نقش برق در بارندگی و رشد گياهان

وَمِنْ ءَايَٰتِهِۦ يُرِيكُمُ ٱلْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَيُحْىِۦ بِهِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

و از آیات او این است که برق و رعد را به شما نشان می‌دهد که هم مایه ترس و هم امید است (ترس از صاعقه، و امید به نزول باران)، و از آسمان آبی فرو می‌فرستد که زمین را بعد از مردنش بوسیله آن زنده می‌کند؛ در این نشانه‌هایی است برای جمعیّتی که می‌اندیشند!

آیه 24 سوره روم

بیان ایده

برخی از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن براین باورند که این آیه نکاتی را که در پی می‌آید، دربردارد: "برق" چشم داشت بهره‌وری و برخورداری بيشتر را به انسان می‌دهد: برق بخشی از اکسيژن و نيتروژن جو را به هم می‌بندد و به ترکيبات شيميایی تبديل می‌کند که اکسيد نيتروژن ناميده می‌شود. سپس اين ترکيبات با آب باران ترکيب می‌شود و اسيد ضعيفی را تشکيل می‌دهند و بر زمين سقوط می‌کنند و به نيترات تبديل می‌گردند. نيترات نيز تغذيه‌ای برای گياهان می‌شود. کساني که با کشت سر و کار دارند و يا منافعی در اين زمينه دارند، هنگامی ‌که با اين مقوله آشنا شوند، به برق طمع می‌کنند. يعنی برای بهره‌وری و برخورداری بيشتر از کشت به برق چشم می‌دوزند.

برق از ابر آب فرو می‌فرستد: برق موجود در ابر ذرات آب را با هم ترکيب می‌کند و قطره‌های بزرگ‌تری که به حد سقوط کردن می‌رسد، فراهم می‌شود. آنگاه قطره سقوط می‌کند و در مسير سقوط خود قطره‌های بيشتری را جمع می‌کند و بزرگ‌تر می‌شود. در این آیه خداوند نخست از برق (برقى كه در ميان قطعات ابر پيدا مى‌شود) یاد كرده، مى‌فرمايد: او كسى است كه برق را كه مايه ترس و طمع مى‌باشد، می‌نمایاند (يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا). مراد از عبارت «خَوْفاً وَ طَمَعاً»، «خوفاً من الصاعقه، و طمعاً فى المطر- ترس از صاعقه و طمع به باران» است.

ترس و اضطراب از خطرات آتش سوزى ناشى از صاعقه معمولاً آزاردهنده است. اما چون غالباً همراه رعد رگبارهایى به وجود مى‌آيد که درختان و زراعت را سيراب مى‌كند، اميدوار کننده و طمع آفرین است. بنابراین، می‌توان گفت که در این بخش از آیه به انواع برق، یعنی رعد وصاعقه اشاره شده است.

سپس می‌فرماید: وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا؛ در واقع، با این عبارت نقش برق را در ریزش باران و رویش گیاهان و فواید آن بازگو می‌کند.

از نظر علمى، علت پيدايش برق آنست كه دو قطعه ابر با الكتريسته‌هاى مختلف (مثبت و منفى) به هم نزديك مى‌شوند، جرقه عظيمى ايجاد كرده و به اصطلاح، تخليه الكتريكى مى‌گردند و «رعد» را به وجود مى‌آورند. هر گاه قطعه ابرى كه داراى الكتريسته مثبت است، به زمين كه هميشه الكتريسته منفى دارد، نزديك شود، جرقه در ميان زمين و ابر ايجاد مى‌شود كه آن را "صاعقه" مى‌گويند.

تأثیر نیتروژن در پرورش گیاهان

با اكتشافات علمى روز ثابت شده كه برق فواید و بركات فراوانى دارد، از جمله:

• آبيارى: برق معمولاً حرارات فوق العاده زياد، گاه در حدود 15 هزار درجه سانتيگراد، توليد مى‌كند. اين حرارت برای سوزاندن مقدار فراوانی از هواى اطراف و در نتيجه کاهش فوری فشار هوا کفایت می‌کند. ابرها در فشار كم مى‌بارند و به همين دليل، غالباً در پی جهش برق رگبار شروع مى‌شود و دانه‌هاى درشت باران فرو مى‌ريزد. پس، در واقع يكى از وظایف برق آبيارى است.

• سمپاشى: به هنگامى كه برق با آن حرارتش آشكار مى‌شود، قطرات باران با مقدارى اكسيژن اضافى تركيب می گردد و آب سنگين يعنى آب اكسيژنه (H2o2) ايجاد مى‌كند. يكى از آثار آب اكسيژنه كشتن ميكروب‌ها است و به همين جهت در مصارف طبى براى شستشوى زخم‌ها به كار مى‌رود. اين قطرات آب اكسيژنه هنگامى كه بر زمين‌ها مى‌بارد، تخم آفات و بيماري‌هاى گياهى را از ميان مى‌برد(www.sciencedirect.com).

