نعمت بودن لؤ لؤ و مر جان

این پژوهش، در پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است.

يَخْرُجُ مِنْهُمَا ٱللُّؤْلُؤُ وَٱلْمَرْجَانُ

از آن دو، لؤلؤ و مرجان خارج می‌شود.

آیه 22 سوره الرحمن

فَبِأَىِّ ءَالَآءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ

پس کدامین نعمتهای پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!

آیه 23 سوره الرحمن

بیان ایده

در سوره الرحمن خداوند به نعمت‌های گوناگونی اشاره دارد. از میان نعمت‌هایی که قرآن به آن اشاره نموده، نعمت لؤلؤ و مرجان است که از دریا به دست می‌آید. به نظر می‌رسد که اشاره خداوند به نعمت بودن لؤلؤ و مرجان توجه به جنبه زینتی آن دو نباشد و جنبه‌های دیگری نیز می‌تواند مد نظر قرآن باشد. امروزه انسان از برخی مرجان‌ها در ترميم استخوان‌های آسيب ديده استفاده می‌کند. وقتی مرجان به استخوان پيوند زده می‌شود، به رغم اينکه بـدن فـسـفـات کـلـسـيم دارد و مرجان کربنات کلسيم، با اين حال اسـتخوان، مرجان را رد نمی‌کند، بلکه آن را می‌پذيرد. ابتدا خون دور قطعه مرجان را محاصره می‌کند و آن را ذوب می‌کند. سپس، استخوان آن را جذب می‌کند و رفته رفته با استفاده از آن، خود را ترميم می‌کند و دقـيـقـاً شکل اصلی خود را به خود می‌گيرد. مرجان از استخوان قوي‌تر است ولی ترکيبات آنها مشترک است ولی به لحاظ مقدار متفاوت است. مثلاً هر دو، کلسيم، منیزيم و فـلـور دارند. کـلـسيم مرجان و استخوان تقريباً مساوی است. منیزيمِ استخوان تـقـريـبـاً کمی کمتر از دو برابر منیزيم مرجان است. مرجان کمی بيشتر از استخوان فـلـور دارد. با توجه به این مطالب، کسانی ادعای اعجازعلمی در مورد این آیه را دارند و می‌گویند که قرآن در زمانی از نعمت بودن مرجان و لؤلؤ سخن گفته که هیچ کس اطلاع علمی در مورد منافع آن نداشته است.

اشکال زیر نمونه‌هایی از مرجان‌ها را نمایش می‌دهد:

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• یخرج: فعل مضارع از مصدر خروج به معنی بیرون شدن، آشکار شدن، ظاهر شدن
• لؤلؤ : مروارید درشت
• مرجان : صغار اللؤلؤ، مروارید کوچک ، نيز گفته‌اند که مرجان گیاهی است قرمز رنگ که در دریا می‌روید مانند انگشتان دست و این قول مشهور است . گفته‌اند که مرجان سنگ سرخ و به قولی سنگ بسیار سفید است (السمین الحلبی، ذیل آیه).
• آلاء: نعمت‌ها

اهداف و روش تحقیق

مسلماً مروارید و مرجان از جمله نعمت‌های الهی هستند که در عین زیبایی خواص دیگری نیز دارند. امروزه از مرجان‌ها برای ترميم نقايص استخوانی استفاده مي‌شود. محققان كشورمان در تحقيقی نشان دادند كه ذرات مرجان شاخ گوزنی به خوبی با بافت‌های بدن خرگوش سازگاری دارد و به تسريع در روند ترميم نقص استخوانی ايجاد شده در خرگوش منجر مي‌شود. مرجان‌ها با مقادير بالای كربنات كلسيم مورد مناسبی براي كمك به روند بازسازی استخوانند و در ترميم ضايعات موجود در بدن انسان نيز مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در سال 2004 در یک بررسی، قطعاتی از مرجان را در استخوان ران 12 گوسفند قرار داده شد و به مدت 2، 4، 8 و 12 هفته پیگيری گردید. نتايج نشان داد كه سازگاری بافتی و قدرت هدايت استخوان سازی مرجان مورد استفاده بسيار خوب بوده و به تدريج جذب و بوسيله استخوان جايگزين شده است. در مطالعه ديگري معلوم شد كه مرجان بستر مناسبي را جهت تمايز سلول‌هاي مغز استخوان به استوبلاست‌ها فراهم مي‌سازد . استفاده پزشکی از مروارید و مرجان در کشور هندوستان پیش از میلاد حضرت مسیح رواج داشته است، به گونه‌ای که مردم سایر مناطق برای یاد گرفتن این نوع از درمان‌ها راهی این سرزمین می‌شدند.

"ساشروتا" معروف‌ترین پزشک هندی بود که حدود 600 سال پیش از میلاد حضرت مسیح می‌زیست. او در رساله‌ای در 184 فصل 1120 بیماری را شرح داده و 700 گیاه دارویی، طرز تهیه 64 دارو از مواد معدنی و 57 دارو با منبع حیوانی معرفی کرده است .

