اعجاز تشریحی قرآن کریم در سوره انشراح

بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ

آیا ما سینه تو را گشاده نساختیم،

آیه 1 سوره انشراح

چکیده

به دلیل آشنایی نسل جدید با مبانی علوم تجربی، بررسی آیات تجربی قران در افزایش سطح آگاهی های دینی و ارتقای سطح سلامت معنوی آنان موثراست،هدف این مقاله تبین اعجاز تشریحی سوره انشراح است،زیرا ریشه ومعانی واژه های کلیدی و استعاره های آیات آن حاکی از اشاره به ساختار های تشریحی (کالبد شناسی) قفسه سینه و ستون فقرات و کار کرد ویژه آن در عمل تنفس، تکلم، تحمل وزن، تکیه گاه جمجمه، اتصال ماهیچه های ارادی اندام فوقانی و گردن است:شرح( تکه های باریک گوشت)،صدر(سینه)،وزر(بار سنگین بر ستون فقرات)،نقص( شکستن، صدای فشار مفاصل)، ظهر(ستون فقرات)، ذکر(نام بردن،تکلم)، شرح صدر( گشادگی قفسه سینه). مبانی تشریحی: کارماهیچه های بین دنده ایی شرح و قبض قفصه سینه است، حجاب حاجز(دیافراگم) حجم فضای سینه را کم و زیاد می کند، چهار انحنای ستون فقرات، مقاومت آن را در تحمل نیروهای کششی- فشاری، هفده برابر بیشتر می نماید،فشار منفی پرده جنب ریه ها، فشارکمر شکن اتمسفر را خنثی کرده وماده سورفکتانت ریه ها کشش سطحی عظیم صد متر مربعی هر ریه را بسیارکم می کند تا فرایند تنفس، تکلم و تحمل فشارانجام پذیر شود و انسان قادر باشد به آسانی به اعمال ارادی خود بپردازد، در بیماری نفوذ هوا به پرده جنب(پنومو تراکس) عمل تنفس با درد واختلالات تکلمی همراه بوده و دربیماری سندرم زجر تنفسی نوزادان ناشی از کمبود سورفکتانت،عمل تنفس با زجر و سختی انجام می گردد و حتی منجر به مرگ در اثر سختی تنفس می شود.

مقدمه

اهداف و روش شناسی

بررسی علوم تجربی قران، تطبیق، یافته‌های مسلم علوم تجربی با آیاتی ایست که این علوم از آن استنباط می شود( اصفهانی،1383)، یعنی اگر معانی ظاهری آیات قرآن با نتایج قطعی علوم تجربی موافق باشد می توان از آن نتایج علمی استفاده کرد، اما استفاده از تئوری های علمی متغییر موجب ایجاد شبه نابجا در اذهان می گردد، بررسی های علوم تجربی قران مورد توجه اساتید حوزه های علمیه قراردارد (اصفهانی، 1387). اگر چه زمان، مکان و مخاطبان آیات درشناخت معنای آیات موثر است، اما تأثیری در اصل و هدف متن آیات ندارد، ومی توان با درک شرایط و موقعیت های نزول قرآن، به فهم جامعی از آیات قرآن کریم دست یافت (رستمیان،طباطبایی،1390)، مثلا بعضی از مفسرین معاصر معتقداند که آیات پنج و شش سوره انشراح محدود به شخص پیامبر اکرم(ص)و زمان آن حضرت نبوده، بلکه یک قاعده کلی است و بشارت به همه انسان های مؤمن مخلص و تلاشگر می باشد (مکارم،1353). باید توجه نمود که تفسیر های علمی کامل نیست زیراعلم در تحول و تكامل است، وبسياری از رازهای علمی در آینده روشن تر می گردد، بنابر اين برداشت علمی از آيات قرآنی و تطبيق آن برمطالب علوم تجربی نبايد قطعی تلقی شود(نور محمدی،1388)، اما این کار هم نباید مانع از پژوهش های مورد نیاز طالبان علم و دین باشد. باید توجه نمود که استادان دانشگاه علاقه مند به بررسی علمی قران، از آخرین یافته های علمی اثبات شده رشته مربوطه آگاهی دارند و می کوشند تااولویت حکیمانه جهان بینی قرانی برعلوم تجربی رعایت شود(گلشنی،1399) و در بررسی علمی قران هم ضروری میانه روی را مد نظر قرار می دهند(سبحانی، 1362)، امید است با رعایت نکات یاد شده نتایج این تحقیق موجب ارتباط بیشترنسل جوان و به ویژه، دانشجویان و فرهیختگان با قران گردیده و سبب افزایش سلامت معنوی و آرامش قلبی ناشی از درک حقایق قرانی آنان شود. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و مقایسه‌ایی است، پس از ترجمه سوره،ترجمه و تفسیر آیات گرد آوری و خلاصه شده و موارد مشابه ادغام گردید سپس ریشه ومعانی واژه های آیات از فرهنگ ها استخراج شده و عصاره مطالب تشریحی (کالبد شناختی)مربوط به واژه های آیات هم از مراجع کالبد شناسی بیان گردیده و یافته ها درسه بخش: واژه شناسی، تفسیر، و مبانی تشریحی قفسه سینه و تنفس، دسته بندی شده ونتایج حاصل مورد بحث و نتیجه گیری قرار گرفته است.

