تقدم شنوایی بر بینایی

وَٱللَّهُ أَخْرَجَكُم مِّنۢ بُطُونِ أُمَّهَٰتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْـًٔا وَجَعَلَ لَكُمُ ٱلسَّمْعَ وَٱلْأَبْصَٰرَ وَٱلْأَفْـِٔدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود در حالی که هیچ چیز نمی‌دانستید؛ و برای شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را بجا آورید!

آیه 78 سوره نحل

ثُمَّ سَوَّىٰهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِۦ وَجَعَلَ لَكُمُ ٱلسَّمْعَ وَٱلْأَبْصَٰرَ وَٱلْأَفْـِٔدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ

سپس (اندام) او را موزون ساخت و از روح خویش در وی دمید؛ و برای شما گوش و چشمها و دلها قرار داد؛ امّا کمتر شکر نعمتهای او را بجا می‌آورید!

آیه 9 سوره سجده

وَهُوَ ٱلَّذِىٓ أَنشَأَ لَكُمُ ٱلسَّمْعَ وَٱلْأَبْصَٰرَ وَٱلْأَفْـِٔدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ

و او کسی است که برای شما گوش و چشم و قلب [=عقل‌] ایجاد کرد؛ امّا کمتر شکر او را بجا می‌آورید.

آیه 78 سوره مومنون

وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِۦ عِلْمٌ إِنَّ ٱلسَّمْعَ وَٱلْبَصَرَ وَٱلْفُؤَادَ كُلُّ أُو۟لَٰٓئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْـُٔولًا

از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.

آیه 36 سوره اسراء

بیان ایده

در بیشتر آیاتی که واژه "سمع" و "بصر" در آنها آمده، لفظ شنوایی مقدم بر واژه بینایی یاد شده است. گوش و چشم و عقل از جمله ابزاری اند که خداوند برای شناخت و معرفت و هدایت در اختیار انسان قرار داده که استفاده صحیح از آن‌ها برای انسان سرنوشت‌ساز است و در قیامت همین اعضا مورد پرسش واقع خواهند شد.

برخی از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن با استناد به این یافته علمی كه حس شنوایی در جنین قبل از بینايی فعال می‌شود، تقدم سمع بر بصر (در بیشتر موارد کاربرد قرآنی) را اشاره‌ای به این یافته علمی تلقی کرده‌اند. آنان در توضيح آورده‌اند كه دانشمندان با ارسال فرکانس‌های صوتی به طرف زن بارداری که آخرین روزهای مدت بارداری را مي‌‌گذرانده، مشاهده کرده‌اند که جنین با انجام حرکاتی به این اصوات پاسخ می‌دهد. همچنين آن‌ها بر اين باورند كه فراگیری نطق در درجه اول از طریق شنوايی انجام می‌گیرد. به طوری که اگر طفل ناشنوا به دنیا آید، یاد گرفتن تکلم برای او ناممکن خواهد بود و این مسئله می‌تواند باعث تأخير عقلی و ادراکی (عقب ماندگی ذهنی) گردد. امروزه متخصصان، ناگویایی را که همواره همراه با ناشنوايی است، سخت ترین نوع معیوبیت می‌دانند. درحالی که افراد زیادی نابینا متولد گردیده‌اند، ولی توانسته‌اند مدارج عالی علمی را کسب کنند. چشم مسئول بینایی است، اما گوش علاوه بر شنوایی وظیفه برقراری موازنه و تعادل را نیز دارد. سرانجام افزوده‌اند که شاید حکمت‌های دیگری نیز در تقدم سمع بر بصر موجود باشد که دانش بشری هنوز توان درک آن را ندارد.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• جَعَل: نهاد، قرار داد
• الْسَّمْعَ: شنوایی
• الأَبْصَارَ: (جمع بصر) چشم‌ها
• الأَفْئِدَةَ: (جمع فؤاد) قلب‌ها، دل‌ها

اهداف و روش تحقیق

امروزه می توان از علم جنین شناسی در آشکار ساختن یکی از موارد اعجاز قرآن بهره برد. بر اساس یافته های این علم، اگرچه در دوران جنينی، آغاز تكوين اندام‌هايی مانند چشم و گوش از اواسط هفته سوم و تپش قلب از هفته سوم بارداری آغاز می‌شود، ولي حواس مختلف مربوط به اين اندام‌ها با هم متفاوت است. مطالعه در مورد حس بينايی در جنين مشكل است، ولی دانشمندان از بررسی جنين‌هايی كه پيش از موعد به دنيا آمده‌اند، متوجه شده‌اند كه جنین در هفته های 31-32 از زندگی قادر به ديدن و حركت افقی و عمودی چشم است . در مورد حس شنوايی، جنين تقريباً از هفته 16 بارداری قادر به شنيدن است، يعني 8 هفته زودتر از كامل شدن ساختمان گوش (هفته 24) واكنش به صدا‌ها در جنين مشاهده شده است؛ گوش سريع‌تر از چشم كامل شده و فعاليت خود را آغاز مي‌كند. نیز دریافته‌اند که زبان و گویایی از طریق شنوایی به کار می‌افتد، به طوری که کرهای مادر‌زاد همیشه لالند . گوش علاوه بر شنوایی وظیفه موازنه و تعادل را نیز برعهده دارد.

در قرآن کریم، در بیشتر آیاتی که واژه "سمع" و "بصر" آورده شده، لفظ شنوایی بر بینایی مقدم است. گویا به نکته علمی یاد شده در سطور بالا اشاره می‌کند.

سوالات تحقیق

1. آیا تقدم "سمع" بر "بصر" در آیات، بیانگر تأثیر بیشتر شنوایی، در مقایسه با بینایی، در شناخت انسان از محیط پیرامون خود است؟
2. تفاوت "انشأ" و "جعل" در چیست؟ و با "خلق" چه تفاوتی دارند؟
3. چرا در آیه "سمع" مفرد و "ابصار" جمع آمده است؟
4. به چه دلیل در هر 4 آیه بلافاصله بعد از سمع و بصر ، لفظ فؤاد آمده است؟
5. آيا از ظاهر آيه می‌توان به وجود ويژگی تقدم شنوايی بر بينايی پی‌برد؟
6. آیا احتمال دارد که ویژگی تقدم شنوایی بر بینایی در آیات اتفاقی بوده باشد؟
7. چرا آیاتی که در آن‌ها "سمع" مقدم بر "بصر" یاد نشده، نادیده گرفته شده است؟
8. اهميّت شنيدن در دريافت اطلاعات، به نسبت ديگر حواس، چقدر است؟

پانویس و منابع

1. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الالفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دارالقلم، دمشق

2. سلطانی نسب، جنين شناسی انسان «بررسی تكامل طبيعی و غير طبيعی انسان»، انتشارات دانش پژوه، 1364ش

3. Fox, S. I. Perspectives on Human Biology; Brown: Dubuque, 1991

4. http://www.birthpsychology.com/lifebefore/fetalsense.html