در قرن ششم میلادی متون پزشکی هندی به زبان پهلوی و در قرن هشتم میلادی به زبان عربی ترجمه شده است . بر اساس نوشته‌های Caraka پزشک دیگر هندی که 300 سال پیش از میلاد مسیح می‌زیسته، پودر مروارید در تهیه شربت سرفه و سکسکه، تنگی نفس و به صورت استعمال خارجی برای ضماد چشم مورد استفاده قرار می‌گرفته و همچنین این ماده برای درمان بیماری‌های قلبی نیز توصیه می‌شده است.

با توجه به مطالب علمی که مطرح شد، به نظر می‌رسد که مروارید و مرجان از زمان‌های قبل از میلاد کاربرد دارویی داشته است. پس احتمال اینکه مردم عربستان در زمان نزول قرآن از آن با اطلاع بوده باشند، وجود دارد.

آیات مرتبط

مرجان در قرآن 2 بارآمده است:

يَخْرُجُ مِنْهُمَا ٱللُّؤْلُؤُ وَٱلْمَرْجَانُ

از آن دو، لؤلؤ و مرجان خارج می‌شود.

آیه 22 سوره الرحمن

كَأَنَّهُنَّ ٱلْيَاقُوتُ وَٱلْمَرْجَانُ

آنها همچون یاقوت و مرجانند!

آیه 58 سوره الرحمن

آیاتی که واژه لؤلؤ در آن به کار رفته است عبارتند از :

1 - آیاتی که از لؤلؤ به عنوان یکی از زینت‌های بهشتی یاد شده است:

جَنَّٰتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ

(پاداش آنان) باغهای جاویدان بهشت است که در آن وارد می‌شوند در حالی که با دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته‌اند، و لباسشان در آنجا حریر است!

آیه 33 سوره فاطر

إِنَّ ٱللَّهَ يُدْخِلُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جَنَّٰتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا ٱلْأَنْهَٰرُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ

خداوند کسانی را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، در باغهایی از بهشت وارد می‌کند که از زیر درختانش نهرها جاری است؛ آنان با دستبندهایی از طلا و مروارید زینت می‌شوند؛ و در آنجا لباسهایشان از حریر است.

آیه 23 سوره حج

2-آیاتی که خادمان در بهشت را از جهت زیبایی به لؤلؤ تشبیه کرده است:

وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَٰنٌ مُّخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَّنثُورًا

و بر گردشان (برای پذیرایی) نوجوانانی جاودانی می‌گردند که هرگاه آنها را ببینی گمان می‌کنی مروارید پراکنده‌اند!

آیه 19 سوره انسان

وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمَانٌ لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَّكْنُونٌ

و پیوسته بر گردشان نوجوانانی برای (خدمت) آنان گردش می‌کنند که همچون مرواریدهای درون صدفند!

آیه 24 سوره طور

كَأَمْثَٰلِ ٱللُّؤْلُؤِ ٱلْمَكْنُونِ

همچون مروارید در صدف پنهان!

آیه 23 سوره واقعه

سوالات تحقیق

1. آیا با توجه به مفاد این آیه، می‌توان آن را اعجاز تلقی کرد؟
2. آیا تنها جنبه درمانی سبب نعمت بودن مرجان و مروارید است و یا زینت بودن هم نعمت است؟
3. در زمان نزول قرآن، مردم کدام نوع از مرجان‌ها را می‌شناختند؟
4. قر آن چه نوع نعمت‌هایی را " آلاء" خوانده است ؟
5. آیا معاصران پیامبر اسلام از خواص درمانی مرجان و مروارید اطلاع داشته‌اند؟
6. کاربردهای مرجان و مروارید را نام ببرید.
7. آیا همه گونه‌های مرجان و مروارید خواص درمانی دارند؟
8. در عهد باستان از کدام نوع مروارید (آب شیرین، یا شور) برای درمان بیماری استفاده می‌کردند؟

پانویس و منابع

1. قرآن مجید ترجمه فولادوند

2. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة،دار احیاء التراث العربی،بیروت

3. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، انتشارات ذوی القربی

4. السمین الحلبی، أحمـد بن یوسف، درالمصون فی علـوم الکتاب المکنـون، دارالقلم، دمشق، 1415

5. الشرتونی، سعید، اقرب الموارد، دارالاسوة، چاپ دوم

6. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، كتابفروشى مرتضوی، تهران، 1375ش

7. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم

8. عظیمی، ح.ر.، جلالی ندوشن، م.ر.، توفیقی، ح.،"مقایسه کاربرد و عدم کاربرد مرجان شاخ گوزنی در ترمیم دیفکت ایجاد شده در استخوان آهیانه خرگوش به صورت هیستولوژیک"،مجله دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دوره 24، شماره 4، زمستان 1385، صفحات 491-485

9. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1374 ش

10. Donkin, R. A., Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing: Origins to the age of Discoveries, American Philosophical Society, 1998

11. Dwivedi, G. and Dwivedi, S. Sushruta – the Clinician – Teacher par Excellence, Indian J Chest Dis Allied Sci 2007; 49: 243-24

12. http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:VZwey-Xi-sQJ:www.indianscience.org/essays/19-%2520E--Pharmaclology%2520-%2520Ed.pdf+ancient+indian+medicine%2Bcoral%2Bpearl%2Bhistory&hl=en&pid=bl&srcid=ADGEEShsRPgYxtbTKNIInAWQxEnUiPPQYvX3OM2ogHQuUmhJFF648Abof8GE5yOSrjZHS70ydVbKoy