واژه شناسی

شرح:گوشت را به قطعات بلند بریدن،شرحه،شرحه کردن گوشت،تشریح.صدر: اعلای مقدم هر چیز،سینه مردم. وضع: موضع، موضوع،بنهادن، نهادن چیزی را بر جای، بار نهادن،خلاف رفع،وضع حمل،نهادن بار(زایمان).نقض: شکستن، عهد شکستن، گسستن، خراب کردن بنا،آواز بند(مفصل)اندام مردم. ظهر: پُشت، ضدّ بَطن.رفع: برداشتن و بلند کردن چیزی، خلاف وضع.ذکر: یاد کردن، گفتن، بر زبان راندن (دهخدا،1373). اشّرحُ والتّشریح:قَطعُ اللَحم عن العضو قَطعا(بریدن و جدا کردن گوشت از اندام)،والقطعه منه شرحه و شریحه، الشرحه:هولحم مشروح، الشرح:الکشف(ابن منظور،1999).

تفسیر

نشرح از ماده شرح در اصل به معنی گسترش دادن قطعات گوشت و تولید( ورقه های گوشتی) نازکتر است و شرح صدر در مقابل ضیق صدر است، انقض از ماده نقض، صدای مهره های کمر است به هنگامی که زیر بار سنگینی قرار می گیرد، آیه می گوید خداوند آن بار سنگین و کمرشکن را از تو برداشت، گستردگی مفهوم آیات همه مشکلات را شامل می شود و آیات پنج وشش اختصاص به شخص پیامبر اکرم (ص) و زمان آن حضرت ندارد و بلکه به صورت یک قاعده کلی مطرح است و به همه انسانها نوید می دهد که همیشه در کنار سختی ها آسانی ها است (مکارم، 1353).

نشرح گوشت را از هم جدا نمودن،وضع چیزی را بجای خود نهادن،وزر بار سنگین و تحمیل شده وانقض استخوان را درهم شکستن است، صدربه معنی بالای سینه، قفسه حافظ قلب، صندوقچه ریه، مجرای خون و هوا است که از استخوان ها و ماهیچه ها و پرده های نرم و کش داری ساخته شد که پیوسته در حال انقباض و انبساط است، و چون هر گونه تأثر فکری و نفسانی، در حرکات قلب و دوران خون و چگونگی تنفس ظاهر می شود، آن آثار معنوی را به این دستگاه ها نسبت می دهند، آیه اول: آیا با نور علم سینه ات را باز و قلبت را وسیع نکردیم؟ مفهوم وضع، برداشتن و فرو نهادن است و وزر عموما به سنگینی های معنوی گفته می شود، نقض به معنای در هم شکستن یا صدای آنست، نسبت آن به ظهر(پشت) که محل تحمل بار سنگین است، استعاره ازتحمل ناپذیر شدن این عضو می باشد، در این تفسیر آمده است که این وزر توان فرسا تعبیر دیگری از ضیق صدر است، گویا از این جهت که فشار و سنگینی راه تنفس آزاد را می بندد، به اثر آن ضیق صدرگفته می شود و از این جهت که اعضاء حمل را ناتوان می کند به اثر آن وزر کمر شکن گفته می شود، و مقصود از وزر همان سنگینی فشار وحی می باشد (طالقانی،1362).

شرح در اصل لغت به معناى باز كردن گوشت است و شرح صدر رسول خدا(ص) وسعت نظر وى است و كلمه وزر به معناى بار سنگين است و انقاض ظهربه معناى شكستن پشت كسى است و مراد از انقاض ظهرغالبا معناى لغوى آن نيست، چون كسى پشت كسى را آنطور نمى شكند كه صداى تخت و كرسى كند، بلكه منظور ظهور آثار سنگينى وزر بر آدمى است و وضع وزر به معناى از بين بردن آن سنگينى است (طب‍اطب‍ایی،1382).

صدر اعم از قلب است، صدر و قلب کنایه از نفس انسان است و به صدای مفصل ها نقیض می گویند (رفسنجانی،1386).

