موج‌های موجود در قعر دریا

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

أَوْ كَظُلُمَٰتٍ فِى بَحْرٍ لُّجِّىٍّ يَغْشَىٰهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِۦ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِۦ سَحَابٌ ظُلُمَٰتٌۢ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَآ أَخْرَجَ يَدَهُۥ لَمْ يَكَدْ يَرَىٰهَا وَمَن لَّمْ يَجْعَلِ ٱللَّهُ لَهُۥ نُورًا فَمَا لَهُۥ مِن نُّورٍ

یا همچون ظلماتی در یک دریای عمیق و پهناور که موج آن را پوشانده، و بر فراز آن موج دیگری، و بر فراز آن ابری تاریک است؛ ظلمتهایی است یکی بر فراز دیگری، آن گونه که هر گاه دست خود را خارج کند ممکن نیست آن را ببیند! و کسی که خدا نوری برای او قرار نداده، نوری برای او نیست!

آیه 40 سوره نور

بیان ایده

در این آیه خداوند اعمال کافران را به تاریکی‌های دریا تشبیه کرده که امواج متلاطم دریا بر تاریکی آن می‌افزاید و تاریکی ابرهای تیره نیز برآن سایه می‌افکند.

در این آیه به یکی از ویژگی‌های دریا که همان امواج متلاطم و پی در پی آن است اشاره شده، از این رو لازم است برای روشن شدن مطلب به معنی واژه «لجى» توجه شود. «بحر لجى» به معنى درياى عميق و پهناور است و در اصل از ماده لجاج به معنى پيگيرى كردن كارى است، سپس به پيگيرى امواج دريا و قرار گرفتن آنها پشت سر هم اطلاق شده است و از آنجا كه دريا هر قدر عميق‌تر و گسترده‌تر باشد، امواجش بيشتر است، اين واژه در مورد درياهاى عميق و پهناور به كار مى رود .

عده‌ای از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن برآنند که در علم نوین ثابت شده که میان لایه سطحی و زیرین آب فاصله وجود دارد و این فاصله و جدایی به وسیله امواج پر شده است. امواج لایه زیرین که تاریکند، دیده نمی‌شوند اما امواج فوقانی قابل رؤیتند. در واقع، امروزه مشخص شده است که در دریاهای عمیق دو نوع موج وجود دارد:

1-امواج سطحي

2- امواج درونی

در اين آيه با توجه به عبارت "مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ " احتمال می‌رود كه منظور هر دو نوع موج باشد. اما از آنجا که مردم در زمان نزول قرآن به سهولت امواج سطحی را رؤیت می‌کردند، ظاهراً ذکر امواج درونی در قرآن، تنها یک اشاره علمی است.

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• ظلمات: جمعِ ظلمت، به معنی تاریکی و عدم نور
• بَحْر: دريا، رودخانه عظيم، رود غير فصلی. غالباً سبب اطلاق "بحر" بر دريا و رود را گستردگي، عمق زياد و فراواني آب ذكر كرده‌اند .
• لجة: از ل-ج-ج، تردد و تلاطم امواج (همو، ص736)، بخش عمیق دریا به گونه‌ای که عمق آن درک نشود .
• يَغْشَاه: از "غ -ش -حرف معتل" بر پوشاندن دلالت می‌کند .
• سحاب: ابر، چه در آن آب باشد و چه نباشد.

اهداف و روش تحقیق

در آیه 40 سوره نور دو اعجاز علمی مشاهده می‌شود که یکی در باره تاریکی‌های دریا و دیگری در مورد امواج درونی دریاهاست. در آیه 39 سوره نور آمده که اعمال کافران به سان سراب است و در آیه 40 مَثَل دیگری برای اعمال کافران می‌آورد و آن، تاریکی موجود در دریای ژرف و متلاطمی است که موج از روی موج، آن را می‌پوشاند. باد عاملی در ایجاد امواج سطحی دریاها و اقیانوسهاست و امروزه عوامل مؤثر در شکل گیری امواج سطحی مشخص شده‌اند. امواج سطحی در سطح مشترک آب و هوا تشکیل می‌شوند و امواج درونی بین دو لایه متفاوت از لحاظ چگالی (آب چگال و آب چگال‌تر) به وجود می‌آیند.

امواج آب با غلظت بالا و کم و امواج سطحی و درونی

امروزه با استفاده از عکس‌های ماهواره‌ای به وجود چنین امواجی در اعماق دریاها پی‌برده‌اند. آبی که چگالی بالاتری دارد زيـرِ آبِ گرم‌تر که چگالی کمتری دارد جريان پيدا می‌کند. تفاوت ميان غـلظـت لايه‌های آب نيز به دمای آن‌ها و غـلظت نمک آن‌ها بستگی دارد.

این مطلب علمی 1400 سال پیش در قرآن مطرح شده، زمانی که مردم از آن آگاه نبوده‌اند و از انواع موج و ویژگی‌های آن اطلاع نداشته‌اند. زیرا دسترسی به اعماق زیاد ممکن نبوده است. از این رو، ظاهراً این آیه یکی از اعجازهای علمی قرآن است.

سوالات تحقیق

1. این احتمال که مردم آن زمان از وجود موج‌های درونی اطلاع داشته‌اند، تا چه میزان صحت دارد؟
2. چرا درآیه فوق لفظ "موج" دوبار تکرار شده است؟ آیا معنی "موج" اول با دوم متفاوت است؟
3. کدام یک از انواع موج می‌تواند مد نظر قرآن باشد؟امواج سطحی و درونی، فقط امواج سطحی و یا امواج نوری؟
4. اگر بحر لجّي به معناي درياي متلاطم باشد و امواج را امواج سطحي دريا در نظر بگيريم، باز هم می‌توان گفت كه اين آيه اشاره علمی است؟
5. چرا امواج سطحی به تنهايي نمی‌تواند مد نظر قرآن باشد؟
6. امواج موجود در دریاها و اقیانوس‌ها چند دسته‌اند؟
7. چه عواملی در شکل‌گیری و شدت امواج دریا نقش دارند؟
8. آیا می‌توان گفت علاوه بر عميق بودن دريا، به دليل وجود موج‌ها[به جهت املاح و يا حركت موج‌ها] از شفافيت آب كاسته و بر تاريكي اضافه می‌شود؟
9. از نظر علم فیزیولوژی، انسان بدون تجهیزات تا چه عمقی می‌تواند در آب فرو رود؟

پانویس و منابع

1. قرآن کریم، ترجمه فولادوند

2. قرآن کریم، ترجمه علی اکبر طاهری

3. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن کریم، طلیعه النور بیروت، 1429 ق

4. http://www.nssl.noaa.gov/primer/hail/hail_detecting.html Encyclopedia of weather and climate , Page 107

5.http://www.islandnet.com/~see/weather/elements/hailform.htm