فرآیند ایجاد شیر در حیوانات

وَإِنَّ لَكُمْ فِى ٱلْأَنْعَٰمِ لَعِبْرَةً نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِى بُطُونِهِۦ مِنۢ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَآئِغًا لِّلشَّٰرِبِينَ

و در وجود چهارپایان، برای شما (درسهای) عبرتی است: از درون شکم آنها، از میان غذاهای هضم‌شده و خون، شیر خالص و گوارا به شما می‌نوشانیم!

آیه 66 سوره نحل

بیان ایده

خداوند در آیه 66 سوره مبارکه نحل به نعمت وجود چهارپايان و مخصوصاً ماده غذایى بسيار مفيد شير كه از آن‌ها گرفته می‌شود، اشاره كرده و می‌فرماید که از آنچه در شكم آن‌ها است، از ميان سرگين و خون، شيرى ناب به انسان می‌‏نوشاند.

برای درک بهتر آیه، به معنی برخی لغات اصلی می‌پردازیم: «فرث» در لغت به معنى غذاهاى هضم شده درون معده است كه به مجرد رسيدن به روده‌ها، ماده حياتى آن جذب بدن می‌گردد و تفاله‌هاى آن به خارج فرستاده می‌شود. در آن حال كه اين غذاى هضم شده درون معده است، به آن «فرث» مى‌گويند و هنگامى كه تفاله‌هاى آن خارج شد، روث (سرگين) گفته می‌شود .

اما معناى اينكه فرمود "شير خالص را از ميان فضولات شكم و خون به شما نوشانيديم"، اینست که جایگاه شير چهارپایان در اواخر شكم، ميان دو پاست و خون كه در رگ‌ها جریان دارد، به تمامى آن دو احاطه دارد. اگر شير را آن چيزى بدانیم كه ميان كثافات و خون بدن قرار گرفته، به این جهت است كه اين هر سه در داخل بدن و در مجاورت هم قرار دارند .

امروزه بشر از طریق یافته‌های جدید علمی به مطالب بسیار مهمی در این باره پی‌برده است: مقدار كمى از غذا مانند بعضى از مواد قندى و آب از ديواره‌هاى معده جذب بدن می‌شود. اما قسمت عمده آن هنگامى كه غذاى هضم شده به روده‌ها منتقل می‌گردد، وارد خون می‌شود و شير از غده‌هاى مخصوصى كه درون پستان است، تراوش می‌كند و مواد اصلى آن از خون و غده‏‌هاى چربى‌‏ساز گرفته مى‌‏شود. به اين ترتيب، اين ماده سفيد رنگ تميز خالص، اين غذاى نيروبخش گوارا، از ميان غذاهاى هضم شده مخلوط با تفاله‌ها و از لابلاى خون به دست می‌آيد .

بررسی لغوی و تفسیری

کلمات اصلی

• الأَنْعَامِ: جمع نَعَم، چهار پایان اهلی
• بُطُونِ: جمع بَطن به معنی شکم، درون
• فَرْث: آنچه در شكم است
• لَبَن: شیر
• خَالِص: ناب و پاک
• سَائِغ: به آسانی فرورونده، ساغ الشراب فی الحلق یعنی به آسانی فرو رفت .

اهداف و روش تحقیق

امروزه با پیشرفت علم، دریچه جدیدی به روی محققان در موضوع اعجاز قرآن در باره آیه شریفه 66 سوره نحل گشوده شده است. چنانکه بر اساس مطالعات جدید، مشخص گردیده که روده کوچک مواد غذایی را جذب می‌کند و روده بزرگ به جذب آب، ذخیره و شکل دهی مواد زاید می‌پردازد.

خون با گردش در بدن، مواد غذایی و اکسیژن را در اختیار اندام‌‎ها قرار می‌دهد. شیر در آلوئول‌های غدد پستانی که دارای سلول‌های ترشح کننده شیر است، تولید می‌شود. بیشتر چربی شیر از نوع تری گلیسیریدهاست که از گلیسرول و اسیدهای چرب تولید می‌شود. اسیدهای چرب زنجیره بلند از خون جذب می‌شوند و اسیدهای چرب زنجیره کوتاه در غدد پستان از استات و بتاهیدروکسی بوتیرات سنتز می‌شوند. بتا هیدروکسی بوتیرات حاصل تغییر شکل استات بوتیرات در کبد است که در سیرابی (شکم اول) از طریق تخمیر فیبر تولید شده و جذب خون شده است. پروتئین شیر نیز از اسیدآمینه‌های موجود در خون نشأت می‌گیرد. ویتامین‌ها، مواد معدنی، نمک‌ها و آنتی بادی‌ها از خون به لومن آلوئو‌ل‌ها منتقل می‌شوند.

با این توضیحات می‌توان نتیجه گرفت که در اندام‌های گوارشی از بین مواد خورده شده، تنها برخی از مواد، جذب خون می‌شوند و برخی از همان مواد جذب شده خون نیز در پستان‌ها برای تولید شیر مورد استفاده قرار می‌گیرند. لذا به نظر می‌رسد بیان این مطالب در عصری که اطلاعات علمی در این زمینه وجود نداشته، حاکی از اعجاز این کتاب آسمانی است.

سوالات تحقیق

1. فرق «فرث» و «روث» چیست؟ آیا از هنگام خورده شدن مواد غذایی تا دفع آن‌ها، بر آنچه که در شکم است، فرث اطلاق می‌شود و یا تا زمانی که مواد خورده شده جذب بدن نشده باشد، "فرث" و بعد از جذب مواد مغذی آن‌ها، "روث" خوانده می‌شود؟
2. کلمه «انعام» به کدامیک از حیوانات اهلی اطلاق می‌شود؟
3. چرا از فرایند تولید شیر به گفته قرآن باید عبرت و پند گرفت؟
4. در قرآن کریم وصف «سَائِغ» برای چه مایعاتی به کار رفته است؟
5. اگر کلمه "بین" صرفاً ناظر بر مکان باشد، آیا می‌توان گفت این آیه اعجاز علمی قرآن را بیان می‌کند؟
6. آیا می‌توان گفت "بین" حرف زاید است و در اصل منظور "من فرثٍ و دمٍ" بوده است؟
7. علت تقدم واژه "فرث" بر "دم" چیست؟
8. آیا مردم آن زمان از فعالیت خون به عنوان واسطه میان مواد خورده شده و تولید شیر اطلاع داشته‌اند؟
9. چه اندام‌هایی در تولید مواد اولیه موجود در شیر نقش دارند؟
10. جذب مواد غذایی در بدن نشخوارکنندگان اندکی متفاوت است، مثلاً شتر «هزارلا» ندارد، آیا این تفاوت‌ها با بیان آیه که همه چهارپایان را جمع می‌بندد، متناقض نیست؟
11. مایعات باید دارای چه ویژگی‌هایی باشند که صفت «سَائِغ» برای آن‌ها به کار رود؟ آیا همه مایعات خوراکی این ویژگی را دارند؟

پانویس و منابع

1. قرآن کریم، ترجمه فولادوند

2. راغب اصفهانی،حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دار القلم، دمشق

3. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه، قم، 1417ق

4. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1374 ش

5. Reece, W.O., Functional Anatomy and Physiology of Domestic Animals, John Wiley and Sons, Fourth Edition,2009

6. (1)http://www.milkproduction.com/Library/Articles/Efficient_Milking_The_Mammary_Gland.htm