شرح صدر به معنای گشایش سینه و بالا رفتن ظرفیّت انسان است تا بتواند ناملایمات را تحمّل کند، حذف حرف فاء در آیه ششم بیانگر آن است که این اصل عمومی است و مخصوص پیامبر نیست (قرائتی،1385).

اعطای شرح صدر،بر طرف کردن مشکلات ابلاغ رسالت است (بهرام پور،1387).

ای پیامبر سینه ات را به وسیله علوم و حکمت هایی که در آن به ودیعت نهاده ایم، گشایش دادیم (طبرسی،1374).

یا محمّد آیا ما سینه تو را به وسیله مقام نبوت و علم باز نکردیم و قلب تو را توسعه و خوشنودی ندادیم (نجفی،1376).

شرح صدر، یعنی خدا روحی وسیع به پیامبر داده تا بتواند مشکلات را تحمّل کند، بار کمرشکنی را از دوش پیامبر (ص) برداشت، (اصفهانی،1388).

آن ثقل و وزر آن چنان بود که پشت تو را شکسته بود، خداوند تو را یاری کرد و این بار سنگین را از دوش تو برداشت (طیب،1386).

آیا برای تو، ما، سینه( یعنی دل) ترا باز نکردیم و منشرح نساختیم، و بار سنگین را از دوش تو برنداشتیم،آن باری که پشت ترا گران ساخته بود (خسروی،1348).

این{ایات} اختصاصی به پیامبر ندارد گرچه در زمینه پیامبر وارد شده است؛ درباره انبیا {هم}این چنین بود، درباره امم این چنین است، درباره آینده {هم}این طور است، چه اینکه درباره گذشته همین طور بود، منتها آن مصداق برترش و مصداق برینش درباره پیامبر است(آملی،1398).

مبانی تشریحی

دیواره ماهیچه ای استخوانی و قابل انعطاف قفسه سینه شامل ستون فقرات، دنده ها، استخوان جناغ و ماهیچه ها بوده و قاعده آنرا پرده دیافراگم تشکیل می دهدتنفس،یکی از مهمترین کارهای قفسه سینه است، جنبش دنده ها وبالا و پایین رفتن دیافراگم و تغیر ابعاد دیواره های قفسه سینه، توسط ماهیچه های بین دنده ایی باریک و نواری شکلی انجام می شود (Gray's Aanatomy,2010)، در زبان عربی به این شکل از ماهیچه های باریک و بریده ها شریحه لحم(باریکه گوشت،نوار گوشت)می گویند. شش ها(ریه ها) دو اندام هرمی شکل با ساختاری اسفنجی(متخلخل)هستند که هر یک از کیسه نازک دولایه ای بنام پرده جنب پوشیده شده اند، فشار فضای بین دو لایه کیسه جنب نسبت به فشار هوا(اتمسفر) منفی است و به همین علت شرح و قبض ریه ها و عمل تنفس به آسانی انجام می شود (از بین رفتن این فشار منفی، منجر به جمع شدن شش ها و اختلال تنفسی می گردد)، عامل اصلی تغیر فشار درون پرده جنب، بالا و پایین رفتن دیافراگم و انقباض و انبساط عضلات بین دنده ایی و همکاری عضلات متصل به قفسه سینه است (Guyton.2006)، همچنین ساختار اسفنجی ریه ها شامل حدود پانصد ملیون حبابچه میکروسکوپی است(Ochs.2003) و عمل مبادله هوا با خون، در دیواره نازک این حبابچه ها انجام می شود، مساحت کل این حبابجه ها، حدود صد متر مربع است (Fröhlich,2016)، از نظر مهندسی، نیروی حاصل از کشش سطحی این مساحت، بسیار زیاد است وبرای خنثی کردن آن برای هر نفس کشیدن باید نیروی عظیمی صرف می شد تا بر این نیروی کشش غلبه پیدا کند، علت سهولت تنفس درنیمه دوم قرن بیستم با کشف ماده موثر کم کننده کشش سطحی (سورفکتانت) در ریه ها روشن گردید (Luca,2021)، این ماده مانع از چسبندگی سطوح حبابچه ها می شود وبه همین دلیل عمل تنفس با کمترین نیرو امکان پذیر می شود (Chen,2019)،سورفکتانت ازاواخر دوران رحمی در جنین ساخته می شود ( Akella ,2013) تا شش های جنین آماده تنفس شوند، سندرم زجر تنفسی نوزادان نارس که دچار نقصان سورفکتان هستتند از عوامل مهم مرگ و میر نوزادان است(Polin, 2013). مشاهدات بالینی نشان می دهد که اگرپرده جنب سوراخ شود و هوا وارد فضای جنب گردیده که این حالت را ورود هوا به سینه(استرواح الصدری یا پنومو تراکس) می گویند که موجب بروز تنگی نفس،آنژین صدری،نفس نفس زدن،سرفه،اضطراب وافزایش ضربان قلب می شود و حتی صحبت کردن بیمار نیز موجب دردناک است و صدای شخص بلند نمی شود،همچنین دربیماری سندرم زجر تنفسی نوزادان که ناشی از کمبود سورفکتانت است، عمل تنفس با سختی انجام می گردد که آن را در پزشکی نشانگان زجر تنفسی نامیده اند که در حالت شدید منجر به مرگ بیمار می شود.

