کشتی نوح

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

وَلَقَد تَّرَكْنَٰهَآ ءَايَةً فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ

ما این ماجرا را بعنوان نشانه‌ای در میان امّتها باقی گذاردیم؛ آیا کسی هست که پند گیرد؟!

آیه 15 سوره قمر

بیان ایده

خداوند در این آیه می‌فرماید که کشتی نوح را برای عبرت آیندگان بر جای نهاده است. پس، ظاهراً می‌باید این کشتی همچنان باقی مانده باشد. از این کشتی با عنوان "آیه"، یعنی نشانه‌ای آشکار و یا وسیله‌ای براى رسيدن به هدف و مقصود یاد شده‌است.گاه خداوند هنگامی که می‌خواهد انسان را به تدبر و تحقیق در باره امری فرا خواند، لفظ آیه را برای آن می‌آورد و گاه یک واقعه تاریخی را که می‌تواند مایه عبرت آیندگان باشد، "آیه" می‌خواند. باقی گذاردن کشتی نوح و نجات بدن فرعون نمونه‌هایی از این‌گونه وقایع تاریخی است.گزارش‌هایی که از یافتن بقایای کشتی نوح در آرارات خبر می‌دهد، بیانگر آنست که خبر قرآن در باره باقی ماندن این کشتی که اخبار از آینده و به بیانی دیگر، اخبار از غیب است و تنها قرآن از باقی ماندن آن خبر داده- به وقوع پیوسته و می‌توان آن را اعجاز تلقی نمود. گفتنی است که درمتون مقدس مکان فرود آن، کوه آرارات و در روایت سوری- ارمنی نخستین سده های میلادی و قرآن کریم، کوه جودی جودی یاد شده است.

بیشتر گزارشات موجود درباره هیئت‌های اکتشافی سده 19 به بعد است و آغاز جست و جو برای یافتن کشتی نوح مشخص نیست. به هر حال، چنانکه گفته‌اند، حداقل از زمان اوزبیوس ، بسیاری در پی یافتن بقایای این کشتی برآمدند. این جستجو همچنان در قرن 21 ادامه دارد و هیئت‌هایی از سوی مؤسسات استکشافی و علمی مختلف به آرارات، البرز و... اعزام شده‌اند و می‌شوند.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• ترک: رها کردن چیزی از روی قصد و اختیار یا اجبار و اضطرار، برجا نهادن و باقی گذاشتن
• آیه: علامت، نشانه
• مدّکر: در اصل مذتکر (بروزن مفتعل ) بوده،ذال و تاء باب افتعال تبدیل به دال و سپس ادغام شده‌اند.
• ریشه آن"ذ-ک- ر" به معنی به یاد آوردن و یاد کردن است، یکی از معانی باب افتعال قبول است و گویا در مدّکر این قبول لحاظ شده است .

اهداف و روش تحقیق

معنای اصلی واژه آیه، علامت و نشانه است. این واژه درآیات مختلف قرآن به معانی علامت، نشانه، عبرت، دلیل و معجزه به کار رفته‌است. در باره مرجع ضمير" هاء" در عبارت "تركناها" و این‌که خداوند چه چیزی را باقی گذارده، اختلاف نظر است:

• برخی آن را "سفينه" دانسته و گفته‌اند که هر چند اين كلمه قبلا ذكر نشده، ولى از سياق می‌توان آن را دریافت. لازمه اين قول آنست كه كشتى نوح تا ايام نزول اين آيات نازل محفوظ مانده باشد. قتاده در تفسير اين آيه گفته ‏است: خداى سبحان كشتى نوح را بر فراز كوه جودى محفوظ داشته بود و در صدر اسلام، مسلمانان آن را ديده بودند.

• بعضى از مفسران گفته‌‏اند که مرجع ضمير، ‏قصه طوفان و سرگذشت نوح و مخالفان اوست. پس، خداوند می‌فرماید که آن حکایت را حفظ کرده است.

• اين احتمال نيز وجود دارد كه مراد آيه، هم داستان طوفان نوح و هم باقی ماندن كشتى، هر دو باشد.

به هر حال به نظر می‌رسد که مدتى اين كشتى در ميان مردم جهان باقي مانده بود و هر كس چشمش به آن مى‏‌افتاد، تمام ماجراى طوفان نوح در برابرش مجسم مى‏‌شد. به ویژه اگر اين روايت را بپذيريم كه بقاياى اين كشتى تا عصر پيامبر اسلام (ص) باقى بوده است .

