قرمز شدن رنگ آب

فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ ٱلطُّوفَانَ وَٱلْجَرَادَ وَٱلْقُمَّلَ وَٱلضَّفَادِعَ وَٱلدَّمَ ءَايَٰتٍ مُّفَصَّلَٰتٍ فَٱسْتَكْبَرُوا۟ وَكَانُوا۟ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ

سپس (بلاها را پشت سر هم بر آنها نازل کردیم:) طوفان و ملخ و آفت گیاهی و قورباغه‌ها و خون را -که نشانه‌هایی از هم جدا بودند- بر آنها فرستادیم؛ (ولی باز بیدار نشدند، و) تکبر ورزیدند، و جمعیّت گنهکاری بودند!

آیه 133 سوره اعراف

بیان ایده

یکی از سوره‌هایی که داستان موسی (ع) در آن آمده، سوره اعراف است. آیه 133 این سوره حکایت پنج نشانه الهی و یا برخی از بلایای نازل بر مصریان را بازگو می‌کند. این نشانه‌ها را در شمار معجزات 9 گانه موسی(ع) یاد کرده‌اند.

خون و به تعبیر تورات، تبدیل آب به خون ، یکی از این نشانه‌هاست که به گفته برخی از محققان در موضوع اعجاز علمی قرآن کریم، از وقوع رويدادی علمي موسوم به کشند سرخ خبر می‌دهد که در عصر نزول قرآن توجیه علمی و قابل درکی نداشته‌است واز این رو می‌تواند به عنوان نوعی اشاره علمی در قرآن کریم مطرح شود.

گرچه در قرآن سخنی از تبدیل آب به خون نیست، اما بیشتر مفسران در توضیح "خون" به عنوان بلا و عذاب، آورده‌اند که رودخانه عظیم نیل براي فرعونيان به رنگ خون درآمد، آنچنان که برای هیچ مصرفی قابل استفاده نبود. روایات رسیده از معصومین (ع) مؤید این قول است . برخی از مفسران منظور از "دم" را بیماری "رعاف" (خون دماغ شدن) می‌دانند که به صورت یک بیماری عمومی، همه قوم فرعون را گرفتار نمود (همانجا).

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• طوفان: هرحادثه‌ای که انسان را احاطه کند. در عرف بر آب بسیار فراوان اطلاق می‌شود .
• الدَّم: خون
• آیات: نشانه‌های ظاهر و آشکار
• مُفَصَّلات: از "ف- ص- ل" به معنی جدا ساختن دو چيز از همديگر است به گونه‌ای كه ميان آن دو فاصله باشد .

اهداف و روش تحقیق

نظر به آنکه عذاب‌های چهارگانه طوفان، هجوم ملخ، قورباغه و کنه‌ها، همگی حالت طبیعی داشته، می‌توان احتمال داد که طی یک فرایند زیست محیطی، آب نیل مسموم و به رنگ خون در آمده باشد.

تغییر رنگ آب یا کشند سرخ یا شکوفایی جلبکی پدیده‌ای است طبیعی که براثر نوعی جلبک میکروسکپی به وجود می‌آید. موجودات بسيار كوچك ميكروسكوپي به نام دانيوفلاژله وجود دارند كه گاهي به سرعت توليد مثل نموده و در اثر ازدياد جمعيت، مناطق وسيعي از سطح دريا را می‌پوشانند و چون علاوه بر پيگمان سبز، پيگمان‌هاي سرخ نیز دارند، آب را به رنگ قرمز در می‌آورند .

تمامی شکوفایی‌ها سمّی نیستند ولی بسیاری از بلوم‌های غیر سمّی می‌وانند به طرق مختلف زیان‌آور باشند. به عنوان مثال این بلوم‌ها با کاهش نفوذ نور، کاهش مقدار اکسیژن محلول، ایجاد توده موسیلاژی و یا مختل کردن تنفس ماهی‌ها به آبزیان آسیب وارد می‌کنند. مهمترين عامل قرمز شدن آب می‌تواند عامل طوفان باشد که در ابتدای آیه 133 سوره اعراف یاد شده است .

در توجیه این امر که آب تنها براي فرعونيان "خون" گردید، گفته‌اند که چون بهترين و زیباترین نقطه در مصر، یعنی دو سوی شط عظيم نيل، در اختيار فرعونيان و قبطي‌ها قرار داشته و در نتیجه، هنگام بروز خطر و بلا، همانان كه نزدیک به شط بودند، آسیب بیشتری را متحمل می‌شده‌اند، اثر خون شدن آب رود نیل قبل از همه در خانه‌های فرعونیان نمایان گشته‌است .

روشن است که تحقیق و پژوهش بیشتری در این باره لازم می‌نماید. به هر حال، در صورت صحت تطبیقات علمی یاد شده با مفهوم این آیه شریفه، این مطلب می‌تواند نمایانگر نوعی اشاره علمی در قرآن کریم باشد.

آیات مرتبط

روایات مرتبط

علی بن ابراهیم قمی به اسناد خود، در روایتی مبسوط، از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) آورده است که"... پس از نزول عذاب چهارم (هجوم قورباغه‌ها)، فرعونیان نزد موسى رفتند و با زارى درخواست كردند كه دعا كند خداوند اين آفت را از آنان دور نمايد. آنگاه آنان به او ايمان خواهند آورد و بنى اسرائيل را رها خواهند ساخت. موسى دعا كرد و عذاب برطرف شد. اما فرعون همچنان از رهایى بنى اسرائيل امتناع ورزيد و خداوند آب نيل را براى قبطيان (فرعونیان) خون گردانيد. آن‌ها آب رود را خون مي‌ديدند. بنى اسرائيل هرگاه آب می‌آشاميدند، [همان] آب بود ولى برای قبطيان تبدیل به خون می‌شد. حتى از بنى اسرائيل خواستند كه از آبى كه در دهان خود مي‌برند، به دهان آن‌ها بريزند، اما چون به دهان قبطيان مي‌ريختند مبدل به خون مي‌شد. [پس] ناله و فرياد زيادى كرده و از موسى استدعا نمودند كه اين بار، اگر رفع عذاب و بلا بنمايد، حتماً بنى اسرائيل را رها سازند. پس از آنکه به دعاى موسى اين عذاب هم برداشته شد، به وعده خود وفا نکردند..." .