ستون فقرات، محورقفسه سینه، محل اتصال دنده ها و عضلات تنفسی و غیر تنفسی، حافظ نخاع، جاذب و ناقل نیروهای کششی فشاری به بدن است(Gray’s Anatomy,2010)، شکل انحنا دار ستون مهره ها بهترين شكل است؛ زیرا ضربه ها و آسيب ها را، از هرشكل ديگری بيشتر تحمل می کند(ابن سينا،1365)، دراواخرقرن هجدهم مشخص گردید که مقاومت ستون فقرات تابع تعداد انحناها به توان دو به علاوه یک می باشد (N2+1) (Nتعداد انحنا ها) و مقاومت ستون فقرات انسان(با چهار انحنا) هفده برابر بیشتراز خالت بدو انحنا است(Kapandji,1974)،پژوهش های جدید نشان می دهد که ساختار بیومکانیکی انحناهای ستون فقرات طوری است که مقاومت نهایی آن تا سی و هفت برابر افزایش یافته است(Morningstar,2005).، البته با وجود استفاده ازمدرن ترین تکنولوزی ها مانند :ام آر ای و مدل های سه بعدی ستون فقرات، روش های ژئومتریک، آنتروپومتریویک و الگوریتم های کامپیوتری، به دلیل پیچیدگی های بیولوژیکی و بیومکانیکی برای شناخت دقیق میزان مقاومت ستون فقرات باید منتظر نتایج پژوهش های آتی بود(Hwang,2016). اگر چه ظاهرا عمل تنفس شامل دم و بازدم(سرح و قبض) قفسه سینه است اما در حقیقت هر عمل دم و بازدم حاصل فرایند بسیار پیچیده ایست که از همکاری و هم افزایی ساختار های تشریحی ستون فقرات، ریه ها،پرده جنب،ماهیچه های بین دنده ای ودیافراگم و هماهنگی دستگاه قلبی عروقی و کنترل دستگاه عصبی امکان پذیر می گردد(Guyton,2006). تکلم از ویژگی های نوع انسان است و ابن سینا هزار سال پیش به رابطه گفتار وکلام با ساختار تشریحی حلق، حنجره و زبان پرداخته است(شفايی،مهدی،شريف عسكری، محمدصالحه، 1395) آغاز این فرایند با کنترل هوای بازدم توسط ماهیچه های ظریف حنجره و پردازش ان در دهان انجام می گیرد ولی برای توجیه ناشناخته های آن نظریاتی ابراز شده (Acheoah,2017) که هنوز به اثبات نرسیده است.

بحث و بررسی

بررسی منابع تفسیری نشان می دهد که بیشتر مفسران ریشه کلمه نشرح را مطابق قاموس های زبان عربی از واژه شرح به معنی بریدن گوشت به قطعات کوچک و باریک (شریحه لحم) در نظر گرفته و صدر را همان سینه، شرح صدر را گشادگی سینه و وسعت نظر (در مقابل ضیق صدر: گرفتگی و تنگی سینه و تنگ شدن راه تنفس)،، وزر را سنگینی های مادی بر پشت و فشار روحی برقلب)، بار سنگین، نقص را شکستن و صدای ناشی فشاربه مفاصل، نقض ظهر را شکستن پشت، ظهر را پشت، وضع را برداشتن بار سنگین کمر شکن، وضع وزر را برداشتن بار سنگین از پشت دانسته اند، و رفع ذکر را بلند آوازه گرانیدن بیان کرده اند (مکارم، 1388. طباطبائی، 1394. طالقانی، 1362)، همچنین تعدادی از مفسرین، آیات پنج و شش را مختص به شخص و زمان آن حضرت ندانسته و یک قاعده کلی برای همه انسان ها و همه اعصار در نظر گرفته است (مکارم،1353). (قرائتی،1358). وافرادی هم تاکید می نمایند که: اگرچه این آیات در زمینه رسالت پیامبر(ص) نازل شده،ولی مختص شخص ایشان نبوده و و درباره انبیا دیگر هم چنین بوده و در مورد مردمان دیگر و همه امت ها این چنین است، و در گذشته هم همین گونه بوده و در آینده هم همین گونه خواهد بود، منتها آن مصداق برترش پیامبر اسلام (ص) است (جوادی آملی،1398).

