شوهر) کار رفته است.

بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ قَدْ سَمِعَ ٱللَّهُ قَوْلَ ٱلَّتِى تُجَٰدِلُكَ فِى زَوْجِهَا وَتَشْتَكِىٓ إِلَى ٱللَّهِ وَٱللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَآ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌۢ بَصِيرٌ

خداوند سخن زنی را که درباره شوهرش به تو مراجعه کرده بود و به خداوند شکایت می‌کرد شنید (و تقاضای او را اجابت کرد)؛ خداوند گفتگوی شما را با هم (و اصرار آن زن را درباره حل مشکلش) می‌شنید؛ و خداوند شنوا و بیناست.

آیه 1 سوره مجادله

فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُۥ مِنۢ بَعْدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُۥ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَآ أَن يَتَرَاجَعَآ إِن ظَنَّآ أَن يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ ٱللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

اگر (بعد از دو طلاق و رجوع، بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود؛ مگر اینکه همسر دیگری انتخاب کند (و با او، آمیزش‌جنسی نماید. در این صورت،) اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، گناهی ندارد که بازگشت کنند؛ (و با همسر اول، دوباره ازدواج نماید؛) در صورتی که امید داشته باشند که حدود الهی را محترم میشمرند. اینها حدود الهی است که (خدا) آن را برای گروهی که آگاهند، بیان می‌نماید.

آیه 230 سوره بقره

زوج در مورد گیاهان

واژه «زوج» 4 بار در مورد گیاهان و روییدنی‌ها هم به کار رفته است.

أَوَلَمْ يَرَوْا۟ إِلَى ٱلْأَرْضِ كَمْ أَنۢبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ

آیا آنان به زمین نگاه نکردند که چقدر از انواع گیاهان پرارزش در آن رویاندیم؟!

آیه 7 سوره شعراء

خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَىٰ فِى ٱلْأَرْضِ رَوَٰسِىَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَنۢبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ

(او) آسمانها را بدون ستونی که آن را ببینید آفرید، و در زمین کوه‌هایی افکند تا شما را نلرزاند (و جایگاه شما آرام باشد) و از هر گونه جنبنده‌ای روی آن منتشر ساخت؛ و از آسمان آبی نازل کردیم و بوسیله آن در روی زمین انواع گوناگونی از جفتهای گیاهان پر ارزش رویاندیم.

آیه 10 سوره لقمان

وَٱلْأَرْضَ مَدَدْنَٰهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَٰسِىَ وَأَنۢبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍۭ بَهِيجٍ

و زمین را گسترش دادیم و در آن کوه‌هائی عظیم و استوار افکندیم و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز در آن رویاندیم،

آیه 7 سوره ق

يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِن كُنتُمْ فِى رَيْبٍ مِّنَ ٱلْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَٰكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِى ٱلْأَرْحَامِ مَا نَشَآءُ إِلَىٰٓ أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوٓا۟ أَشُدَّكُمْ وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّىٰ وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَىٰٓ أَرْذَلِ ٱلْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنۢ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْـًٔا وَتَرَى ٱلْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَآ أَنزَلْنَا عَلَيْهَا ٱلْمَآءَ ٱهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنۢبَتَتْ مِن كُلِّ زَوْجٍۭ بَهِيجٍ

ای مردم! اگر در رستاخیز شک دارید، (به این نکته توجّه کنید که:) ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [= چیزی شبیه گوشت جویده شده‌]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل؛ تا برای شما روشن سازیم (که بر هر چیز قادریم)! و جنین‌هایی را که بخواهیم تا مدّت معیّنی در رحم (مادران) قرارمی‌دهیم؛ (و آنچه را بخواهیم ساقظ می‌کنیم؛) بعد شما را بصورت طفل بیرون می‌آوریم؛ سپس هدف این است که به حدّ رشد و بلوغ خویش برسید. در این میان بعضی از شما می‌میرند؛ و بعضی آن قدر عمر می‌کنند که به بدترین مرحله زندگی (و پیری) می‌رسند؛ آنچنان که بعد از علم و آگاهی، چیزی نمی‌دانند! (از سوی دیگر،) زمین را (در فصل زمستان) خشک و مرده می‌بینی، اما هنگامی که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید؛ و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند!