• تغذيه و كود رسانى: قطرات باران كه بر اثر برق و حرارت شديد و تركيب، يك حالت اسيد كربنى پيدا مى‌كند، به هنگام پاشيده شدن بر زمين و تركيب با آن، يك نوع كود مؤثر گياهى مى‌سازد و گياهان از اين طريق تغذيه مى‌شوند. بعضى از دانشمندان گفته‌اند مقدار كودى كه در طى سال از مجموع برق‌هاى آسمان در كره زمين به وجود مى‌آيد، ده‌ها مليون تن است كه رقم فوق العاده بالایى است (شکل زیر).

برق هم چنین لایه ازن را می‌سازد(minnesota.publicradio.org)

بنابراین، اگرچه برق از مظاهر هراسناک طبیعت است، اما فواید و برکات بسیاری دارد. بنابراین، با توجه به اینکه در عصر نزول قرآن، مردم از این علوم آگاهی نداشته‌اند، می‌توان احتمال داد که این آیه از مصادیق اعجاز علمی قرآن باشد.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• الْبَرْقَ: درخشش [حاصل از برخورد] ابرها (راغب اصفهانی،ص118)
• َيُنَزِّل: از ن-ز- ل، در اصل به معنی فرو افتادن از بلندى (همو،ص 799)

اهداف و روش تحقیق

در آیه فوق صحبت از برق به عنوان پیام رسان باران شده است. خداوند برق را می‌فرستد و با فرو فرستادن آب، زمین مرده را زنده می‌گرداند. پديده رعد و برق، يك تخليه‌ي الكتريكي شديد و بسيار سريع در هواست و همين تخليه الكتريكي است كه نور و صدا توليد مي‌كند. در هنگام رعد و برق، برق در جريانات هوایی قوی داخل ابرهايي موسوم به كومولونيمبوس شكل مي‌گيرد. این نوع ابرها با باران‌های سنگین و رعد و برق همراهند. از این رو، می‌توان نتیجه گرفت که مقصود اصلی آیه بیان نقش برق در رشد گیاهان از طریق آبیاری است. اما یافته‌های علمی جدید نشان داده که پدیده رعد و برق با سم پاشی و کود رسانی به گیاهان تأثیر بسزایی در رشد آنها دارد

آیات مرتبط

هُوَ ٱلَّذِى يُرِيكُمُ ٱلْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنشِئُ ٱلسَّحَابَ ٱلثِّقَالَ

او کسی است که برق را به شما نشان می‌دهد، که هم مایه ترس است و هم مایه امید؛ و ابرهای سنگین‌بار ایجاد می‌کند!

آیه 12 سوره رعد

سوالات تحقیق

1. باتوجه به اینکه مردم در زمان نزول قرآن از نقش برق در بارندگی و رشد گیاه به طور تجربی اطلاع داشته‌اند، آیا می‌توان این آیه را اعجاز علمی دانست؟
2. آیا در عبارت يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا صنعت تقسیم به کار رفته است (یعنی اول برق را به صورت کلی بیان کرده، سپس انواع آن را به دو نوع تقسیم کرده است)؟
3. چرا در آیه به طور مستقیم به رعد و صاعقه اشاره نشده، بلکه از پیامد های آن دو یاد شده است؟
4. آیا قرآن آب و گیاه را تنها عامل زنده شدن زمین می‌داند یا عوامل دیگر نیز دخیل است؟
5. آیا عبارت فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ را می‌توان به تحولات درون زمین و نه تحولات سطحی (یعنی رشد گیاه) نسبت داد ؟
6. فرایند تشکیل رعد و برق چگونه است؟
7. آیا همیشه به دنبال پدیده رعد و برق، بارندگی رخ می‌دهد؟
8. آیا رعد و برق با نوع خاصی از ابرها همراهی می‌شود؟
9. تعبیر "زمین را پس از مرگ زنده گرداند"، اشاره به آمدن بهار دارد؟ اگر چنین است، باران های بهاری و رعد و برق همراه، تفاوتی با باران های سایر فصول دارد؟

منابع

1. راغب اصفهانی،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

2. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0016703799002744

3. http://minnesota.publicradio.org/collections/special/columns/updraft/archive/2011/05/thundery_awakening_instant_sum.shtml

4. www.hupaa.com

5. http://quran-shenasi.blogfa.com

6. www.nasa.gov, Weather, highly qualified science class, NASA publication

7. http://daneshnameh.roshd.ir