احدی از مفسرین اظهار نموده اند که آیه های (8) و (9) مربوط به اقدام پیامبر(ص) به نصب خلافت امامعلی(ع) می باشد: پس تو چون از نماز و طاعت پرداختی برای دعا یا چون از تبلیغ نبوت پرداختی برنصب خلافت علی (ع) همت مصروف دار(8)و به سوي خداي خود و قطع توجه از خلق همیشه متوجه و مشتاق باش و از کس میندیش(9).( الهی قمشه ای،1378).قران پژو هان عقیده دارند که بیشتر مثال های قران کریم ازعلوم طبیعی در باره پدیده های عینی و ملموس و قابل مشاهده است (کوهکمری،رورده،1393).

و مسئله تنفش و انقباض و انبساط قفسه سینه و را بطه آن با تکلم و موضوع نقش ستون مهره ها وتحمل حمل بار بر پشت یکی از ملموس ترین مثال هایی است که هر انسانی به طور روز مره بان مواجه است، همان گونه که اشاره شد از نظر واژه شناسی، شرح در اصل به نوارهای گوشتی نازک گفته می شئد و به معنی بازکردن و جدا کردن و تشریح گوشت هم به کار می رود،و چون در رابطه با صدر آمده، پیوستگی تشریحی آن ها را مشخص تر می نماید، زیرا دانشجویان گروه پزشکی که درس تشریح قفسه سینه(قفسه صدری) را خوانده باشند، می دانند که در هر طرف قفسه دوازده دنده وجود دارد که فضای بین آن ها را ماهیچه های بین دنده ای پر نموده است،این ماهیچه ها دقیقا به صورت نوار های باریک و دراز مانند (شرحه، شرحه لحم، شرحه شرحه)هستند و اگر چه کار آن ها کم و زیاد کردن فاصله دنده ها و کمک به شرح و قبض قفسه سینه می باشد ولی عامل اصلی افزایش و کاهش حجم قفسه سینه، انقباض و انبساط پرده دیافراگم است، فشار منفی درون پرده های جنب، عمل شرح و قبض سینه را باز هم آسان تر می نماید، سطح کلی دیواره های حبابچه های ریوی حدود صد متر مربع است، از نظر مهندسی نیروی کشش سطحی این مساحت بسیار عظیم است، ماده سورفکتانت ریه ها، کشش سطحی ریوی را به حداقل رسانده تا ریه ها به آسانی اتساع و انقباض نموده و تبادل گاز های تنفسی به بهترین وجه انجام شود، البته آشکار است که در فرایند تنفس، برداشتن بار سنگین فشار آتمسفر، توسط مجموعه تشریحی هماهنگ و هم افزایی انجام می شود که شامل: انحنای ستون فقرات، عضلات بین دنده ایی، دیافراگم، فشار منفی پرده جنب و اثر ماده سورفکتانت است، بطوریکه انسان حتی در حالت کار و حمل بار های سنگین بر پشت خود می تواند به طور طبیعی تنفس و تکلم نماید و ستون فقراتش در زیر فشار کارهای سخت تا سی و هفت بار مقاومت بیشتری داشته باشد که اگر این انحنا ها نبود ستون فقرات در زیر فشارهای جو شکسته و خورد می شد(وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ، الَّذِي أَنقَضَ ظَهْرَكَ)،اگر چه شان نزول و خطاب آیات مورد بحث در رابطه باز کردن سینه مبارک پیامبر عظیم الشان(ص) و برداشتن بار خصومت مشرکان و رسوم جاهلییت از پشت ایشان است ولی واژه ها و مفاهیم این آیات به طورشگفت انگیزی بر بستر ساختار تشریحی قفسه و فرایند تنفس و رابطه آن با تکلم استوار می باشد، با توجه به رهنمود های علامه طباطبایی درتاکید بر روش تفسیر قران با قران (علامه،1353)مشاهده می شود که ممکن است واژه شرح صدر هم در مورد پیامبران به کار رفته باشد،مانند سوره انشراح و سوره طه: قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي، وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي، يَفْقَهُوا قَوْلِي، (موسى) گفت پروردگارا(اكنون كه مرا به اين كار بزرگ مأمور فرمودى) سينه‌ام را برايم گشاده گردان (و بر صبر و حوصله‌ام بيفزا) و كارم را برايم آسان فرما، و گره از زبانم باز نما،تا (آنها) سخنان مرا (خوب) بفهمند) (قرائتی،1383)و هم دررابطه با کفارباشد و سینه آنان هم باز شود ولی کفر در آن جای بگیرد: لکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللهِ. نحل: 106، بلکه کسی که سینه به روي کفر بگشاید(و بعد از ایمان با شادي به استقبال کفر برود) پس بر آنان از طرف خداوند غضبی است و برایشان عذابی بزرگ است((قرائتی،1383)، بامشییت الهی و قوانین آفرینش،عمل شرح و قبض سینه در هرفردی امکان پذیر است : فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ،انعام 125. خداوند هركه را بخواهد هدايت كند، سينه‌اش را براى (پذيرش) اسلام مى‌گشايد و هر كه را (به خاطر اعمال وخصلت‌هاى خلافش) بخواهد گمراه كند، سينه‌اش را (از پذيرفتن ايمان) سخت قرار مى‌دهد، گويا به زحمت در آسمان بالا مى‌رود(به دلیل فقدان هوادر بالای جو نفس تنگ می شود)(قرائتی،1383).و حتی ضیق صدر و رابطه آن با تکلم درمورد انبیای الهی(حضرت موسی کلیم الله) هم بیان گردیده است :وَ يَضِيقُ صَدْرِي وَ لا يَنْطَلِقُ لِسانِي فَأَرْسِلْ إِلى‌ هارُونَ. 14 شعرا. و سينه‌ام تنگ مى‌گردد و زبانم باز نمى‌شود، پس هارون را (نيز)رسالت بده(تا مرا يارى كند)(قرائتی،1383)،البته در این آیه به رابطه ساختارتشریحی قفسه سینه و تکلم هم دقیقا اشاره شده است.