آیه 5 سوره حج

كريم از اسماء حسنى است، و در غير خدا نيز بكار می‌رود واژة كريم جامع انواع خیر و شرف و فضایل و ارزش‌ها است. ( ابن منظور،12/510) و مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ اشاره به گياهان پرفايده است و البته هر گياهی داراي فوائدی است كه با پيشرفت علم اين حقيقت روز به روز آشكارتر می‌‏شود. البته تعبير به «زوج» درمورد گياهان قابل دقت است با توجه به معنای لغوی «زوج» که هم در مورد «جفت» به کار می‌رود و هم «نوع و صنف»، سؤال این است در این آیات به کدام معنا است؟ اشاره به نوع گیاهان است یا جفت‌های گیاهان؟

گرچه غالب مفسران «زوج» را به معنى «نوع» و«صنف»، و «ازواج» را به معنى «انواع» و «اصناف» گرفته‌‏اند، ولى «زوج» به معنى معروفش (جفت) قبل از هر معنی دیگر به ذهن می‌آید از این رو می توان احتمال داد که قرآن به زوجیت در جهان گیاهان نیز اشاره دارد.

زوج به صورت تثنیه

«زوج» به صورت تثنیه «زوجین» و «زوجان»در آیاتی به کار رفته است.

«زوجین» در آیات زیر در مورد « مرد و زن» به کار رفته است «زوجین» یعنی دو نوع انسان زن و مرد که با هم ازدواج کرده‌اند.

وَأَنَّهُۥ خَلَقَ ٱلزَّوْجَيْنِ ٱلذَّكَرَ وَٱلْأُنثَىٰ

و اوست که دو زوج نر و مادّه را آفرید...

آیه 45 سوره نجم

فَجَعَلَ مِنْهُ ٱلزَّوْجَيْنِ ٱلذَّكَرَ وَٱلْأُنثَىٰٓ

و از او دو زوج مرد و زن آفرید!

آیه 39 سوره قیامه

درسوره« الرحمن» درمورد میوه‌های بهشتی واژه «زوجان» آمده (در حالت رفعی) که معمولا به «نوع و گونه» تعبیر نموده‌اند، مانند نوع درشت و ریز یا شیرین و ترش و..

فِيهِمَا مِن كُلِّ فَٰكِهَةٍ زَوْجَانِ

در آن دو، از هر میوه‌ای دو نوع وجود دارد (هر یک از دیگری بهتر)!

آیه 52 سوره الرحمن

آیا واقعا در بهشت فقط دو گونه از هر میوه ای است ؟؟یا زوجیت و نر و ماده بودن منظور است؟؟

زوجین با تأکید اثنین در مورد حیوانات

آیات مربوط به جریان طوفان در زمان حضرت نوح (ع)، که ایشان به فرمان الهی از هر حیوانی یک جفت انتخاب کردند و سوار بر کشتی نمودند طبعا انتخاب حضرت نوح(ع) بر اساس انتخاب یک جفت نر و ماده بوده است و این کار برای جلوگیری از انقراض و نابودی نسل آن حیوانات در جریان طوفان بوده تا نسل آنها نابود نشود.

حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ قُلْنَا ٱحْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ وَمَنْ ءَامَنَ وَمَآ ءَامَنَ مَعَهُۥٓ إِلَّا قَلِيلٌ

(این وضع همچنان ادامه یافت) تا آن زمان که فرمان ما فرا رسید، و تنور جوشیدن گرفت؛ (به نوح) گفتیم: «از هر جفتی از حیوانات (از نر و ماده) یک زوج در آن (کشتی) حمل کن! همچنین خاندانت را (بر آن سوار کن) -مگر آنها که قبلاً وعده هلاک آنان داده شده [= همسر و یکی از فرزندانت‌]- و همچنین مؤمنان را!» اما جز عده کمی همراه او ایمان نیاوردند!

آیه 40 سوره هود

فَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ أَنِ ٱصْنَعِ ٱلْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَإِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ فَٱسْلُكْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَٰطِبْنِى فِى ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓا۟ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ

ما به نوح وحی کردیم که: «کشتی را در حضور ما، و مطابق وحی ما بساز. و هنگامی که فرمان ما (برای غرق آنان) فرا رسد، و آب از تنور بجوشد (که نشانه فرا رسیدن طوفان است)، از هر یک از انواع حیوانات یک جفت در کشتی سوار کن؛ و همچنین خانواده‌ات را، مگر آنانی که قبلاً وعده هلاکشان داده شده [= همسر و فرزند کافرت‌]؛ و دیگر درباره ستمگران با من سخن مگو، که آنان همگی هلاک خواهند شد.