در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود:

بر آنها بلای نابود کننده‌ای به صورت برف سرخ و خون رنگ بارید و آنان که این بلا را تا آن روز ندیده بودند، هنگامی که دامن‌گیرشان شد، نزد موسی آمده و تعهد اخلاقی سپردند که اگر خدا آنها را نجات بخشد، ایمان خواهند آورد .

سوالات تحقیق

1. چه تناسبی بین عذاب‌های یاد شده در این آیه وجود دارد؟
2. چگونه است که واژه "الدم" به سرخ شدن رود نیل تفسیر شده است؟
3. آیا "دم" در قرآن کاربردهایی با معنای مجازی دارد؟ چه قراینی استفاده مجازی را جایز می‌سازد؟
4. با آنکه بین عمل و مجازات که عموماً جنبه تربیتی دارد، باید تناسبی وجود داشته باشد، چه مناسبتی بین عملکرد قوم فرعون در هر مرحله با هر یک از عذاب‌های مذکور وجود دارد؟
5. چه تفاوتی میان حکایت تورات و نقل قرآن در باره این بخش از داستان موسی(ع) است؟ آیا برخی تفاسیر در باره"دم"(خون) برگرفته از کتاب مقدس نیست؟
6. آیا این عذاب‌ها به ترتیبی که در این آیه آمده نازل شده‌اند؟
7. آیا هر یک از این عذاب‌ها علتی برای وقوع دیگری است؟
8. آیا طوفان تأثیری بر هجوم ملخ و حشرات ریز و یا قورباغه دارد؟
9. آیا بین طوفان و قرمز شدن آب رود نیل رابطه‌ای وجود دارد؟
10. آیا قرمز شدن آب برای رعب و وحشت مردم بوده و یا مشکلاتی از قبیل مسمومیت و... برای فرعونیان درپی داشته است؟
11. آیا قرمز شدن آب تأثیری در طعم و مزه آن داشته است؟ کدامیک مورد نظر قرآن بوده است؟
12. قرمز شدن آب چه تأثیری در زندگی قوم فرعون داشته است؟
13. چرا خداوند نزول آیه‌های عذاب در این آیه را با واژه "ارسال" بیان فرموده؟ و چرا این ارسال را به خود نسبت داده است؟
14. چگونه است كه آب برای گروهی قابل استفاده باشد و تنها برای عده‌ای خاص تبدیل به خون گردد؟
15. آیا موسی روش خاصی برای استفاده بنی اسرائیل از آب رود نیل را به آنها پیشنهاد کرده تا بتوانند آب گوارایی از آن به دست آورند؟
16. آیا می‌توان گفت که عامل خون شدن آب رود نیل "کشند سرخ" بوده است؟
17. آیا امکان دارد رودی که در آن کشند سرخ ايجاد شده است، برای گروهی قابل استفاده و برای گروه دیگر غیر قابل استفاده باشد؟
18. آیا آبی که در آن کشند سرخ ايجاد شده، بو و مزه‌ای شبیه خون دارد که قرآن از واژه "الدم" استفاده کرده است؟
19. چه عواملی سبب رشد کشند سرخ می‌شود؟ آیا کشند سرخ در آب شیرین هم تکثیر می‌شود؟ اگر چنين است، چه گونه‌هايي از فیتوپلانکتون‌ها قادر به تولید بلوم قرمز رنگ آب شيرين هستند؟
20. آیا راهی برای پاکسازی آب آلوده به پدیده "Red Tide" وجود دارد؟
21. آیا درباره قرمز شدن رود نیل گزارش علمی جدیدی رسیده است؟
22. آیا قبل از پدیده کشند سرخ، قورباغه‌ها رفتار خاصی از خود نشان می‌دهند؟
23. چه ماده‌ای در خون باعث طعم خاص خون می‌شوند؟ اگر طعم آب نیل مانند خون بوده، آیا می‌توان گفت ماده‌اي (مانند آهن و يا عناصر ديگر) در آن افزايش يافته بوده؟
24. سرعت تکثیر این گونه‌های فیتوپلانکتونی چقدر است؟
25. آب شیرین حاوی فیتوپلانکتون‌ها برای زراعت چه مشکلی می‌تواند ایجاد کند؟ در صورتی که می‌توان گفت حتي نوعی ماده مغذي برای خاک باشد و باعث حاصل‌خيزی خاك شود؟
26. آیا به رنگ خون دیده شدن آب نیل می‌توانسته به دلیل ایجاد نوعی بیماری روانی در فرعونیان بوده باشد؟

پانویس و منابع

1. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

2. طبرسى، فضل، مجمع البيان فى تفسير القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 ش

3. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1374ش

4. Sindermann, Carl J., Coastal Pollution Effects on Living Resources and Humans, Taylor & Francis, 2006, 304 p.

5. http://serc.carleton.edu/microbelife/topics/redtide/index.html

6. http://www.whoi.edu/page.do?pid=11913&tid=282&cid=12506