نتیجه‌گیری

همچنان که پیامبر (ص) فرموده اند:قرآن ظهر و بطن دارد،ظاهر زیبایش فرمان خدا و باطنش عمیقش علم خدا است، وعجایبش بی شمار و هرگز گرد فرسودگی بر آن نمی نشیند(بحار الانوار،1378). اگر از دیدگاه تشریحی به آیات مذکور توجه کنیم می توانیم این تذکر را هم به گوش جان بشنویم که:ای اشرف مخلوقات توجه کن که چه طرح های شگفت انگیزی که در آفرینش تو بکار بردم :آیا بار سنگین فشار اتمسفر را با انحنا های ستون فقرات از پشت تو برنداشتم ؟ آیا کشش سطحی حبابچه های ریوی را با ماده کم کننده کشش سطحیکم نکردم،آیا با ماهیچه های قفسه سینه وفشار منفی پرده جنب تنفس را آسان نکردم؟ فشار های این اعمال را که ممکن بود ستون فقرات را درهم بشکند، از پشت تو بر نداشتم و تو را اشرف مخلوقات و خلیفه الله قرارندادم ودر جهان بلند آوازه ات نکردم؟ و سختی همه کار های تنفسی را به اعمال راحت وخودکار و آسان انجام شونده تبدیل ننمودم؟ و آن سختی ها را برتو آسان نکردم؟بنابر این تو بعد از رهایی از این همه سختی ها، با توکل بر خداوند بخشنده مهربان، با اراده قوی به کار و خدمت به بندگان خدا بپرداز، چون هر نفسی که فرو می رود ممد حیات است و چون بر آید مفرح ذات، پس در هر نفسی دو نعمت موجود و بر هرنعمتی شکری واجب، بنده همان به که زتقصیر خویش عذر به درگاه خدای اورد ورنه سزاوار خداوندیش کس نتواند که به جای آورد. فتبارک الله الاحسن الخالقین، الله اعلم به حقایق الامور.

منابع و پانویس

1. آملی، جواد، تفسیر سوره انشراح جلسه 1-1398-12- 24 http://javadi.esra.ir

2. ابن منظور،جمال الدین ابوالغضل،1999،الجزع السابع، لسان العرب،طبعه جدیده مصحه و ملونه اعتنی بتصحیحها امن محمد عبدالوهاب،محمدالصادق العبیدی،دارالاحیا التراث العربی،موسسه التاریخ العربی،بیروت،لبنان.

3. المجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار:الجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهارعلیهم السلام، مجلد74،نشرت فی الطبعه داراحیاء التراث العربی، بیروت، رقمی الناشر:مرکزالقائمیه باصفهان للتحریرالکامبیوتریه.

4. الهی قمشه ای،محی الدین مهدی،1378، ترجمه قرآن کریم، ناشر چاپی :فاطمه الزهرا(س)، ناشر دیجیتالی مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان.

5. بهرام پور، ابوالفضل،1387، نسیم حیات، چاپ23،ناشر: آوای قران، تهران.

6. حسینی کوهکمری، اسماعیل.رورده، همت الله. پائیز1393، اعجاز علمی قران از منظر جغرافیا،مطالعه موردی:آیات19تا24 سوره الرحمن و ایات مرتبط با آن ها. فصل نامه قران و علوم بشری،سال سوم،شماره 2،صص32-13.