آیه 27 سوره مومنون

زوجین با تأکید اثنین در مورد گیاهان

تعبیر «زوجین اثنین» که در جریان حضرت نوح بیان شد در مورد «کل الثمرات»، در سوره رعد/13/3 نیز آمده است.

وَهُوَ ٱلَّذِى مَدَّ ٱلْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَٰسِىَ وَأَنْهَٰرًا وَمِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ يُغْشِى ٱلَّيْلَ ٱلنَّهَارَ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

و او کسی است که زمین را گسترد؛ و در آن کوه‌ها و نهرهایی قرار داد؛ و در آن از تمام میوه‌ها دو جفت آفرید؛ (پرده سیاه) شب را بر روز می‌پوشاند؛ در اینها آیاتی است برای گروهی که تفکر می‌کنند!

آیه 3 سوره رعد

در این آیه واژه «زوجین اثنین» در مورد «تمام ثمرات» به کار برده شده، اگر «زوجین اثنین» در مورد تمام میوه‌ها، اشاره به «دو نوع بودن» است یعنی از هر میوه‌ای خداوند دو نوع یا دو گونه خلق کرده است؟ با واقعیت جور در نمی‌آید! زیرا انواع مختلفی از یک نوع میوه درطبیعت یافت می‌شود!!. و اگر معنای دیگر «زوجین» که اشاره به جفت است منظور باشد پس احتمالا آیه در مقام بیان این مطلب است که تمام ثمرات دارای جفت هستند یعنی خداوند آنها را (همه ثمرات و گیاهان را به طور عام) به صورت زوج زوج خلق کرده است و این ادعایی است که قرآن به صراحت بیان کرده است . ااز نظر لغوی واژه «ثمر» که جمع آن «ثمرات» است آن چیزی است که از چیز دیگری متولد می شود به میوه درخت و مال و فرزند هم اطلاق می‌شودمصطفوی گوید: آنچه که حاصل و متولد می‌شود از چیزی، خواه خوراکی باشد یا نباشد.

ثمرات در قرآن

در قرآن این واژه بسیار به کار ر فته است.به طور خلاصه مطالبی که در ذیل آیات مربوط به «ثمرات» آمده از این قرار است:

1. از ریزش آب باران بر زمین ثمرات به وجود می آید.
2. ثمرات رزق همه بندگان است. در دعای حضرت ابراهیم نیز آمده که خدایا روزی ده ایشان را از ثمرات.
3. نقص در ثمرات از ابتلائات الهی است.( بقره/2/155) به طوری که فرعونیان هم به کمبود شدید بخشی از محصولات دچار شدند.
4. نمونه ای از ثمرات که در قرآن آمده، زرع، زیتون،خرما، انگور( به نظر می رسد اشاره به درخت آنان است.).
5. ثمرات الوان مختلف دارند.
6. ثمرات از غلافشان( اکمام) بیرون می آیند.(اشاره به خود میوه است.)
7. در قرآن خطاب به زنبور عسل آمده است :. در طبیعت، زنبور عسل برای تولید عسل، از میوه ها و شهد گلها و درختان استفاده می کند.

قرآن در آيه مورد بحث، ميوه‏ها را زوج معرفى كرده در حالى كه در آيات ديگر گياهان را زوج معرفى نموده است.

«ثمرات » در آیه وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ اعم است از محصولات زراعی و کشاورزی مانند گندم و جو و... و میوه‌ها مانند انگور و خرما و زیتون و گل‌ها، به عبارت دیگر هم به خود میوه و هم به درختی که محصول دارد «الثمرات» اطلاق می‌شود و بیانگر زوجیت در آنها است.