چنان‌که در قرآن و کتاب مقدس آمده، طوفان و سیل در زمان نوح در سطح وسیعی در کره زمین واقع شده است. بررسی‌های زمین شناختی در نقاط مختلف دنیا، نابود شدن و مرگ‌های دسته جمعی موجودات زنده را بر اثر حادثه ای غیر منتظره نشان می‌دهد. برخی از این حوادث با زمان طوفان نوح هم‌خوانی دارد.وجود لایه‌های مخلوط فسیل شده حیواناتی چون فیل، پنگوئن، ماهی، درختان نخل و هزاران هزار گونه گیاه جانوری، تأییدی بر این واقعیت است. این سنگواره‌ها که بعضاً در برگیرنده حیوانات مناطق گرمسیر با مناطق سردسیر (در کنار هم) است، نشان می‌دهد که با فرونشستن آب، جانوران و گیاهان خارج شده، در زیر رسوبات مانده و به فسیل تبدیل شده‌اند. اما در باره اینکه آثاری از کشتی حضرت نوح ( ع) هنوز باقی باشد، سخن بسیار است و جای تحقیق دارد. به هر حال اعزام هیئت‌های اکتشافی از سوی کشورها و مراکز تحقیقی مختلف همچنان ادامه دارد.

آیات مرتبط

فَأَنجَيْنَٰهُ وَأَصْحَٰبَ ٱلسَّفِينَةِ وَجَعَلْنَٰهَآ ءَايَةً لِّلْعَٰلَمِينَ

ما او و سرنشینان کشتی را رهایی بخشیدیم، و آن را آیتی برای جهانیان قرار دادیم!

آیه 15 سوره عنکبوت

وَقَوْمَ نُوحٍ لَّمَّا كَذَّبُوا۟ ٱلرُّسُلَ أَغْرَقْنَٰهُمْ وَجَعَلْنَٰهُمْ لِلنَّاسِ ءَايَةً وَأَعْتَدْنَا لِلظَّٰلِمِينَ عَذَابًا أَلِيمًا

و قوم نوح را هنگامی که رسولان (ما) را تکذیب کردند غرق نمودیم، و آنان را درس عبرتی برای مردم قرار دادیم؛ و برای ستمگران عذاب دردناکی فراهم ساخته‌ایم!

آیه 37 سوره فرقان

سوالات تحقیق

1. از نظر قرآن باقی ماندن کشتی نوح آیه ای برای پند گیران است یا داستان کشتی نوح؟
2. ملاک آنکه امری در هر زمان "آیه"ای باشد تا مردمان از آن پند گیرند، دیدن آن [آیه] است یا شنیدن از آن؟
3. آیا «ترکناها » را می‌توان تعبیربه باقی ماندن اثری از کشتی برای عبرت جهانیان تا عصر حاضر دانست؟
4. با توجه به آیه 37 سوره فرقان ["وَقَوْمَ نُوحٍ لَّمَّا كَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْنَاهُمْ وَجَعَلْنَاهُمْ لِلنَّاسِ آيَه وَأَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ عَذَابًا أَلِيمًا "] آیا آیه و نشانه‌ای از قوم نوح برای عبرت مردم باقی مانده است؟
5. آیا روایات معتبری در زمینه باقی ماندن کشتی نوح برای عبرت جهانیان در کتب روایی ما به چشم می‌خورد؟ تاریخ در این باره چه می‌گوید؟
6. بررسی‌های انجام شده در مورد پیدا شدن کشتی نوح در کوه‌های آرارات تا چه حد قابل قبول است؟
7. کوه جودی که در قرآن به عنوان محل قرار گرفتن کشتی یاد شده، در کجا واقع شده است؟
8. اینکه گفته‌اند نام نهاوند قبلاً "نوح آوند" بوده، می‌تواند ارتباطی با نوح و حضور او در این شهر داشته باشد؟
9. آیا امکان دارد که کشتی نوح در ایران به گل نشسته باشد؟
10. از ماجرای کشتی نوح (ع) چه مدت زمانی می‌گذرد؟

پانویس و منابع

1. قرآن کریم ترجمه فولادوند

2. ابن منظور، محمد، لسان العرب،دار صادر، بیروت، لبنان،چاپ هشتم

3. راغب اصفهانی،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

4. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1404 ق

5. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم

6. طبرسی، فضل، جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377ش

7. قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه

8. مصطفوی،حسن، التحقيق في کلمات القرآن الکريم، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، تهران، 1360 ش

9. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1374ش

10. http://en.wikipedia.org/wiki/Searches_for_Noah%27s_Ark

11. www.nationalgeographic.com; www.worldofthebible.com

12. http://news.nationalgeographic.com/news/2010/04/100428-noahs-ark-found-in-turkey-science-religion-culture/