7. خامنه ای، سیدعلی، پیام مهم رهبر انقلاب به جوانان اروپا و آمریکای شمالی. ۱۳۹۳/۱۱/، 1. Accessed:12/27/2021، https://farsi.khamenei.ir/message-content?id

8. دهخدا،علی اکبر،1373،لغت نامه دهخدا،موسسه انتشارات دانشگاه تهران،چاپ اول از دوره جدید، جلد نهم، واژه شرح، ص12532.

9. رستمیان، مرضیه، طباطبایی، سید کاظم، بهار و تابستان 1390،بررسی تطبیقی بافت موقعیت(برون زبانی)از دیدگاه فرث، هایمز و لوئیس با سیاق حالیه، دوفصل نامه تخصصی پژوهشهای میان رشته ای قرآن کریم، دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد،، سال دوم، شماره چهارم،ص323.

10. رضایی اصفهانی، محمدعلی،1383.در آمدى بر تفسیر علمى قرآن،ناشر:اسوه، سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه، تهران.

11. رضایی اصفهانی، محمدعلی. با همکاري جمعی از پژوهشگران قرآنی، 1388،تفسیر قرآن مهر، چاپ اول، انتشارات پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، قم.

12. سبحانی تبریزی، جعفر، 1362،قرآن و اسرار آفرینش تفسیر سوره رعد، پیشگفتار، انتشارات توحید،1362، قم.

13. سينا،ابوعلی،(ابن سینا)،1367، قانون در طب، چاپ چهارم، كتاب اول، فصل سیزدهم،گفتار نهايی در باره فايده ستون پشت به طور كلّی، ترجمه عبالرحمان شرفکندی( هژار)، انتشارت سروش، تهران.

14. شفايی،مهدی،شريف عسكری، محمدصالحه، 1395، بررسی و تحلیل خاستگاه و حوزه عمل مباحث زبان شناسی و معناشناسی در قرآن کریم و متون دینی، همايش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی، وزارت علوم، تحقيقات و فناوري دانشگاه ياسوج.

15. طالقانی، سید محمود،1362،پرتویی از قرآن،شرکت سهامی انتشار، جلد4.

16. طب‍اطب‍ایی، سید م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن، 1382، تفسیر المیزان،ت‍رج‍م‍ه م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی، سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر، دفتر انتشارات اسلامی،جلد 20، قم.

17. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. 1374،تفسیرجوامع الجامع، ترجمه احمد امیری شاد مهری، ناشربنیاد پژوهشهای اسلامی.

18. طیب عبدالحسین، 1348،أطیب البیان فی تفسیر القرآن،تهران، کتابفروشی اسلام، ج 14.

19. قرائتی، محسن، 1383، تفسیر نور. تهران:مركز فرهنگى درس هايى از قرآن، چاپ يازدهم.

20. قرائتی،محسن، 1385،تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن،سوره الشر ح.

21. قرائتی، محسن، 1371، ترجمه قرآن کریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی.

22. قرشی بنابی، علی اکبر.1412ق، قاموس قرآن. چاپ ششم.دارالکتب الاسلامیه، تهران.

23. گلشنی،مهدی. ق1399،قران و علوم طبیعت،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،، چاپ ششم تهران.

24. مکارمشیرازی. تنظیم: بابایی، احمد-علی. 1386، برگزیده تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه.جلدپنجم. الشرح(94). آیۀ1. تهران.

25. مکارم شیرازی، ناصر، بقلم جمعی از نویسندگان. 1353، تفسیر نمونه، ناشر چاپی طهران، دارالکتب الاسلامیه، جلد 27.

26. میرزاخسروی،علیرضا، 1348،تفسیر خسروی،ناشر چاپی،اسلامیه، تهران.

27. نجفی، محمدجواد،1376، تفسیر آسان، منتخب از تفاسیر معتبر،ج 18، چاپ اول.

28. نورمحمدی، غلامرضا.1388،مراحل رشد جنين از منظر قرآن، فصلنامه تخصصی پژوهش های ميان رشته ای قرآنی، سال اول، شماره دوم، بهار 1388، صص16-5.

29. هاشمی رفسنجانی، اکبر، وجمعی از محققان مرکزفرهنگ و معارف قرآن،1386، تفسیر راهنما، ناشر چاپی بوستان کتاب قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

30. Acheoah, John Emike,2017. Searle’s Speech Act Theory: An Integrative Appraisal. American Research Journal of English and Literature (ARJEL). Volume, Issue 1, 1-13 Pages. DOI:10.21694/2378-9026.17002. ISSN (Online): 2378-9026.