از نظر علمی ميوه، محصول نهايي عمل توليد مثل در گياهان است.( محصول زوجیت در گیاهان است.) پيدايش هر ميوه از تركيب دو نطفه نر و ماده گياه است؛ زيرا ميوه چيزى جز محصول آميزش نر و ماده نيست. مرحله قبل‏ از به‏ وجود آمدن ميوه، شکوفه‌‏دادن است که هر شکوفه، اندام‏‌هاي جنسي نر و ماده را دارد. با انجام عمل گرده‌‏افشاني، شکوفه‌‏ها بارور مي‏‌شوند و طي مراحلي به ميوه تبديل مي‏‌شوند. پس ميوه‏‌هاي رسيده در حقيقت محصول فعاليت همان اندام‌‏هاي جنسي نر و ماده در گياهان هستند. مردم در گذشته می‌‌دانستند اگر درخت نخل را بر ندهند يعني از نطفه نر روي قسمت‌هاي ماده گياه نپاشند ثمر نخواهد داد، ولى هرگز نمى‏‌دانستند كه اين قانونى عمومى است و همه گياهان، نر و ماده دارند و تلقيح و گرد افشانى آنها، به وسيله باد و يا حشرات و احيانا به طور مصنوعى انجام مى‌‏گيرد. نخستين كسى كه اين حقيقت علمى را به وضوح تشريح كرد دانشمند معروف سوئدى، شارل لينه (1707 - 1787) بود. وى همواره نباتات را دوست مى‏‌داشت به خصوص كه يكى از نوشته‌‏هاى گياه شناس فرانسوى، سبابستن وايان به دستش افتاد و علاقه‌‏مند شد كه درباره اسرار نباتات تعمق كند و براى اولين بار نوعى تقسيم بندى بر اساس آلت نر و مادگى طرح ريزى كرد و از آن فايده بزرگى برد؛ زيرا بلافاصله در دانشگاه اويسال مقامى براى او معين كردند.

نظر مفسران

مراد از ثمرات میوه ها و درختان میوه ها است.

و مراد از «زوجین» در حیوانات، ذکر و انثی است ودر مورد ثمار و میوه‌ها عبارتند از رنگ‌ها به سیاه و سفید، ترش و شیرین، کوچک و بزرگ و مشابه آن از اصناف مختلف زوجین گویند.

مکارم شیرازیگوید:« و از تمام ميوه‏‌ها دو جفت در زمين قرار داد، (وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِيها زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ). اشاره به اينكه ميوه‌‏ها موجودات زنده‏‌اى هستند كه داراى نطفه‏‌‎هاى نر و ماده مى‌‏باشند كه از طريق تلقيح، بارور مى‏‌شوند.»

مقصود از «زوجین»، دو صنف خواهد بود كه يك صنف با صنفى ديگر مخالف باشد، چه اينكه صنف سومى داشته باشد يا نداشته باشد، نظير ساير مواردى كه تثنيه به منظور تكرار آمده، مانند آيه« ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ» كه مقصود از تثنيه« كرة»، رجوع بعد از رجوع است، هر چند از نظر كثرت خيلى زياد شود.

این مطلب از علامه در حالی بیان شده که در ابتدای آیه سخن از تأکید «اثنین» است.ایشان می‌گوید: بسيارى از موارد كلمه" زوجان" با كلمه" اثنين" تاكيد مى‌‏شود تا دلالت كند بر اينكه مقصود از آن، دو عدد است نه چهار عدد.

به نظر دیگر مفسران نیز« اثنین » در آيه مورد بحث، برای تاكيد است.

بنابراین می‌توان گفت:

1-مردم گذشته از نر و ماده داشتن درخت نخل اطلاع داشتند.

2-قرآن، خرما را در زمره ثمراتی همچون زیتون و انگور و زرع... ذکر می‌کند.

3- زوجین به صورت مثنی آمده و دلالت بر دو تا بودن دارد.

4- واژه «اثنین» دلیل دیگری است بر اینکه خداوند تأکید بر دو تا بودن، جفت بودن در همه ثمرات دارد.

5-آیه در مقام بیان مسئله‌ای کلی است و آن «زوجین بودن» در همه ثمرات است و از نظر قاعده عربی نیز، اگر «کلّ» کلمه بعدش نکره باشد به معنای «هر» است و اگر معرفه باشد به معنی «همه» است. و دراین آیه همه ثمرات مد نظر است.

6- اگر منظور آیه «دو گونه یا دو نوع بودن» باشد خلاف واقع است زیرا انواع ثمرات بیش از دو نوع هستند.

7- «جعل فیها » در آیه بیانگر این حقیقت است که، خداوند «در درون » همه ثمرات و میوه‌ها و گل‌ها زوجین بودن را «جعل کرد و قرار داد» گویا استعدادی است که در درون ثمرات قرار داده شده است.