31. Akella, Parna. Deshpande, Shripad B, 2013, Pulmonary surfactants and their role in pathophysiology of lung disorders, Indian Journal of Experimental Biology, Vol. 51, January, pp. 5-22.

32. Bucaille, Maurice.1981, Examined the Bible, the Qur’an and Science. 1st Edition. The Holy Scriptures Examined in the Light of Modern Knowledge, translated from the French by Alasta1r d. Pannell and the author, Seventh Edition, revised and expanded. Published by Tahrike Tarsile Qur’an, Inc. Publishers and Distributors of the Holy Qur'an, 80-08 51st Avenue Elmhurst, New York 11373.

33. Clark S. Aist, 2012, The Recovery of Religious and Spiritual Significance, in American Psychiatry, J Relig Health, Springer Science Business Media, LLC;51(3):615-29. doi: 10.1007/s10943-012-9604-y.

34. Chen, Zhenglong, Ming Zhong, Luo, Yuzhou, Deng, Linhong, Hu, Zhaoyan, Song, Yuanlin.2019, Determination of rheology and surface tension of airway surface liquid: a review of clinical relevance and measurement techniques, Respir Res, 4;20(1):274. doi: 10.1186/s12931-019-1229-1.

35. De Luca, Daniele, 2021, Respiratory distress syndrome in preterm neonates in the era of precision medicine: A modern critical care-based approach. Pediatrics and Neonatology. 62, S3eS9.PS3.

36. Editor -in-chief, Susan Standring,2008, Gray’s Anatomy, fortieth edition, Churchill Livingstone, Elsevier, international edition, printed in Spain.

37. Fröhlich, Eleonore, Mercuri, Annalisa. Wu, Shengqian. Salar-Behzadi, Sharareh. 2016, Front Pharmacol, Measurements of Deposition, Lung Surface Area and Lung Fluid for Simulation of Inhaled Compounds; 7:181. doi: 10.3389/fphar. 00181.e Collection.

38. Guyton and Hall,2006, textbook of medical physiology, 11ed, unitive respiration, Elsevier Inc.

39. Halliday, HL. 2008, Surfactants: past, present and future, Journal of Perinatology. 28, S47 – S56.

40. Hwang, Jaejin. Knapik, Gregory G. Dufour, Jonathan S. Aurand, Alexander. Best, Thomas M., Khan Safdar N. Mendel, Ehud. Marras, William S. 2016, A biologically-assisted curved muscle model of the lumbar spine: Model structure, Clinical Biomechanics ,37 ,53–59.

41. Kapandji, IA1974, The Physiology of the Joints: The Trunk and the Vertebral Column, Volume 3. New York: Churchill Livingstone.

42. Moore, Keit L.1983, the developing human, clinically oriented embryology, Third ed. with Islamic additions. A. Azzidali, Abdul Majeed, W.B. Saunders company by Dar Al Qiblah.

43. List of theology journals: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_theology_journals, accessed 12/12/ 2021.

44. Loukas M, et al, 2006, The heart and cardiovascular system in the Qur'an and Hadeeth, Int J Cardiol, PP:1-5 doi: 10.1016/j.ijcard.05.011.

45. Morningstar, Mark W. Pettibon, Burl R. Schlappi, Heidi. Schlappi, Mark. Ireland, Trevor V.2005, Reflex control of the spine and posture: a review of the literature from a chiropractic perspective, Chiropractic & Osteopathy, 13:16.

46. Ochs, Matthias. Nyengaard, Jens R. Jung, Anja. Knudsen, Lars. Voigt, Marion. Wahlers, Thorsten. Richter, Joachim. 2004, The Number of Alveoli in the Human Lung and Hans Jorgen G. Gundersen, Am J Respir Crit Care Med.Vol. 169. pp 120–124.

47. Polin, Richard A. Carlo, Waldemar A.2014, Surfactant Replacement Therapy for Preterm and Term Neonates with Respiratory Distress, American Academy of Pediatrics;133;156, DOI: 10.1542/peds.2013-3443.

48. Theological magazine,2017, https://www.worldcat.org,accessed 4/26/2017.

49. Vigliano, Tristan. Lamarque, Henri. Le Coran en latin et autres textes sur l’islam. 2016, HAL Id: halshs-01306446,

50. https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01306446, accessed 12/12/ 2021.

51. WHO, World Health Day.2021. https://www.who.int/campaigns,accessed. 2021/24/12.

52. WHO,2021, mental health is an integral part of health. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-strengthening-our-response, accessed 12/12/ 2021.

53. WHO,2021,Comprehensive Mental Health Action Plan 2013-2030, https://www.who.int/publications/i/item/9789240031029 ,accessed 12/12/ 2021.

54. WHO,2021, mental-health-day, https://www.who.int/campaigns/world-mental-health-day

55. , accessed 26/12/ 2021.