8- این دو تایی بودن و جفت بودن بیانگر رابطه و پیوندی است که در میان تمام ثمرات وجود دارد.

پس مردم در گذشته از زوجیت در مورد درخت نخل اطلاع داشتند و به کار می‌بستند. در قرآن هم درخت نخل در ردیف سایر میوه‌‌ها مانند زیتون و انگور و...قرار گرفته است. از نظر لغوی «ثمره» به معنی میوه درخت و هم خود درخت و گل است. عبارت «زوجین اثنین» دلالت و تأکید بر دو تا بودن در مورد تمام ثمرات دارد. در عالم واقع، انواع ثمرات از دو نوع بیشتر هستند و «فی» در «جعل فیها» بیانگر استعداد زوجیت در درون ثمرات است از این رو به نظر می‌رسد قرآن تأکید بر زوجیت در گیاهان دارد و همه گیاهان و درختان مانند زیتون و انگور و کشت و زرع و....قابلیت تکثیر از طریق جنسی ( وجود گیاه نر و ماده) دارند اگر چه روش‌های غیر جنسی نیز در تکثیر گیاهان وجود دارد. که مردم به طریق تجربی به دست آورده‌اند ولی اصل «جعل» و قرار دادن الهی برقراری زوجیت در درون همه گیاهان برای بقای نسل و تکثیر آنان است.

9- و در آخر زوجین بودن، علت و راز به وجود آمدن همه ثمرات است.

به هر حال با تصريح قرآن در آيات مختلف، بر عموميت مسأله زوجيت در گياهان پرده از روی اين راز مهم كه در آن عصر و قرن‌ها بعد از آن از چشم تيزبين دانشمندان نهان بوده برداشته شده است، و اين خود يك معجزه علمی است.

زوجیت در عالم گیاهان

تولیدمثل در سطح زمین

گیاهانی که بتوانند در سطح زمین تولیدمثل کنند باید بر دو مساله فائق می شدند. یکی اینکه باید تولیدمثل جنسی داشته باشند که این ساختارها اجازه تولیدمثل، آزادشدن و ترکیب گامت ها را بخصوص در آب و هوای خشک بدهد. دوم اینکه وسیله ای جهت پخش اجزا تولیدمثلی داشته باشند. در همه گیاهان خشکی دو بخش از پدیده تولیدمثل به وسیله دو مرحله از چرخه زندگی یعنی دو نسل متناوب صورت می گیرد. در همه گیاهان خشکی این دو مرحله دو شکل متفاوت گیاه را دارند. مرحله جنسی را گامتوفیت عهده دار است. گامتوفیت اندام های جنسی نر یعنی آنتریدی و اندام های جنسی ماده یعنی آرگکون را تولید می نماید. اسپوروفیت مرحله انتشار بوده و هاگ ها را درون اندام هایی به نام هاگدان ایجاد می نماید. جالب توجه این که تناوب نسل همچنین در جلبک ها رخ می دهد ولی در برخی از گونه ها که تناوب نسل دارند از نوع هومومورفیک می باشند. در این صورت دو شکل گیاه در دو مرحله شبیه هم بوده با این تفاوت که یکی گامت و دیگری هاگ ایجاد می نماید. تکامل تناوب نسب هترومورفیک برای حیات در خشکی لازم بوده است. (کیان مهر، 1383: 83).

در تولیدمثل گیاهان دو هدف مشخص وجود دارد. یکی اینکه از طریق جنسی و لقاح غیرمستقیم تنوع ژنتیکی برقرار می شود. دوم اینکه تولیدمثل باعث تکثیر و پخش موجود می شود. در گیاهان زنده خشکی دو گیاه مشخص به نام های گیاه گامتوفیت و اسپوروفیت وجود دارد.

گامتوفیت طی فرایندی گامت های نر و ماده ایجاد می کند. گیاه اسپوروفیت در اندامی به نام هاگدان تولید هاگ می کند. اولین گیاهان خشکی تناوب نسل هومومورفیک داشته اند. به این صورت که گیاه اسپوروفیت و گامتوفیت به استثنا اندام های تولیدمثلی شبیه یکدیگر بوده اند. حتی در برخی از گیاهان اولیه نظیر Psilotum گامتوفیت شبیه ریزوم اسپوروفیت می باشد (کیان مهر: 114).